Morgunblaðið - 21.04.2005, Qupperneq 27

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 21. APRÍL 2005 27
NEYTENDUR
✿
❃
❁
*
Í tilefni af sumardeginum fyrsta
bjóðum við 20% afslátt
af barnaskóm fimmtudag - sunnudag
GLEÐILEGT SUMAR
Kringlan 8-12 sími 568 6211
Verð áður 3.990
Nú 3.192
Str. 29-35
Verð áður 2.990
Nú 2.392
Str. 27-34
Verð áður 3.990
Nú 3.192
Str. 24-35
Verð áður 3.990
Nú 3.192
Str. 27-35
Innlendir jafnt sem erlendir fram-
leiðendur neysluvara sækjast nú í
vaxandi mæli eftir því að fá að blanda
bætiefnum í vörur sínar við fram-
leiðslu þeirra til að freista þess að
laða að fleiri viðskiptavini. Bætiefnin,
sem um ræðir, eru einkum vítamín og
steinefni, en að mati sérfræðinga
Lýðheilsustöðvar er íblöndun sama
næringarefnis í of margar tegundir
matvæla á markaði óæskileg þar sem
hún eykur líkurnar á að neytendur
fái of mikið af efninu, sem aftur getur
haft öfug áhrif og skaðað heilsuna.
Frá áramótum hafa Umhverf-
isstofnun borist umsóknir um vítam-
ínbætingar á 21 vörutegund, sem fela
í sér íblöndun með allt frá einu og
upp í tíu næring-
arefni í sömu vör-
unni og hafa nú
þegar fjórtán um-
sóknir verið af-
greiddar. Allt ár-
ið 2004 bárust
stofnuninni
þrjár umsóknir
um íblöndun
og var í öllum
tilfellum sótt
um íbætingu
fyrir eitt nær-
ingarefni. Árið
2003 bárust
umsóknir fyrir
átta vöruteg-
undir fyrir allt
frá einu og upp
í fjögur nær-
ingarefni í
sömu vörunni.
Meðal þessara
vara eru
mjólk-
urdrykkir,
sojamjólk,
ávaxtasafar,
íþróttadrykkir, Swiss Miss diet,
Fittybrauð og brauðbollur. Holly-
wood-kúrinn svonefndi fékk hins veg-
ar ekki leyfi og var tekinn af markaði
vegna þekktra eituráhrifa A-vítamíns
í umframmagni.
Spurningar vakna um hvort slíkar
vítamínbætingar eru nauðsynlegar
eða hollar Íslendingum og öðrum
Vesturlandabúum, sem búa við
gnægð matar á hverju götuhorni.
Bæta heilsu og afstýra skorti
Hingað til hefur það tíðkast að
blanda bætiefnum í valin matvæli til
að koma í veg fyrir skort og til að
bæta heilsu. Nefna má dæmi um D-
vítamínbætingu mjólkur t.d. í Banda-
ríkjunum, Svíþjóð og Finnlandi og
joðbætingu salts víða um heim þar
sem joðskortur hefur verið land-
lægur. Árið 1996 fóru Bandaríkja-
menn að fólasínbæta mjöl til þess að
auka fólasínneyslu ungra kvenna, en
fólasín minnkar líkur á klofum hrygg
í fóstri.
Mjölið varð fyrir valinu þar sem
neysla á því er útbreidd meðal ungra
kvenna, að sögn Hólmfríðar Þor-
geirsdóttur, verkefnisstjóra nær-
ingar hjá Lýðheilsustöð. „Hér á landi
er trúlega lengst hefð fyrir A- og D-
vítamínbætingu smjörlíkis, en einnig
hefur vítamín- og steinefnabætt
morgunkorn verið á markaði um
langan tíma. Dreitill og Fjörmjólk
eru D-vítamínbættar mjólkurvörur,
sem eru hér á markaði en vörum,
sem blandað hefur verið í bætiefnum,
hefur fjölgað á undanförnum árum.
Til að íblöndun bætiefna gagnist
fjöldanum, er mikilvægt að velja mat-
vöru, sem hefur mikla útbreiðslu
meðal markhópsins og að magnið sé
hæfilegt þannig að ekki skapist
hætta á ofneyslu. Eftir því sem bæti-
efnum er blandað í fleiri matvæli á
markaði, aukast líkurnar á að fólk fái
of mikið af einstökum næring-
arefnum sem skaðað getur heilsu
fólks,“ segir Hólmfríður.
Lýsið góður D-vítamíngjafi
Flest vítamín og steinefni eru í nægu
magni í fæði Íslendinga. Á því eru þó
undantekningar, sem ná einkum til
ungra stúlkna og kvenna, að sögn
Hólmfríðar. „Efnin, sem helst eru í
lægri kantinum, eru kalk, járn, fólas-
ín, joð og síðast en ekki síst D-
vítamín, sem er að finna í fáum al-
gengum fæðutegundum, helst þó í
lýsi, síld og öðrum feitum fiski. Þeir,
sem ekki hafa vanið sig á að taka lýsi
eða annan D-vítamíngjafa, fá ekki
nægjanlegt magn af D-vítamíni og
járnneysla kvenna er líka undir ráð-
lögðum dagskammti.Sömuleiðis er
meðalneysla ungra stúlkna á kalki og
joði undir ráðleggingum, en fisk- og
mjólkurneysla þeirra hefur dregist
verulega saman. Fólasínið er að sama
skapi undir ráðleggingum, sér-
staklega meðal kvenna, en aðal upp-
spretta fólasíns hefur verið grænmeti
og kornvörur," segir Hólmfríður.
Evrópureglugerð á leiðinni
Íslendingum verður skylt, þegar þar
að kemur, að taka upp Evrópusam-
bandsreglugerð um íblöndun mat
væla sem aðilar að evrópska efna
hagssvæðinu. Evrópusambandið
lagði fyrir drög að reglugerðinni í
nóvember 2003 þar sem fjallað er um
sjálfviljuga íblöndun á vítamínum og
steinefnum í matvæli. Drögin hafa þó
enn ekki verið samþykkt af aðild-
arríkjum ESB.
Samkvæmt þessum drögum þarf
að merkja matvæli sem bætt hefur
verið í vítamínum og/eða steinefnum
með næringargildismerkingu svo
neytendur geti betur áttað sig á
hversu mikið af næringarefnum er í
tilteknum matvælum. Einnig verða
sett efri mörk fyrir hversu miklu má
bæta af vítamínum og steinefnum í
matvæli. Þar eru einnig nefnd mat-
væli sem ekki verður leyft að íblanda
en það eru fersk matvæli eins og
ávextir, grænmeti og kjöt. Drögin
gera heldur ekki ráð fyrir að leyft
verði að bæta vítamínum og stein-
efnum í áfenga drykki. Óánægju-
raddir eru uppi um að ekki séu fleiri
matvæli nefnd sem ekki má íblanda
s.s. kökur, kex, sælgæti og gos-
drykki og er það örugglega að
hluta til ástæðan fyrir því
að dregist hefur að
samþykkja áð-
urnefnd drög, að
sögn Jóhönnu E.
Torfadóttur,
sérfræðings á
mat-
vælasviði
Um-
hverf-
isstofn-
unar.
„Eins og
staðan er í dag
þarf að sækja um
leyfi fyrir íblönd-
un hjá Um-
hverfisstofnun
ef vítamínum,
steinefnum,
amínósýrum
eða fitusýrum
hefur verið
bætt í matvæli.
Við mat á
umsókn þarf að
framkvæma
svokallað
áhættumat, sem
er mat á þeirri
áhættu, sem neyt-
endum kann að stafa af neyslu
vörunnar, sem um ræðir. Ákveðin
bætiefni eru skaðlegri en önnur ef
þeirra er neytt í of miklu magni og
því er mikilvægt að úr því sé skorið
hvort neyslan geti orsakað hættu
meðal neytenda. Sem dæmi um bæti-
efni sem talin eru til skaðvalda í um-
frammagni er A-vítamín í því formi
sem það kemur fyrir í dýraríkinu,"
segir Jóhanna.
Hvert land fyrir sig hefur sínar
eigin reglur um íblöndun meðan beð-
ið er eftir samræmdum reglum Evr-
ópusambandsins, en algengt er að
hver vara, sem er íblönduð, fari í
gegnum áhættumat þar sem neysla á
viðkomandi bætiefni eða efnum er
skoðuð með tilliti til neyslu þjóðar og
annarra öryggisþátta.
Jafnvægið getur raskast
Jóhanna tekur undir það með Hólm-
fríði að með tilkomu fleiri matvæla,
sem innihalda viðbætt vítamín og
steinefni, aukist hætta á að jafnvægi
milli næringarefna raskist. Við lang-
varandi neyslu á vítamín- og stein-
efnabættum vörum aukist einnig
hættan á að einstaklingar fái of mikið
af þessum næringarefnum sem getur
haft í för með sér ýmsar alvarlegar
afleiðingar en fer þó eftir hvaða nær-
ingarefni er um að ræða. „Óhætt er
að segja að aukin hætta sé orðin til
staðar fyrir almenning á að fá of mik-
ið af vítamínum og steinefnum í ljósi
þess að mjög margir eru farnir að
taka reglulega inn vítamín- og stein-
efnatöflur og/eða önnur fæðubót-
arefni á sama tíma og íblönduðum
matvælum á markaði fer fjölgandi.“
 HEILSA|Umhverfisstofnun metur áhættu og veitir leyfi fyrir vítamínbætingu
Morgunblaðið/Kristinn
Dreitill og Fjörmjólk eru D-vítamínbættar mjólkurvörur.
Heilsan í hættu með
ofneyslu bætiefna
Eftir Jóhönnu Ingvarsdóttur
join@mbl.is
Ráðlagðir dagskammtar fyrir vít-
amín og steinefni eru gefnir upp
fyrir mismunandi aldurshópa og
kyn á vefsíðu Lýðheilsustöðvar:
www.lydheilsustod.is
TENGLAR
..............................................
www.lydheilsustod.is
www.ust.is

 6!  + !*!
+(! 
,(! 
9(! 
:(! 
;(! 
0(! 
0(! 
0
(! 
0(! 
< 
=! 10! % 1!
97% )1>,?
:1% )1>, +) !1%1)1
@5!1 7
+%7. 5
A 
=.1) (
B57C
:1.  
<%1! 5
Flest vítamín og steinefni eru í
nægu magni í fæði Íslendinga með
nokkrum undantekningum. Ungar
stúlkur og konur fá t.d. ekki nægt
D-vítamín sem m.a. fæst með því að
taka lýsið reglulega.
 Ef viðbætt bætiefni eru í
matvælum, skulu þau skráð í
innihaldslýsingu.
 Stundum er gefið upp al-
gengt heiti á vítamínum í inni-
haldslýsingu og skýrir með-
fylgjandi tafla hvaða vítamína
er þá verið að vísa til.
 Ef bætiefnin eru nátt-
úrulega í matvælum, þá eru
þau ekki skráð í innihaldslýs-
ingu enda koma þau þá fyrir
sem hluti af hráefnum matvör-
unnar. Velji framleiðendur
hins vegar að merkja þau vít-
amín og steinefni, sem eru
náttúrulega til staðar í við-
komandi matvæli, þá kemur
magn þeirra fram í næring-
argildismerkingu en ekki í
innihaldslýsingu.
Innihalds-
lýsingin er
oft flókin