Vikublaðið - 02.07.1993, Blaðsíða 6

Yiðhttrf
VIKUBLAÐIÐ 2. JULI 1993
EINKALIFIÐ
- hinn gleymdi vígvöllur kvennabaráttunnar
J[" afhrétti kynjanna snertir öll
svið mannlegs lífs. Almenn
' skynsemi (og ýmsar rannsókn-
segja okkur að það sé margþætt
gangverk sem viðheldur undirokun
kvenna. En í leitinni að skýringum
hefur eitt svið öðrum fremur orðið
útundan en það er einkalífið, sam-
band karls og konu sem stundum
er kallað ást.
Islenskar konur hafa síðustu vik-
ur skrafað sig heitar um afturkipp í
jafnréttisbaráttunni. Andstæðing-
urinn er alls staðar og hefur mynd-
að andspyrnuhreyfingu ef trúa skal
bandarísku blaðakonuni Susan
Faludi. Það er auðvitað ffeistandi
að sjá samhengi í hlutunum en
vörumst að falla í gryfju einfaldana
og alhæfinga. I þessari grein ætla
ég að beina sjónum að tilraunum
norrænna kvenna sem hafa reynt
að skerpa fókusinn án þess að missa
sjónar á heildinni.
Ungafólkið, ástin og
jafnrettið
Ein sem alveg nýlega gaf skít í
ffiðhelgi einkalífsins og prófaði
hugmyndir sínar á lifandi fólki er
Carin nokkur Holmberg sem í vor
varði doktorsritgerð í félagsffæði
við Gautaborgarháskóla. Carin
hafði áhuga á að skoða hvað það
væri sem viðhéldi karlveldinu í
einkalífi fólks. Ef eitthvað er til í
því að við lifum í karlasamfélagi
ættu að sjást þess merki í samskipt-
um kynjanna. Hún álítur það mis-
skilning að valdamisræmi kynjanna
hefjist fyrst þegar ungt fólk axlar
foreldraábyrgðina og því kýs hún
að rannsaka ung barnlaus hjóna-
bönd eða sambönd.
Aðferð höfundar er að taka ítar-
leg viðtöl við tíu pör. Hún er ekki
að spá í hve margir svöruðu ná-
kvæmlega svona eða hinsegin held-
ur leitast hún við að finna hvar
Þorgerður
Einarsdóttir
straumþunginn er mestur og horfa
fram hjá hliðarsprænum. Auðvitað
eru til undantekningar, en þær eru
einmitt undantekningar og ber að
skilja sem slíkar, segir höfúndur.
Verkin tala
I stórum dráttum birtist undir-
okun kvenna á tvennan hátt á vett-
vangi einkalífsins, annars vegar f
ójafhri verkaskiptingu á heimili og
hins vegar í samskiptamynstri
kynjanna. Til eru hillumetrar af
könnunum sem sýna að ábyrgð
kvenna á heimilisverkum er um-
talsvert meiri en karla, vinnustund-
ir þeirra fleiri o.s.frv. Framlag Car-
inar er hér ekki alveg nýtt af nál-
inni. Þó er frumleg sú skoðun
hennar að samkomulag ungu par-
anna um verkaskiptingu sýni stað-
festingu þeirra hvors á öðru sem
kynveruin. Hans störf, karlmanns-
verkin, teljast þung þótt þau séu í
sjálfú sér ekki erfiðari eða meira
slítandi en verk sem teljast létt. Oll
pörin hafa ekki endilega sömu
verkaskiptinguna, en sammerkt
þeim er sú skoðun að það sem karl-
inn geri sé þungt. Dæmi: Sjái karl-
maðurinn um innkaup telst það
INNLAUSNARVERÐ
VAXTAMIÐA VERÐTRYGGÐRA
SPARISKÍRTEINA RÍKISSJÓÐS
í 1.FL.B.1986
Hinn 10. júlí 1993 erfimmtándi fasti gjalddagi vaxtamiða verðtryggðra
spariskírteina ríkissjóðs með vaxtamiðum í 1. fl.B 1986.
Gegn framvísun vaxtamiða nr.15 verður frá og með 10. júlí n.k. greitt sem hér segir:
Vaxtamiði með 50.000,-kr. skírteini = kr. 4.812,30
Ofangreind fjárhæð er vextir af höfuðstól spariskírteinanna fyrir tímabilið
10. janúar 1993 til 10. júlí 1993 að viðbættum verðbótum sem fylgja hækkun
sem orðið hefur á lánskjaravísitölu frá grunnvísitölu 1364 hinn 1. janúar 1986
til 3282 hinn 1. júlí 1993.
Athygli skal vakin á því að innlausnarfjárhæð vaxtamiða breytist aldrei eftir gjalddaga.
Innlausn vaxtamiða nr.15 fer fram gegn framvísun þeirra í afgreiðslu Seðlabanka íslands,
Kalkofnsvegi 1, Reykjavík, og hefst hinn 12. júlí 1993.
Reykjavík, 30. júní 1993.
SEÐLABANKI ÍSLANDS
þungt, geri konan það telst það
létt. Stórhreingerningar sem hjá
flestum paranna er í verkahring
kvennanna teljast ekki til erfiðis-
verka.
Sálfræði valdsins - „ég
er bara svona...“
Nýrra sjónarhorn og meira
spennandi er hvernig höíúndur
skoðar samskiptamynsmr kynj-
anna. Ein leið til þess að greina
vald í samskipmm manna er að
skoða hverjir taka hlutverk hvers,
þ.e. hverjir setja sig í spor hverra.
Sá sem ekki (eða aðeins í lidum
mæli) semr sig í spor hins í sam-
skiptum tveggja einstaklinga er sá
sem valdið hefur. Hann sér heim-
inn aðeins ffá sínu sjónarhorni,
krefst þess að aðrir lagi sig
að honum en leyfist sjálf-
um að segja „ég er bara
svona“. Það er sá aðilinn
sem ræður ferðinni, tekur
ákvarðanir, ræður um-
ræðuefnum, hvað er tekið
á dagskrá, hvenær mál eru
útrædd.
Það er einmitt þetta sem
einkennir samskipti ungu
paranna sem höfúndur
ræddi við. Karlarnir hafa
jafnan undirtökin og það
er í verkahring kvennanna
að sjá til þess að valdinu sé
ekki ögrað. Það stendur
upp á konuna að halda
friðinn, reita hann ekki til
reiði, leggja mál þannig
upp að hann fáist til að
ræða þau. Ilann kemst upp
með að „vera bara eins og
hann er“. Segði hún slíkt
hið sama færi allt í bál og
brand.
Astin er eins og...
Konurnar leggja meira
upp úr nánum samskipmm
en karlamir og þær em
flinkar að lifa sig inn í að-
stæður annarra. Hug-
myndir þeirra um ástina
tengjast því að þekkja þarf-
ir og óskir hins aðilans til
þess að geta uppfyllt þær.
Astfanginni konu finnst
sælla að gefa en þiggja.
Mörgum konum finnst
ranglega að í þessu innsæi
felist einnig völd, t.d. þau
að geta séð fyrir viðbrögð
makans, „stjórnað" honum
með tiltekinni hegðun
o.s.frv. En þegar eigin
þarfir og langanir stangast
á við þarfir makans er hins
vegar næsta víst að hans
þarfir gangi fyrir, fúllyrðir
höfúndur.
Konan yfirtekur fljót-
lega gildismat karlsins.
Finnist henni að eitthvað
þurfi að ræða sem hann
telur óþarft afgreiðir hún
það sem „nöldur“ í sér.
Varðandi ffísmndir og á-
hugamál ræður hann ferð-
inni. Hún ýmist „tekur
þátt“ eða „tekur ekki þátt“
í hans áhugamálum, aldrei
er spurt að hve miklu leyti
hann deili með henni
hugðarefnum eða tóm-
smndaiðju hennar. Þetta
mynsmr birtist í stóra og
smáu, hann ákveður hvað
sé dýrt og hvað ekki, hverju eigi að
fjárfesta í og hverju ekki. Stangist
raunveruleikaskyn þeirra á, er það
hans sem blífúr.
Samið um
hlutina
Það er tímanna tákn nú á jafú-
réttistímum að samið er um hlut-
ina. Verkaskiptingin á heimilinu er
samningsatriði. Samningsstaðan er
þó ójöfn. Konan hefur fengið öll
heimilisstörfin í vöggugjöf, það
sem henni tekst ekki að semja sér-
staklega um að þau deili með sér,
fellur í hennar hlut. Það stendur
upp á hana að viðhalda andrúms-
loffi til samninga. Hún þarf að sýna
lagni og gæta þess að styggja hann
ekki. Verði hún t.d. pirmð á seina-
ganginum í honum gemr það snú-
ist gegn henni. Missi hún stjóm á
sér og verði reið vekur það upp
andstöðu hjá honum og þá er verr
farið en heima setið. Það er hennar
verkefni að halda í alla þræði og
bera ábyrgð á skapferli hans og
samskiptunum í heild.
Asættanleg undirokun
Carin fylgir að máli norsku
ftæðikonunni Hanne Haavind sem
gefur nú mörgum skandinavískum
feminismm línuna. Hún segir fjarri
lagi að jafnrétti hafi náðst; misrétti
kvenna sé nú einungis dulið frá því
að hafa áður verið opinbert og við-
tekið. Undirokun kvenna í dag við-
gengst undir yfirskini samkomu-
lags og verkaskiptingar - og enn
sem fyrr er þess krafist af konunni
að hún hylji misréttið.
Hjá nútímalegum jafnréttissinn-
uðum pömm eins og Carin Holm-
berg rannsakaði er einmitt „samið“
um hluti; ekki út frá kynferði eða
kynhlutverkum heldur persónu-
leika fólks. Að konan sé iðulega
skörinni lægra en karlinn er af-
greitt sem hrein tilviljun með
skírskotun í persónuleika hvors
fyrir sig. (I atvinnulífinu birtist
þetta „samkomulag" t.d. í því að
konan velur hjúkmnarstarfið með-
an makinn velur læknastarfið, vita-
skuld með tilvísun til persónulegra
eiginleika).
Millimetrajafnréttið
Hfi
Þessu er að sjálfsögðu hægt að
breyta. Stærsta hlutverk kvenna-
hreyfinga og kvennarannsókna er
að fletta ofan af þessu dulda valdi
karla segir Haavind. Lámm ekki
blekkjast af því að konur taki sjálfar
þátt eigin kúgun. Það er að sjálf-
sögðu ekki þannig að karlveldinu
sé viðhaldið af ásetningi einstakra
karla. En boðskapurinn er sá að
karlar hafi hag af valdamisræmi
kynjanna, því megi aldrei gleyma.
Og á sömu nómm heldur Carin
Holmberg því fram að ójafnrétti á
heimili og ójafnræði í samskipmm
kynja sé ekkert náttúmlögmál. Það
sem gildir er þrotiaus vinna, að
vera stöðugt á verði, spoma við
fótum, ræða málin, semja, semja
bemr, berjast ef því er að skipta,
uns jafnrétti næst. Jafnrétti við
þann heittelskaða.
Vísindin og
femínisminn
Nú skal enginn halda að þessi
rannsókn hafi mnnið sársaukalaust
gegnum færibandið og fengið
stimpil hinna viðurkenndu vísinda.
Höfundur var margsinnis beðinn
að staldra við, rökstyðja bemr og
gaumgæfa, ekki síst aðferðafræð-
ina. Margir hafa efasemdir um nið-
urstöður, finnst hún falla í þá
giyfju einfaldana sem ég varaði við
í byrjun. („Allt sem hún sér túlkar
hún sem kúgun.“) Margir feminist-
ar átm svar á reiðum höndum: við-
brögðin vom álitrin táknræn fyrir
vísindasamfélag karla þegar vald-
inu er ögrað. Það er rannsóknar-
verkefni út af fyrir sig hvort gerðar
séu strangari kröfur til feminískrar
fræðimennsku og hún metin á öðr-
um forsendum en önnur firæði-
mennska. Kannski er það reyndin,
en meðan ekkert liggur fyrir um
það er hæpið að halda því fram.
Það má aldrei verða konum neitt
sjálfgefið að rannsókn sé góð bara
af því að höfundurinn er kona og
feministi.
Höfundur er félagsfræðingur.
Jóhannes Straumland
Góður
sjónvarpsþáttur
Já, vistarbandið var hrœðilegt ánauðarok
og allt annað kerfi en Tryggingastofnun ríkisins.
Að lögskipa fólkinu húsnæði, faði ogfót
var ferlegast alls í glæparegistri mannkynsins.
En norðlenskir bændur hófðu þann háttinn á
þegar han var í ári, - (í stað þess að gera út togara)
- aðfleygja konum og börnum í kjaftinn á
hvítabjömum, (og veiða þá síðan spikfeita).
Nú sannleikans Ijós hefur lýst gegnum thna og rúm,
við lifum eiframar íþoku ogfánýtum blekkingum:
Því helvítis bændumir nauðguðu konum og kúm,
og komu þannig í vegjyrir litgerð á þilskipum.