Vikublaðið - 02.07.1993, Blaðsíða 10

10
Ferðir og náttiira
VIKUBLAÐIÐ 2. JÚLÍ 1993
Ferðamennska innanlands
Vaxtarbroddur eða
ógnun við náttúruna
Það er ekki svo ýkja langt síð-
an að ferðamennska var nær
eingöngu stunduð af nátt-
úruunnendum. Þeir Islendingar
sem ferðuðust ótilneyddir uin
landið voru álitnir hálfgerðir sér-
vitringar. Varla var farið lengri
leiðir nema brýna nauðsyn bæri til
og þegar erlendir fræðimenn og
auðmenn fóru að ferðast hér um til
náttúruskoðunar þóttí það að sjálf-
sögðu undarlegt háttalag og menn-
irnir skrýmir í meira lagi.
Síðan þá hafa miklar breytingar
orðið á ferðalögum fólks og ferða-
mennskunni, en á henni eru fjöl-
margar hliðar. Sumar þessara hliða
eru langt frá því að hlíta skilyrðum
náttúrunnar, eða réttara sagt, að-
laga sig að lögmálum náttúrunnar.
Hið gagnstæða á sér jafnvel stað.
Það virðist sem horft sé til ferða-
mennskunnar sem hins eina sanna
vaxtarbroddds í íslensku atvinnu-
h'fi, hér á landi jafnt sem í ná-
grannalöndum okkur.
Frændur okkar Danir hafa sett
sér ákveðin markmið um að efla
ferðamennskuna í sínu landi og í
því skyni höfða þeir meðal annars
tíl hinnar sérstæðu norrænu menn-
ingar, hreins lands, hreins lofts,
náttúrulegs umhverfis og útílífs.
Að þessu kunna margir að brosa,
náttúrulegt umhverfi - í Dan-
mörku, en svona er það nú samt.
Þeir leggja mikla áherslu á skipulag
og uppbyggingu náttúrulegra
svæða, svæða sem nýtast tíl úrivist-
ar á margvíslegan hátt. Ekki útí-
vistar sem íslenski meðaljóninn og
gunnan líta á sem hámark sælunn-
ar, þ.e.a.s. jeppaferðir um hálendið
eða snjósleðaferðir að vetri þar sem
áherlsan er lögð á hraða, spennu og
tækni, heldur náttúruskynjun,
skoðun, það að geta komist í snert-
ingu við gott umhverfi án of mikill-
Auður
Sveinsdóttir
ar fyrirhafnar, kostnaðar eða tækni.
Sú var tíðin að Islandi stafaði á
engan hátt hætta af umgengni
ferðamanna. Fjöldi þeirra var ekki
mikill og átroðningur víðast hvar í
hófi. Hins vegar hefúr rányrkja á
landinu verið smnduð um aldir
með mikilli beit, hrístekju, kola-
gerð og öðrum mannanna verkum
er tengdust harðri lífsbaráttunni.
Nú eru hins vegar aðrir tímar.
Innlendum og erlendum ferða-
mönnum stendur tíi boða að ferð-
ast um landið þvert og endilangt,
hvert sem er, hvenær sem er og
nánast hvernig sem er.
En hvað er verið að kalla yfir sig?
Eitt er að hafa hag af ferðaviennsku,
annað að búa við hana. Það er tvennt
ólíkt. Það gæti nefhilega orðið ó-
bærilegt, ekki síst fyrir íslenska
náttúru.
Staðreyndin sem blasir við er
nefnilega sú, að nú þegar stefhir
víða í óefni vegna átroðnings og
fjölda ferðamanna.
Árið 1981 komu hingað rúmlega
70 þúsund ferðamenn. Árið 1991
voru þeir orðnir um 140 þúsund og
markmiðið er að um aldamótin
verði þeir um 200 þúsund eða jafn-
vel fleiri. Möguleikarnir eru ótak-
markaðir segja ferðamálafrömuðir.
Ferðamálaráð hefúr skilgreint
nokkur markmið í landkynningar-,
markaðs- og umhverfismálum sem
ganga m.a. út á að fjölga skuli
ferðamönnum ffam tíl aldamóta,
Jöklaævintýri
Snjósleða- og snjóbílaferðir á Skálafellsjökul
55 km frá Höfn.
Við skipuleggjum snjóbíla- eða snjósleðaferðir á
jökulinn daglega frá 1. júní til 9. september.
Leiðin liggur um Birnudal (1250 m hæð) og á jökul-
hnúkinn Miðfellsegg (1128 m), en þaðan er stórkost-
legt útsýni yfir Vatnajökul og landið í kring.
Frábærar skíðabrekkur í grenndinni.
Veitingar og svefnpokapláss.
Daglegar rútuferðir frá Upplýsingamiðstöðinni á Höfn.
JÖKLAFERÐIR HF.
Höfn Hornafirði
Sími: 97-81701 Fax: 97-81901
helst um nokkra tugi þúsunda.
Einkum er stefnt að því að fjölga
gistínáttum. Hvert beina á öllum
þessum nýju ferðamönnum og
hvar uppbygging þarf að eiga sér
stað í tengslum við þessi markmið
vantar hins vegar alveg inn í stefh-
una. Að mínu álití breytir það engu
þó gert verði skipulag af hálendinu,
þar sem gerð er grein fyrir stað-
setningu vega, línulagna, þjónustu-
staða, áningastaða, því allar for-
sendur vantar.
Hvemig á að fara um hálendið,
hverjir, hve margir, hvenær, hvað á
að vernda, allt, ekkert? Þessum
spurningum eigum við enn eftír að
svara. Það er í raun og vem undar-
legt að ekki hafi verið uppi háværar
kröfur um að stefna verði mörkuð
varðandi útilíf og ferðamennsku á
forsendum náttúruverndar. Oll
ferðaþjónusta í sveitum landsins
hlýtur að verða að byggja á slíku.
Við hvað er stuðst í dag? A að
byggja upp þjónustu í hálendis-
brúninni, eiga að vera skipulagðar
afmarkaðar ferðir inn á markverð-
ustu staði hálendisins, o.s.frv? A að
byggja skíðalyftur í hverju byggða-
lagi eða hvernig á að leggja göngu-
leiðir um hémð? Munu menning-
arminjar verða varðveittar og leiðir
lagðar um þá staði? Eg fullyrði að
varðandi þessi og fleiri atriði ræður
tílviljun ein ríkjum. Stefnumörkun
vantar alveg og ég get ekki séð ann-
að en það standi almennri byggða-
þróun og uppbyggingu fýrir þrif-
um. Hvar em bændasamtökin og
sveitastjórnirnar? Em þessir aðilar
nógu meðvitaðir um nauðsyn nátt-
úmverndar og útílífs við mótun
markvissrar ferðamálastefnu?
Hvernig á svo að hafa ofan af
fyrir öllum þessum erlendu ferða-
mönnum? Eiga þeir að fa að reika
að vild um hálendið, heiðar og
dali? Það sama gildir um innlenda
ferðamenn. A útilíf og ferðalög að
vera fyrir alla og ef svo, hvaða að-
gerðir em bestar til að ná þeim ár-
angri? Eða á útílíf að vera fyrir
suma, þá sem meira mega sín og þá
sem koma fyrstir? Segja má að þeir
sem hafa rúm fjárráð geti nú keypt
sér aðgang að náttúrunni, t.d. sum-
arbústaði, ferðalög, veiðileyfi, bíla.
Þeir sem minna mega sín hafa ekki
sömu möguleika.

A mörgum tjaldstœðum sjást merki þess að umferð bíla er óskipu-
lögð og það veldur gróðurskemmdum og öðrum spjöllum.
I Ameríku er þróunin þannig að
þar er talað um "country club"
menningu fyrir hina efnuðu á með-
an hinir fátæku verða að láta sér
nægja yfirfullar og mengaðar stór-
borgirnar. Þar er orðinn tíl aðall
útilífs, ferðalaga og náttúmvernd-
ar. Ef við hér heima leggjum hönd
á hjarta og emm heiðarleg (alla
vega í einrúmi) þá hljótum við að
viðurkenna að hér á landi hefur
þegar orðið tíl íslenskur aðall útí-
lífsins. Hvað era laxveiðimennimir
annað en aðall með þjón á hverjum
fingri meðan á dýmm laxveiðitúr-
unum stendur. Svo ekki sé talað
um jeppa- og vélsleðamenninguna.
Auðvitað em þeir sem smndað geta
útilíf með þessum hætti aðall ís-
lenskrar ferðamennsku.
Þannig eiga útilíf og ferða-
mennska ekki að verða. Náttúran á
að vera fyrir alla. Utilíf, ferða-
mennska og náttúmvernd má ekld
verða munaður hinna efnameiri.
Margir ferðamenn leggja leið sína á háhitasv<eði landsins. Engar merkingar eru þar af neinu tagi og
bteði ferðamönnum og náttúrunni hætta búin. A neðri myndinni sést glöggt dæmi um viðkvæma nátt-
úru sem orðið hefurjyrir meiri ágangi en hún þolir. Myndimar hér á síðunni tók Jóhanna B. Magnús-
dóttir.
Hvert á að stefna?
Kannski óskar þjóðin ekki eftir
neinun hömlum. Kannski vill hún
að frelsið sé algert. A frelsið að ráða
þegar komið er upp fyrir einhverja
ákveðna hæðalínu og eiga þeir að
ráða sem fara hraðast, og hrópa
hæst? Má veiða alls staðar, skjóta
alls staðar, tína fjallagrös í tonna-
tali, keyra hvaða slóða sem er? Það
er líka stefna að taka ekki
ákvarðanir um hvernig við viljum
að ferðamennskan þróist.
Stöðugt fjölgar þeim sem smnda
einhvers konar útílíf og ferða-
mennsku. Notkunin eða nýtingin á
landinu verður þvf æ fjölbreyttari.
Ohjákvæmilega verða árekstrar og
hætt er við að þeir verði stærri og
fleiri áður en hendi er veifað.
Enginn einn er rétthærri en ann-
ar. Nema þá hin íslenska, við-
kvæma náttúra. Hana á að vernda,
annast og bera ótakmarkaða virð-
ingu fyrir. Hún á að hafa forgang.
Því verður líka að taka ákvarðanir
um þróun ferðamennskunnar. Það
er skylda kjörinna yfirvaida.
Það er hins vegar ekki nóg að
setja sér markmið, það þarf líka að
tryggja fjármagn. I dag er það alveg
með ólíkindum hve náttúmvernd-
armál og hverskyns úrbæmr á
ferðamannastöðum era í miklu
fjársvelti, sérstaklega í ljósi „hins
mikla vaxtarbrodds í íslensku at-
vinnulífi,“ sem flestir era sammála
um að ferðamennskan sé. Óhætt er
að fullyrða að verið er að saga
greinina sem setið er á!
Því er nú spáð að á komandi
ámm og nýrri öld verði Norður-
löndin effirsóttasta útilífs og ferða-
mannasvæði Evrópu. Ferða-
mennska tengd náttúmvernd og
náttúmskoðun muni aukast og
Norðurlöndin séu stærsta auðlind-
in á því sviði. Island er vafalaust
perla Norðurlandanna að þessu
leyti og því brýnt að búa sig undir
það sem koma skal. A frelsið að
ríkja - og þá frelsi hverra? Enn og
aftur, hver er stefnan?
Verður það eins og Tómas Guð-
mundsson segir í öðm erindi í
kvæðinu Hótel Jörð:
En það er margt um manninn á
svona stað
og meðal gestanna er sífelldur þys og
læti.
Allt lendir í stöðugri keppni um að
koma sér að
og krækja sér í nógu þægilegt sæti.
Þörfin til að njóta náttúmnnar á
sér djúpar ræmr í manninum. Ef
þær ræmr slitna og við missum
tengslin missum við líka mikilvæg-
an hluta af sjálfum okkur. Við
missum líka tengslin við landið,
þjóðina og þá er illt í efiii.
Að njóta náttúmnnar leiðir tíl
skilnings og það leiðir áfram tíl
kærleika og umhyggju. Náttúran,
líffíkið, þarfnast kærleika en ekki
meiri tækni og hraða.
Utilíf og ferðamennska þar sem
enginn er rétthærri en annar, þar
sem virðing og auðmýkt er borin
fyrir náttúm og inenningu þessa
lands cru vaxtarbroddar framtíðar-