Morgunblaðið - 27.06.2005, Qupperneq 22

22 MÁNUDAGUR 27. JÚNÍ 2005 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
NÓTTINA sem drengirnir létust í
umferðarslysi í Öxnadal, aðfaranótt
þjóðhátíðardagsins 17. júní, mæld-
ust nokkur ökutæki á 160 til rúm-
lega 180 km hraða. Næstu þrjá daga
eftir slysið voru tæplega 100 öku-
menn teknir á
sömu slóðum fyr-
ir of hraðan akst-
ur. Svo virðist
sem dauði
tveggja ung-
menna í umferð-
inni hafi ekki haft
nokkur áhrif á
þessa ökumenn.
Héldu þeir
kannski að þeir
væru ódauðlegir?
Það er oft gaman að keyra. Sum-
um finnst meira að segja gaman að
keyra hratt. En það gilda reglur og
ef menn vilja fá útrás fyrir inni-
byrgða áhættufíkn sem virðist
fylgja mörgum okkar þá eru til
hættuminni leiðir til þess en sú að
brjóta umferðarlög.
Hægt er að fá útrás fyrir aksturs-
gleði hjá akstursíþróttafélögum og
klúbbum. Hægt er að fá adrenalín-
kikk með því að fara í fallhlífar-
stökk, teygjuhopp, svifdrekaflug og
margt, margt fleira en það vill svo til
að í þessum íþróttum gilda strangar
reglur og sé þeim fylgt geta menn
fengið útrásinni fullnægt án þess að
stofna sjálfum sér og öðrum í hættu.
Þessar íþróttir eru hættuminni en
umferðin.
Það var vegna virðingar fyrir lífi
og limum keppenda sem stjórn-
endum sjö liða í Formúlu 1 hættu
þátttöku í keppninni í Bandaríkj-
unum um daginn. Sú ákvörðun var
tekin vegna ótta við það að dekk
keppnisbílanna fullnægðu ekki ör-
yggiskröfum keppnisliðanna. Í
kappakstri, rallakstri og öðrum
keppnisíþróttum gilda reglur og
það gilda jafnframt reglur og lög á
þjóðvegum landsins. Þau eru ekki
sett af einhverjum gleðispillum til
þess eins að halda aftur af fjöri og
skemmtun ökumanna. Þau eru til
að vernda líf.
Það er í sjálfu sér ágætt að
hlaupa af sér hornin en við verðum
að gera það á öðrum vettvangi en á
vegum landsins innan um saklausa
vegfarendur.
En hvað ef okkur finnst við vera
svona rosalega klár? Teljum okkur
ráða við allar mögulegar og ómögu-
legar aðstæður sem upp geta komið
við aksturinn. Þá er vert að hafa í
huga að það er fullt af veikum
hlekkjum í kringum okkur sem geta
skapað hættur. Þetta geta verið
aðrir ökumenn, dýr, samgöngu-
mannvirki eða bíllinn sjálfur. Auk
þess er það margsannað að mat
okkar á eigin hæfni er töluvert mik-
ið hærra en það sem við getum
staðið undir, svo ekki sé talað um
það mat sem aðrir leggja á hæfi-
leika okkar. Eða er einhver þarna
úti sem getur sagt með sanni, „Ég
hef aldrei gert mistök í umferð-
inni?“
EINAR MAGNÚS
MAGNÚSSON,
upplýsingafulltrúi
Umferðarstofu.
Hef ég aldrei
gert mistök?
Frá Einari Magnúsi Magnússyni
Einar Magnús
Magnússon
FYRIR skömmu varð umferðarslys
hér í borg þar sem tíu ára stúlka
var ekin niður á gangbraut á
grænu ljósi. En bílstjórinn sem ók
á hana var einnig á grænu ljósi.
Þarna var sumsé tveimur aðilum
att saman og boðið upp á árekstur.
Að vísu mun reglan vera sú, að
hinn gangandi vegfarandi eigi rétt-
inn. En hvað skyldu margir hafa
það hugfast? Og er ástæða til að
láta mannslíf velta á þeirri óvissu?
Skilaboðin sem fylgja grænu ljósi
er að fara af stað. Það hlýtur því að
teljast háskaspil að láta þennan
möguleika koma upp, í stað þess að
hafa aðskilin beygjuljós.
En að því slepptu er einkennilegt
hve umferðarfræðsla hér er slök.
Hvernig stendur á því að það eru
ekki fastir þættir í sjónvarpi þar
sem einföld atriði á borð við það
sem hér er til umræðu eru sýnd og
áréttuð?
Virðingarfyllst,
PÉTUR GUNNARSSON,
Öldugötu 25A, 101 Reykjavík.
Íslenska
umferðarrúllettan
Frá Pétri Gunnarssyni rithöfundi
BRÉF TIL BLAÐSINS
Morgunblaðið, Kringlunni 1, 103 Reykjavík  Bréf til blaðsins | mbl.is
STJÓRNARANDSTAÐAN er
þessa dagana hugfangin af lög-
fræðispursmáli um hæfi til ákvarð-
anatöku við sölu almenningseigna.
Hæfisreglur eru prýðilegar fyrir
sinn hatt sem varúðarreglur um
hver skuli ráðstafa hverju, en þær
eru ekki prófsteinn á efnislegt
ágæti viðkomandi ráðstafana.
Hugsanleg brot á hæfisreglum
eiga að kveikja viðvörunarljós um
að tilteknar ráðstafanir þarfnist
efnislegs endurmats. Þegar ljósin
hafa verið kveikt og efnislegt end-
urmat hafist þá færast frekari
rannsóknir á meintum hæfis-
reglubrotum á hliðarlínuna.
Stjórnarandstaðan talar áreið-
anlega fyrir munn margra þegar
hún krefst ítarlegra rannsókna á
sölu ríkisbanka og trygginga-
félaga. Hugsanleg brot á hæf-
isreglum eru meðal þess sem hef-
ur kveikt viðvörunarljós og nú
ríður á að gera efnisúttekt á því
hvort hagsmuna eiganda bank-
anna, almennings í landinu, var
sæmilega gætt.
Fékkst viðunandi greiðsla fyrir
fyrirtækin miðað við tímasetningu
sölunnar? Var tímasetningin
skynsamlega valin? Var einum
gefið og annar snuðaður? Hafi
greiðslan verið ófullnægjandi mið-
að við tímasetningu eða tímasetn-
ingin misráðin þarf að kanna
hvort um saklaust klúður eða vís-
vitandi svindl var að ræða. Von-
andi fá rökstuddar niðurstöður
um þessi efnisatriði málsins að
fljóta með í þeim upplýsinga-
straumi sem nú er beint til al-
mennings.
JÓNAS ÓLAFSSON,
Aragötu 5, Reykjavík.
Aðalatriðin
fljóti með
Frá Jónasi Ólafssyni
HINN þekkti fræðimaður dr.
John Malcom Runowich, hefur
greint stjórnarhætti í þrjá meg-
inflokka: einræði, fulltrúalýðræði
og beint þátttökulýðræði.
Það þarf ekki að taka fram að við
Íslendingar búum við það sem John
Malcom Runowich flokkar sem full-
trúalýðræði. Engu að síður getur
orðræða hér, um mál sem nátengd
eru lýðræði, tekið á sig svipað form
og í samfélögum sem John Malcom
Runowich hefði skilgreint sem ein-
ræðisríki. Hver getur ekki séð fyrir
sér herra Ivan Ivanovich 1935 þar
sem hann situr í matsal Gorkísam-
yrkjubúsins og segir við sjálfan sig
og aðra: Saga hins nýja mikla
Rússlands fæddist með félaga Stal-
ín. Eða Stefan Bartoletti á kaffihúsi
í Róm 1925: Saga svartnættis Ítalíu
er að baki og Il Duce leiðir okkur
inn í sólina. Eða Detlef Dietrich á
ölkrá i Berlín 1936: Hið þýska 1000
ára ríki er staðreynd þökk sé sterk-
um leiðtoga, þökk sé Der Führer.
Réttum 70 árum eftir að Ivan Iv-
anovich sá fyrir sér fæðingu hins
nýja Rússlands mátti heyra einræð-
ur Harðar Kormákssonar, verk-
taka, í heita potti sundlaugar Kópa-
vogs: Fyrir tilstilli Gunnars I.
Birgissonar hættu Kópavogsbúar
að þurfa að skammast sín fyrir
heimilisfang sitt.
Þessar tilvitnanir eru tilbúningur
en eiga að draga fram þá staðreynd
að manneskjan er sjálfri sér lík
þótt hún búi við ólíkar pólitískar og
félagslegar aðstæður.
Persónugerving sögunnar
Persónugerving sögunnar af
þessum toga brýtur sér leið inn í
söguskilning ungs fólks. Í próf-
úrlausnum framhaldsskólanema frá
þessu vori gat að líta útlistanir eins
og þessar:
,,Winston Churchill var hálfgerð
fyrirmynd bresku þjóðarinnar og
gerði hana að því stórveldi sem hún
er í dag.“ Um Jón Sigurðsson: ,,Jón
Sigurðsson var maður sem að við
Íslendingar getum þakkað fyrir að
við fengum sjálfstæði.“ Og annar
nemandi bætti um betur: ,,Einn af
frægustu mönnum okkar Íslend-
inga hér á landi er án efa Jón Sig-
urðsson. Þvílíkur maður! Hann
leiddi Íslendinga til sjálfstæðis.“
Frá hugsun til hlýðni
Þessar tilvitnanir eru til marks
um algenga hneigð fólks til for-
ingjadýrkunar, til marks um þörf á
handleiðslu hins sterka foringja.
Handleiðslu einhvers sem getur,
veit og skilur. Reyndar erum við
flest öll undir þá sök seld. Í upphafi
þessarar greinar var
t.d. vitnað í hinn
,,þekkta fræðimann
dr. John Malcom
Runowich“. Og hver
hefur ekki heyrt svip-
aðar tilvísanir í frétt-
um eða orðræðu
hvunndagsins. Dr.
prófessor NN, hinn
heimsþekkti Morgan
Stanley hefur sagt.
Slíkar tilvísanir gera
menn lina í hnjánum
og fæstir voga sér að
spyrja hver er þessi
Morgan Stanley? Hver
er þessi John Malcom
Runowich? Vonandi
hefur samt einhver
spurt sig þeirrar
spurningar þegar
hingað er komið: hver
er þessi John Malcom
Runowich? Svarið er,
ég hef ekki hugmynd
um það. Nafnið er hér
sett fram einungis í
því skyni að benda á
hvernig okkur er dag-
lega beint og óbeint
kennt að hneigja okk-
ur fyrir titlum, fyrir
ætlaðri þekkingu,
meintum yfirburðum.
Þegar svo er komið
gefum við eigin hugs-
un og gagnrýnni skyn-
semi frí.
Hvernig má svo
vera að skynsamt fólk
gefi heila sínum frí við ákveðin
áreiti líkt og hundurinn hans Pavl-
ovs sem slefaði í hvert sinn sem
hann heyrði í bjöllu vegna þess að
hann hafði lært að tengja bjöllu-
hljóm við mat? Já hvernig má það
vera að við hættum að hugsa og
látum leiðast við ákveðin merki?
Kannski erum við í aðra röndina
hjarðdýr og þurfum leiðsögn á
krákustígum lífsins.
Þéttbýlisþróun hér og þar
Nú hverfum við yfir hafið og
lendum í Kaupmannahöfn undir lok
18. aldar, þegar hún var enn höf-
uðborg okkar Íslendinga. Hún var
þá innan við fjórðungur þess sem
hún er í dag og umhverfis hana
voru bæir og þorp eins og Valby,
Sundby, Gentofte osfrv. Norðurbrú
var þá ekki til. Síðan þá hefur
margt gerst, ekki aðeins að við Ís-
lendingar hættum að hafa hana
sem höfuðborg, heldur eru flest
þessi þorp og bæir orðin hluti af
borginni. Svipaða sögu er að segja
um flestar ef ekki allar stórborgir
Evrópu. Í kjölfar iðnvæðingar og
þéttbýlisþróunar stækkuðu þær og
sameinuðust aðliggjandi bæjum og
þorpum. Stjórnsýsla
og skipulagsmál urðu
þar með heildstæðari
og skilvirkari en ella
hefði orðið. Hins veg-
ar dró ekkert úr
möguleikum fólks til
að hafa áhrif á um-
hverfi sitt, fjarri því,
enda víða í borgum
mjög sterk hverfaráð
og áhugasamtök um
einhver tiltekin mál-
efni. Ég bendi á þetta
hér til að undirstrika
að þróun sveitarfélaga
á Íslandi er tæpast
bundin öðrum lög-
málum en þróun
borga í nálægum lönd-
um. Það er erfitt að
sjá skynsamleg rök
fyrir því að Stór-
Kópavogssvæðið sé
ekki eitt stjórnsýslu-
svæði.
Í grein sem ég
skrifaði í Mbl. fyrir
nokkru, þar sem ég
hvatti til að sameining
sveitarfélaga á suð-
vesturhorninu yrði al-
varlega athuguð, benti
ég á að hugsanlega
myndi sameining:
…gera skipulags-
og samgöngumál
svæðisins heildstæð.
…auka þörf fyrir og
e.t.v. flýta þróun
grenndarlýðræðis.
…gera baráttuna um vatnið
óþarfa.
…lækka kostnað við yfirbygg-
ingu.
Í niðurlagi greinarinnar var því
spáð að úrtöluraddir myndu heyr-
ast. Þar myndu stjórnmálamenn
ganga fremstir með nefndarfólki,
eða með öðrum orðum þeir sem
njóta góðs af óbreyttu ástandi,
njóta góðs af tímaskekkju. Sú spá
rættist fyrr en mig hafði órað fyrir.
Þrátt fyrir hversu sterk rök
munu mæla með sameiningu er
þeirri spurningu ósvarað, hvernig
við myndum kjósa ef til þess kæmi.
Myndum við hugsa sjálf og taka af-
stöðu á grunni raka með og móti,
eða myndum við láta pólitíska for-
ingja vísa okkur veg? Myndum við
standa með þeim í baráttu þeirra
um vatnið og taka undir með Herði
Kormákssyni verktaka: ,,Fyrir til-
stilli Gunnars I Birgissonar hættu
Kópavogsbúar að þurfa að skamm-
ast sín fyrir heimilisfang sitt“?
Mistök urðu við birtingu þessarar grein-
ar í gær og birtist hún hér í fullri lengd.
Þankar um lýðræði –
Opið bréf til Kópavogsbúa
Dr. Þorleifur Friðriksson
fjallar um lýðræði
’Hvernig másvo vera að
skynsamt fólk
gefi heila sínum
frí við ákveðin
áreiti líkt og
hundurinn hans
Pavlovs sem
slefaði í hvert
sinn sem hann
heyrði í bjöllu
vegna þess að
hann hafði lært
að tengja bjöllu-
hljóm við mat?‘
Þorleifur Friðriksson
Höfundur er sagnfræðingur.
STJÓRNMÁL og stjórnmálaþátt-
taka eru einn af hornsteinum lýðræð-
issamfélaga. Það er
slíkum samfélögum lífs-
nauðsyn að stjórnmálin
laði að sér kraftmikið
og hæfileikaríkt hug-
sjónafólk, hvar í flokki
sem menn standa. Því
miður virðist sem að ís-
lensk stjórnmál laði
ekki í nægjanlegum
mæli að sér slíkt fólk.
Starf stjórnmála-
mannsins er hér frekar
illa launað miðað við
stjórnunarstöður á al-
mennum vinnumarkaði
og í ofanálag virðist sem að það geri
stjórnmálamanninn að skotmarki þar
sem engu er eirt, hvorki persónu
hans né fjölskyldu.
Á síðustu misserum hefur íslensk
stjórnmálaumræða þróast til verri
vegar. Í stað málefnalegra deilna um
grunngildi samfélagsins ber æ meir á
óvæginni umfjöllun um einstaka
stjórnmálamenn og þeirra nánustu. Í
þessu sambandi má nefna
á tíðum illvíga fjölmiðla-
umfjöllun um forseta Ís-
lands, Ólaf Ragnar
Grímsson, um Davíð Odd-
son, utanríkisráðherra,
um Ingibjörgu Sólrúnu
Gísladóttur, formann
Samfylkingarinnar og nú
síðast um Halldór Ás-
grímsson, forsætisráð-
herra.
Þessi óvægna umræða
þar sem ekki er skirrast
við að draga viðkomandi
persónur og þeirra nán-
ustu, maka og fjölskyldur, niður í
svaðið, er knúin áfram af breyttri fjöl-
miðlaflóru sem vill stærri fyrirsagnir,
grófari yfirlýsingar og fleiri hneyksli.
Að baki umræðunni standa hins
vegar í flestum tilvikum aðrir stjórn-
málamenn sem eru pólitískir and-
stæðingar þeirra sem grýttir eru.
Þetta er vond þróun. Starf stjórn-
málamannsins á ekki að vera starf
skítkastarans sem gefur allt fyrir
stundarathygli samfélagsins. Starf
stjórnmálamannsins á að vera starf
hugsjónamannsins sem vill bæta og
efla íslenskt samfélag, hefur skýra
framtíðarsýn og vilja til að móta sitt
samfélag út frá henni.
Siðferði í stjórnmálaumræðu
Runólfur Ágústsson fjallar
um stjórnmálaumræðu ’Í stað málefnalegradeilna um grunngildi
samfélagsins ber æ meir
á óvæginni umfjöllun
um einstaka stjórn-
málamenn og þeirra
nánustu.‘
Runólfur Ágústsson
Höfundur er lögfræðingur.