Morgunblaðið - 22.05.2005, Qupperneq 8

8 SUNNUDAGUR 22. MAÍ 2005 MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
Breyttu hversdagnum í sannkalla›a hátí›. Á virkum dögum í maí bjó›um
vi› flér til veislu. Me› gistingu á Icelandair Hotels fylgir morgunmatur,
hádegisver›ur og kvöldver›ur án aukagjalds. Bóka›u gistingu og láttu
drauminn um áhyggjulausa daga rætast.
E
N
N
E
M
M
/
S
ÍA
/
N
M
16
15
4
Á HÓTEL HÉRA‹I Í MAÍ
DRAUMADAGAR
• N‡tískulegt hótel
• Frábærar veitingar
• Dagsfer›ir á Kárahnjúkasvæ›i›
• Vildarpunktar
TILBO‹
Gisting eina nótt í tveggja
manna herbergi,
morgunver›arhla›bor›,
flriggja rétta kvöldver›ur.
www.icehotels.isNordica I Loftlei›ir I Flughótel I Hamar I Flú›ir I Rangá I Klaustur I Héra›
Sími: 444 4000
á mann alla virka daga
9.500 kr.Frá
Frambo› á herb. er takmarka›.
Sveinkarnir eru jafnmikil hrekkjusvín á sumri sem vetri.
Í nýrri og uppfærðri út-gáfu af íslenskumsöguatlas, Íslands-
sagan í máli og myndum,
sem út kemur hjá Máli og
menningu um þessar
mundir er því haldið fram
að Ísland hafi langt í frá
verið skógi vaxið milli
fjalls og fjöru líkt og
löngum hafi verið hermt
um landnámið. Nýlegar
rannsóknir á mögulegri
útbreiðslu skóga við land-
nám sýni að útbreiðsla
þeirra hafi líklega verið
mun minni en áður hefur verið tal-
ið, eða um 8.000 ferkílómetrar í
stað 25.000 ferkílómetra áður.
Vitnað er í rannsóknir Rannveig-
ar Ólafsdóttur landfræðings og
Árna Daníels Júlíussonar sagn-
fræðings. Í bókinni segir að sam-
kvæmt útreikningum Rannveigar
á útbreiðslu skóga sé miðað við út-
breiðslu birkis sem var yfir tveir
metrar á hæð og að aðeins sé tekið
tillit til hitastigs. Þrátt fyrir það sé
ljóst að verulega hafi dregið úr út-
breiðslu skóga þegar við landnám.
Víða birkiskógar
Aðalsteinn Sigurgeirsson, for-
stöðumaður Rannsóknastöðvar
Skógræktar ríkisins að Mógilsa,
segir fjölmargar rannsóknir, er-
lendar og innlendar, styðja frekar
þá skoðun að birkiskógar eða
kjarr hafi vaxið á öllu þurrlendi á
láglendi við landnám og sumsstað-
ar upp í 500-600 metra hæð yfir
sjávarmáli. Vísindamenn hafi
frekar togast á um hvort skógur
eða kjarr hafi vaxið á 25 eða allt að
40% landsins. Aðalsteinn telur
hæpið að útbreiðsla skóga hafi
takmarkast við 8.000 ferkílómetra
við landnám, eins og líkanið í
rannsókn Rannveigar gefi til
kynna. Slíkt stangist á við aðra
vitneskju sem bendi til mun meiri
útbreiðslu skóga. Þar megi m.a.
nefna ritaðar og sögulegar heim-
ildir (ekki aðeins orð Ara fróða),
örnefni, fundarstaði kolagrafa,
niðurstöður frjókornarannsókna,
fundarstaði fornskóga frá því
skömmu fyrir landnám, núverandi
útbreiðslu skóga- og kjarrleifa og
vaxtargetu gróðursettra og sjálf-
sáinna birkiskóga á síðustu ára-
tugum. „Í því líkani sem Rannveig
beitti til þess að meta mögulega
útbreiðslu er aðeins tillit tekið til
hitasummu á vaxtartíma sem ráð-
andi þáttar fyrir mögulega út-
breiðslu birkiskóga. Því fer hins
vegar fjarri að núlifandi skógar-
leifar sé helst að finna á hlýjustu
og veðurfarslega hentugustu
svæðunum; birkiskógar hafa fyrst
og fremst varðveist þar sem þeir
hafa notið friðunar gagnvart
áníðslu manna og beitardýra
hans, svo sem í bröttum skriðum, í
ókleifum klettum (svo sem Gríms-
torfu) eða innan skógræktargirð-
inga undanfarna öld. Birki hefur
varðveist í flestum landshlutum
við afar misjöfn veðurfarsskil-
yrði.“ Að sögn Aðalsteins benti
Steindór Steindórsson fyrstur
manna á að oft megi lesa út hvar
skógarmörk hafa verið á landinu
við landnám ef skoðaðir eru staðir
þar sem orðið heiði kemur fyrir í
örnefnum, staðir sem áður voru
vaxnir lyngi eða heiðagróðri áður
en gróðurinn eyddist á öldunum
eftir landnám.
Kjarr er víða fremur lágvaxið á
Íslandi, en Aðalsteinn segir að það
þurfi ekki endilega skýrast af því
að lágur sumarhiti takmarki vöxt
heldur af erfðafræðilegum eða
næringarlegum orsökum. Nær-
ingarskortur hafi lengi einkennt
íslenskan eldfjallajarðveg, eink-
um skortur á nitri í jarðvegi, enda
eru niturbindandi jurtir í íslensku
flórunni fáar og lítt útbreiddar.
Sökum þess sé framboð á næring-
arefnum einn þeirra þátta sem
mest takmarkar vöxt trjáa hér á
landi. Erfðarannsóknir undanfar-
inna ára á birki sýna að víða hefur
átt sér stað blöndun fjalldrapa og
birkis, þótt ekki sé enn ljóst hvort
sú blöndun hafi átt sér stað fyrir
eða eftir landnám. Hún gæti hugs-
anlega verið ein afleiðing þeirrar
röskunar af mannavöldum sem
átti sér stað eftir landnám en
einnig skýringin á því hvers vegna
kjörr eru hér mun útbreiddari en
skógar.
Munu svara fullyrðingum
En hvað finnst forstöðumanni
Rannsóknastöðvar Skógræktar
ríkisins að Mógilsá um þær nýju
upplýsingar sem nú birtast í nýj-
um söguatlasi? „Mér finnst sjálf-
sagt að fólk vinni líkön út frá fyrir-
liggjandi gögnum, kynni niður-
stöður sem úr þeim fást og dragi
þær ályktanir sem vísindamönn-
unum þykja skynsamlegar. En
það er óheppilegt þegar niður-
stöður slíkrar líkanasmíðar eru
kynntar gagnrýnislaust í sögu-
legri alfræðiorðabók sem hin end-
anlega staðreynd vitneskju sem
kollvarpi allri fyrri þekkingu.
Reynslan sýnir að það getur verið
afar erfitt að leiðrétta vafasöm
sannindi sem komist hafa inn í al-
fræðiorðabækur, kennslubækur
og uppflettirit, einkum þegar um
er að ræða atriði úr Íslandssög-
unni.“ Þess má geta að vísinda-
menn við Rannsóknastöð Skóg-
ræktarinnar að Mógilsá hyggjast
svara efnislega þeim niðurstöðum
sem settar eru fram í söguatlasi
Máls og menningar um útbreiðslu
skóga á landnámsöld.
Fréttaskýring | Rannsóknir á útbreiðslu
skóga við landnám Íslands
Deilt um
umfang skóga
Mun minna landsvæði undir skóg skv.
nýjum söguatlas Máls og menningar
Í Hallormsstaðaskógi.
Skógar landsins hurfu
hratt strax eftir landnám

Bæði innlendar og erlendar
rannsóknir benda til þess að
skógur á Íslandi hafi horfið mjög
fljótlega eftir landnám, þ.e. hon-
um hafi verið eytt á fyrstu 50–
100 árum eftir að menn settust
hér að. Aðalsteinn Sigurgeirsson
segir að þessi staðreynd sé nokk-
uð vel staðsett og hafi gerst
hratt, eins og fyrr segir.
„Þá voru menn að ryðja land,
oft á tíðum með eldi, til að opna
það til beitar og akuryrkju.“
Eftir Kristján Geir Pétursson
kristjan@mbl.is