Morgunblaðið - 31.01.2005, Blaðsíða 18

18 MÁNUDAGUR 31. JANÚAR 2005 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
HEILSÁRSHÁSKÓLI
Runólfur Ágústsson, rektorViðskiptaháskólans á Bif-röst, sagði frá því í ræðu
við útskrift skólans á laugardag
að frá og með næsta skólaári yrði
nemendum boðið upp á heils-
ársháskóla, þannig að þeir sem
það vildu gætu lokið BS-gráðu á
tveimur árum í stað þriggja.
Hér í Morgunblaðinu sagði
Runólfur að íslenzkir háskólar
nýttu ekki skólaárið sem skyldi;
stúdentar væru að jafnaði í fríi 22
vikur á ári. Með þessari nýjung
yrði háskólanám full vinna.
Þetta liggur auðvitað í augum
uppi, þegar á það er bent. Háskól-
ar eru í raun bara þjónustufyr-
irtæki, sem selja menntun. Af
hverju í ósköpunum ættu neyt-
endur, nemendur háskólanna, að
sætta sig við að þjónustufyrirtæk-
inu sé lokað í 22 vikur á ári?
Raunar mætti vafalaust einnig
taka upp kennslu á sumarönn í
ýmsum framhaldsskólum, a.m.k.
sem valkost fyrir þá nemendur,
sem vilja ljúka námi fyrr. Margir
framhaldsskólanemar taka námið
nægilega alvarlega til þess að
kjósa slíkt. Jafnframt er það orðið
algengara að foreldrar vilji og
geti framfleytt börnum sínum ár-
ið um kring, en þau séu ekki háð
tekjum af sumarvinnu, sem hvort
sem er liggur ekki alltaf á lausu.
Ef þetta yrði að veruleika, gætu
a.m.k. sumir nemendur lokið
framhaldsskóla átján ára og verið
komnir með fyrstu háskólagráðu
um tvítugt, eins og algengt er
víða erlendis. Eins og Runólfur
Ágústsson bendir á, er efnahags-
legur vinningur nemenda af slíku
verulegur, þar sem þeir koma
fyrr út á vinnumarkaðinn sem
þessu nemur og byrja fyrr að afla
tekna.
Runólfur sagði í ræðu sinni að
stytting náms til stúdentsprófs,
sem nú er áformuð, væri höfuð-
nauðsyn til að ná fram aukinni
hagkvæmni í menntakerfinu.
Hann vakti hins vegar athygli á
því að rektorar háskólanna hefðu
áhyggjur af því að stærðfræði-
kennsla í framhaldsskólum myndi
skerðast með styttingunni, en
nemendur mættu sízt við því.
Þetta er enn ein ábendingin um
að ekki má flana að neinu við
styttinguna og tryggja verður að
ekki verði dregið úr kröfum til
nemendanna og gæðum námsins
þótt framhaldsskólinn verði stytt-
ur.
Ef rétt er á haldið, eigum við
hins vegar möguleika á því að inn-
an nokkurra ára geti íslenzk ung-
menni lokið háskólaprófi og skilað
sér inn á vinnumarkaðinn tveim-
ur, jafnvel þremur árum fyrr en
nú er. Í því felst mikilsverður
þjóðhagslegur ávinningur.
ÚRRÆÐI VIÐ OFSÓKNUM
Hvað er til bragðs þegar fjöl-skylda verður fyrir líflátshót-
unum, líkamsárásum og húsbrotum?
Þessari spurningu er varpað fram í
viðtali við Helga Áss Grétarsson í
Morgunblaðinu í gær. Í fyrrasumar
var karlmaður dæmdur í hálfs árs
fangelsi vegna hótana, húsbrota og
nálgunarbannsbrota í garð fjöl-
skyldu hans. Maðurinn hefur tvíveg-
is verið kærður fyrir áreitni eftir að
afplánun refsingarinnar lauk. Eins
og fram kemur í umfjöllun Morgun-
blaðsins um málið er maðurinn sak-
hæfur þótt hann hafi verið greindur
með alvarlega persónuleikaröskun,
meðal annars af andfélagslegri gerð.
„Það kann að vera að einhverjir
álíti mig vera fórnarlamb ofsókna af
hálfu geðsjúks manns, en ég lít ekki
þannig á málið,“ segir Helgi Áss í
viðtalinu. „Vissulega er maðurinn
haldinn geðveilu og hefur valdið okk-
ur mikilli þjáningu, en ég hef enga
þörf fyrir að vera álitinn fórnarlamb.
Það sem ég þarfnast fyrst og fremst
eru varanleg úrræði til að fjölskylda
mín fái að vera í friði. Það verður
ekki gert með sex mánaða fangels-
isdómi eða nálgunarbanni. Það gefur
okkur í besta falli tímabundinn frið
þangað til hann byrjar aftur. Hann á
hvergi heima innan geðheilbrigðis-
kerfisins.“
Sveinn Magnússon, framkvæmda-
stjóri Geðhjálpar, segir að maðurinn
sé mjög illa haldinn, en hann fái ekki
hjálp þótt hann kalli eftir henni:
„Manninum er ekki sinnt af lögbær-
um yfirvöldum þegar fyrir liggur úr-
skurður af hálfu geðlækna um ýmsar
geðraskanir hans. Hann fær ekki
inni á heilbrigðisstofnunum og það
leiðir til þess að hann missir alla
kjölfestu í félagslegu tilliti.“
Sveinn segir að geðvandamálum
mannsins hafi ekki verið sinnt á
meðan hann afplánaði dóm sinn. Að
Sveins hyggju er staða geðsjúkra af-
brotamanna verri en afbrotamanna
án geðsjúkdóma og geðsjúkra sem
ekki eru afbrotamenn: „Ef viðkom-
andi hefur báða stimplana, það er
geðsjúkur og afbrotamaður, þá á
hann hvergi heima í kerfinu.“
Í þessu máli eru engar einfaldar
leiðir. Þó er ljóst að taka verður brot
af þessu tagi alvarlega þegar athygli
yfirvalda er vakin á þeim. Það er
ekki hægt að bjóða fólki upp á það að
búa við stöðugar ofsóknir. Einnig
verða að vera til úrræði til að hjálpa
þeim, sem stunda slíkar ofsóknir.
Fangelsi er engin lausn í slíkum mál-
um ef engin viðeigandi meðferð
fylgir. Það er eins og að ætla að losa
sig við tifandi tímasprengju með því
að stinga henni ofan í tösku án þess
að aftengja hana. Það þarf að taka
þessi mál alvarlegri og markvissari
tökum, bæði í þágu hinna ofsóttu og
ofsækjendanna.
Hart er nú deilt umgreiðslur til bænda viðHvítá í Borgarfirði fyr-ir að stunda ekki neta-
veiðar í ánni, og virðast samninga-
viðræður fyrir komandi sumar
vera í algjörum hnút. Netabændur
vilja fá 16,5 milljónir en Sporður
ehf., sem er leigutaki Þverár, og
Veiðifélag Þverár, einnar af helstu
laxveiðiánum sem renna í Hvítá,
vilja að greiðslur lækki. Neta-
bændur höfnuðu tilboði þeirra á
þriðjudagskvöld.
Óðinn Sigþórsson, forsvarsmað-
ur netabænda, segir að til greina
komi að hefja netaveiðar við þau
svæði sem ekki takast samningar
um. Hugsanlega yrðu net þá lögð
milli Þverár og Norðurár og
Grímsár. „Það er staða sem okkur
þykir ekki fýsileg, en hún getur
komið upp,“ segir hann.
Jón Ingvarsson, stjórnarformað-
ur Sporðs, segir gott og sjálfsagt að
gera vel við þá netabændur sem
vilja taka upp net sín og greiða
þeim allt að tvöföldum til þreföld-
um hæstu mögulegum tekjum sem
þeir gætu fengið ef netaveiði væri
stunduð. „En að setja fram óhagg-
anlega kröfu um ríflega fjórfaldar
hæstu mögulegar tekjur, sem
fengjust af netaveiði gegn hótun
um að netin verði sett niður, er ger-
samlega óviðunandi niðurstaða að
mati Veiðifélags Þverár og
Sporðs,“ segir hann.
Samningar frá 1991
Hvítá er jökulá en á nokkrum
stöðum við ána er ágæt stangveiði,
einkum við ármót bergvatnsánna
sem renna í hana. Mesta laxveiðin
er þó í bergvatnsánum og eru þar
stærstar Grímsá, Norðurá og
Þverá. Árið 1991 sömdu veiðifélög
bergvatnsánna sameiginlega við
bændur sem eiga rétt á netaveiðum
í Hvítá, um að þeir létu af netaveið-
um og fengu þeir greiddar 12 millj-
ónir fyrir árið 1992. Slíkur samn-
ingur hefur verið í gildi síðan og í
fyrra námu heildargreiðslur rúm-
lega 14,7 milljónum króna. Í samn-
ingnum frá 1991 var miðað við að
5.000 laxar hefðu veiðst að meðal-
tali, skv. tilboði Sporðs.
Í haust hugðust veiðifélögin
semja sameiginlega við netabænd-
ur að nýju og var sett á laggirnar
nefnd með fulltrúum stærstu veiði-
félaganna. Niðurstaða nefndarinn-
ar var sú að leggja fyrir stjórnir
viðkomandi félaga að greiða 16,5
milljónir til netabænda en þeirri
hugmynd var hafnað af félögum í
Veiðifélagi Þverár og Sporðs.
Sporður og Veiðifélag Þverár
ákváðu því að reyna að semja við
netabændur án aðkomu hinna
veiðifélaganna og var tilboð þeirra
lagt fyrir netabændur á þriðju-
dagskvöld. Tilboðið hljóðaði upp á
3 milljónir fyrir hlut Þverár í neta-
réttindunum, í stað 4,6 milljóna í
fyrra, og var því þegar hafnað. Ef
önnur veiðifélög semdu um sam-
bærilega lækkun, yrðu heildar-
greiðslur til netabænda um 10
milljónir króna á þessu ári.
Óðinn Sigþórsson, formaður
Veiðifélagsins Hvítár sem er félag
netabænda, segir ýmis rök fyrir því
að greiðslur til netabænda hækki
og bendir á að verðmæti laxveiða á
vatnasvæði Hvítár hafi hækkað
verulega á liðnum árum og það sé
eðlilegt að netabændur fái hlut-
deild í þeirri hækkun. Hann segist
raunar lengi hafa lagt til að
greiðslur til netabænda verði
tengdar við greiðslur til veiðirétt-
hafa.
Skapa verðmæti
Óðinn bendir ennfremur á að
greiðslur til netabænda hafi ekki
fylgt verðlagsþróun en hefðu þær
gert það, miðað við samninginn frá
1991, væru þær nú tæplega 19
milljónir. Aðspurður segir Óðinn
eðlilegt að netabændur við Hvítá
njóti hagnaðar af veiði í bergvatns-
ánum. Laxinn úr Hvítá gangi upp í
árnar og ef net væru lögð í ána
myndi veiði þar væntanlega drag-
ast saman. Það mætti því í raun
líkja því saman við fiskeldi, að neta-
veiðar væru ekki stundaðar í Hvítá.
Ef veiðifélögin ætluðu að rækta
þann fisk sem myndi veiðast í net
myndi það að líkindum kos
tæpar 19 milljónir króna.
Aðspurður um hvaða h
netabændur myndu hafa af
veiðum, segir Óðinn að það
málinu ekki við. Netabændu
ekki að selja dauðan lax til fis
heldur lifandi fisk til stan
manna.
Væntingar ekki staði
Í tilboðinu, sem Sporður
fram á þriðjudagskvöld, se
þegar upphaflega var sam
netabændur árið 1991 hafi
haft til hliðsjónar að verð á l
þá talsvert hátt, allt upp í 500
ur á kíló, án þess þó að það ha
ið ákvarðandi forsenda. Enn
ur hafi laxveiðimenn haft
væntingar um stóraukna la
vegna upptöku neta, sem ha
gengið eftir sem skyldi. Í til
er einnig bent á að veiðifélög
talsverða áhættu í rekst
standa þar að auki straum af
konar kostnaði vegna viðha
uppbyggingar á veiðihúsum,
við seiðasleppingar.
Jón Ingvarsson, stjórnarfo
ur Sporðs, bendir á að fyrr á
hafi netaveiðar í Hvítá verið
metin hlunnindi og jarðir
netaréttindi verið miklu ver
ari af þeim sökum. Jarðir við
vatnsárnar hafi á hinn bógin
notið þess í sama mæli. Nú s
önnur. „Í dag er stangveiði
eftirsóknarverðari og verðm
heldur en netaveiði, sem víð
liðin undir lok og því ekkert
legt við það að veiðiréttareig
við bergvatnsárnar fái nú
þess,“ segir hann.
Allt í hnút í de
netabænda við
og Veiðifélags Þ
„Að setja fram óhagganlega kröfu um ríflega fjórfaldar hæstu m
gegn hótun um að netin verði sett niður, er gersamlega óviðunan
og Sporðs,“ segir Jón Ingvarsson, stjórnarformaður Sporðs ehf.
Netabændur við Hvítá
í Borgarfirði segja
hugsanlegt að leggja
net við Þverá ef ekki
nást samningar um
hærri greiðslur fyrir
upptöku neta. Leigu-
taki Þverár og Veiði-
félag Þverár vilja
lækka greiðslur en
segjast samt sem áður
tilbúin til að greiða
tvö- til þrefalt hærra
verð en sem nemur
hæstu mögulegum
tekjum af netaveiðinni.
( 
)



 








 

 
+


 

 

 

 


 




 
 
!
 

 "

,

!

"
  - 
, 
!
 #