Morgunblaðið - 05.08.2005, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 5. ÁGÚST 2005 21
MENNING
ÚTI fyrir ónefndri eyju á Breiðafirð-
inum er blaðamaður Morgunblaðsins
staddur um borð í Hafrúnu I með
ekki ómerkari manni en Guðmundi
Páli Ólafssyni, rithöfundi, nátt-
úrufræðingi, ljósmyndara og nátt-
úruverndara. Við fylgjumst með haf-
erni sem situr makindalega á
klettsbrún og kippir sér ekkert upp
við mannfólkið sem starir á hann.
Seinna siglum við upp að annarri
ónefndri eyju þar sem hópur lunda
hefur komið sér vel fyrir.
„Ég held að fuglar hafi fegurð-
arskyn, því þeir velja sér alltaf svo
fallega staði,“ segir Guðmundur.
Blaðamaður kinkar kolli og svo er
haldið áfram að dást að lundunum.
Guðmundur hefur búið ásamt eig-
inkonu sinni, Ingunni K. Jak-
obsdóttur, í Stykkishólmi síðastliðin
fjórtán ár en einnig eiga þau gamla
kaupfélagshúsið í Flatey þar sem þau
dvelja á sumrin.
Blaðamaður heimsótti Guðmund í
Flatey í vikunni, sigldi með honum
um Breiðafjörðinn og ræddi við hann
um nýútkomna bók hans, Fuglar í
náttúru Íslands.
Síðustu tvö árin hefur Guðmundur
unnið að bókinni en fyrir átján árum
kom út annað svipað rit með sama
titli. Að sögn Guðmundar er nýja
bókin allt önnur bók sem þó er unnin
út frá hugsun og aðferðafræði þeirr-
ar eldri.
Inn í fróðleik um íslenska varp-
fugla eru fléttuð ljóð og þjóðsögur á
fræðandi, athyglisverðan og aðgengi-
legan máta fyrir almenning.
Ef söngurinn þagnar
Í bókinni er að finna lýsingu á öll-
um 74 tegundum íslenskra varpfugla
í máli og myndum í stafrófsröð.
Fjölda fallegra ljósmynda, eftir Guð-
mund og fleiri, af fuglum að störfum
og í djúpum samskiptum er að finna í
ritinu ásamt fuglateikningum, heim-
skortum sem sýna útbreiðslu teg-
undar og skýringarmyndum er nefn-
ast árhringir en þar eru öll helstu
störf tegundarinnar, til dæmis: varp,
farflug og fjaðraskipti, tímasett. Þá
eru ítarlegir kaflar um fargesti, flæk-
inga og umhverfi fuglanna ásamt
kafla, sem nefnist Ef söngurinn
þagnar, þar sem Guðmundur fjallar
um þær hættur sem steðjað geta að
fuglalífi landsins.
Sömu ritröð og Fuglar í náttúru
Íslands tilheyra fyrri bækur Guð-
mundar; Perlur í náttúru Íslands,
Ströndin í náttúru Íslands og Há-
lendið í náttúru Íslands.
Hefurðu áhuga á að skrifa um
flestallt sem náttúrunni viðkemur,
þessar bækur spanna mjög vítt svið?
„Já, sviðið er vítt en samt sem áður
afmarkað. Verkin eru heillandi meðal
annars vegna þess hvað þau eru yf-
irgripsmikil og til að ná utan um efn-
ið þarf gríðarlega vinnu og búa yfir
þekkingu á náttúrunni og mannkyns-
sögu,“ útskýrir Guðmundur. „Ég veit
ekki til að fuglabækur hafi verið unn-
ar á þennan hátt áður, alla vega ekki
hér á landi. Markmiðið er að sýna
heilsteypta mynd af fuglum. Hvað vil
ég vita um þá, hvaða áhrif hafa þeir á
fólk og menningu? Hvernig lifa þeir
og hver er saga þeirra? Þessu reyni
ég að svara og ég hef valið þann frá-
sagnarmáta að sýna fram á tengsl
milli mannlegra kennda og fugla. Það
er ekki hægt að setja samasemmerki
þarna á milli en það er hægt að
skynja væntumþykju á milli foreldra
og ungviðis, á milli hjóna og einnig er
hægt að skynja rifrildi.“
Ef ég væri músarrindill
Guðmundur segir greinilegt að
samskiptamáti fugla sé flókinn. Þeir
tjái sig þó stöðugt líkt og mannfólkið
og séu tilfinningaverur.
„Tilvera fugla byggist á tilfinn-
ingum og tilfinning er skynjun. Fugl
hefur tilfinningu fyrir því að hætta sé
á ferðum á meðan við höfum rök-
hyggju og þykjumst vera djúphygð.
Það skiptir okkur máli að vita hvað
fuglar hafast að og bókin segir frá
því.“
Hefurðu náð tengslum við
fuglana?
„Ekki persónulegum tengslum en
samt sem áður tengslum. Það fer eft-
ir hverjum og einum hvernig hann
skynjar fugla,“ segir Guðmundur.
„Helstu tengslin sem ég næ við
villta fugla er þegar ég ljósmynda þá.
Í fyrra fór ég í Ásbyrgi því ég hafði
frétt af músarrindlum sem þar voru.
Ég gekk að tjörninni á staðnum og
hugsaði með mér að ef ég væri mús-
arrindill þá myndi ég velja mér stað
þar til að dvelja á. Ég settist niður og
beið í hálftíma en sá enga músar-
rindla. Þá sagði ég sem svo við sjálf-
an mig að nú hefði bogalistin brugð-
ist. En eftir stutta stund kemur
músarrindill og flestir voru þeir fjór-
ir í kringum mig í einu.“
Guðmundur segir áhuga fólks á
fuglaskoðun hafa aukist og hann tel-
ur skipta verulegu máli að upplýsa og
fræða almenning. Þar vonar hann að
bækurnar hjálpi til og sýni fólki
hversu spennandi fuglaskoðun í raun
sé.
„Hún er allt að því íþrótt og ég
held að það væri stórkostlegt fyrir
Íslendinga að verða fremstir þar í
flokki því það er mannbætandi iðja
að fylgjast með fuglum og spá í
þeirra líf,“ lýsir hann.
„Fuglaljósmyndurum hefur einnig
fjölgað hér á landi og sú tegund ljós-
mynda orðin að listgrein.“
Nú eru fuglaveiðar einnig vinsælar
á Íslandi.
„Já veiðar hafa sennilega aukist
líka og ég held að margir veiðimenn
gætu orðið góðir fuglaljósmyndarar.
Svipuðum aðferðum er beitt í fugla-
skoðun og á fuglaveiðum. Í báðum til-
fellum er hægt að éta bráðina. Ljós-
myndir verða þó að listaverkum sem
lifa en það gerir bráðin aldrei.
Ég held að það sé ekkert jafn
spennandi og að fanga gott augnablik
og eiga það, það er stórkostlegt,“
segir Guðmundur.
Friðun fugla og náttúruvernd
Íslendingar eru aftarlega á mer-
inni þegar kemur að náttúruvernd að
mati Guðmundar og telur hann að
okkur hafi hrakað mikið á und-
anförnum árum á meðan aðrar þjóðir
heims auki verndina og stuðli að
náttúruvakningu á meðal almenn-
ings.
„Við höfum því miður tekið úr
sambandi allar helstu stofnanir
landsins sem sinntu náttúruvernd og
nú er ekki lengur til stofnun sem
stendur undir því nafni og það er
mikil niðurlæging,“ útskýrir hann.
Hverjar eru hætturnar að þínu
mati?
„Í fyrsta lagi er það þessi gríð-
arlega árátta í virkjanir og uppi-
stöðulón, að sökkva grónu landi og
breyta eðli fallvatna.
Í öðru lagi er það gamla skurð-
gröfuæðið, að framræsa mýrar og
votlendi. Það er ekki aðeins skaðlegt
fyrir fuglalíf heldur líka fyrir silungs-
og laxár.
Í þriðja lagi er það skógrækt sem
er hömlulaus um þessar mundir og
hefur því miður aldrei farið í um-
hverfismat. Skógrækt gjörbreytir ís-
lensku landslagi og landið verður
nær óþekkjanlegt eftir 50 ár ef held-
ur fram sem horfir. Hún breytir bú-
svæðum mófugla verulega þó svo við
fáum auðvitað einhverja skógarfugla
í staðinn. Ástandið er reyndar mun
skárra í laufskógum en í barr-
skógum, meðal annars vegna þess að
undirgróður er enginn í barrskógum.
Í fjórða og síðasta lagi er það
stíflugerð við sjóinn. Nú er í tísku að
færa vegi niður í sjávarmál og stífla
firði. Þetta eyðileggur mikilvægustu
búsvæði fjölmargra vaðfugla og tug-
ef ekki hundraða þúsunda fargesta.“
Hvað með friðun fugla í útrýming-
arhættu, hvernig stöndum við okkur
á því sviði?
„Friðun fugla í útrýmingarhættu
hefur batnað mikið. Sem dæmi hefur
orðið mikil vakning vegna hafarn-
arins og þar hefur almenningsálitið
bjargað miklu. Fólk vill eiga þennan
stórkostlega fugl, fá að sjá hann og
fylgjast með honum dafna í friði. Al-
þingi hefur bæði tekið virkan þátt í
herferð gegn haferni og fálka svo að
legið hefur við útrýmingu og Alþingi
hefur því miður aldrei staðið undir
því nafni að vernda íslenska náttúru.
Þar hefur miklu fleira gerst til að
spilla íslenskum náttúruauðæfum.
Við höfum því miður átt mjög fáa
talsmenn náttúruverndar. Menn tala
stöðugt um nytjar en gleyma því að
verndun er líka nýting. Við getum
ekki talað um fuglavernd nema
vernda landið og það er einnig nauð-
synlegt að gera fleiri rannsóknir á
þessu sviði, ekki bara á fuglum held-
ur líka á hafinu í kringum okkur.“
Ekki hættur enn
Guðmundur er ánægður með bók-
ina og þegar blaðamann bar að garði
í vikunni var hann að sjá verkið í
fyrsta sinn í lokaútgáfu. Hann ákvað
að láta ritið ekki frá sér fyrr en hann
væri sáttur við það og segist hafa
rembst eins og rjúpan við staurinn
síðustu tvö árin til að búa til verk sem
vonandi muni lifa um nokkurt skeið.
„Ég vona að fólk sjái hana eins og ég,
fjölbreytta og áhugaverða frá fyrstu
til síðustu síðu,“ segir hann.
Eftir að hafa dvalið hluta úr degi í
Flatey og á siglingu um Breiðafjörð-
inn er kominn tími til að snúa heim á
leið. Fuglalífið, fegurðin og skemmti-
legt mannlífið í eynni bíður næstu
heimsóknar.
Guðmundur er langt frá því að
vera hættur ritstörfum og nú þegar
er hann byrjaður á næstu bók um
vatnið í náttúru Íslands. Vatnið er jú
allt um kring í Flatey og ekki úr vegi
að heimsækja þúsundþjalasmiðinn
Guðmund þangað aftur þegar sú bók
lítur dagsins ljós og hlusta á hann
segja frá vatninu á eins skemmti-
legan og fræðandi hátt og hann segir
frá vinum sínum varpfuglunum.
Bækur | Fuglar í náttúru Íslands komin út hjá Máli og menningu
Haninn Ófeigur „stígur í væng“ við hænu. Orðtakið er tengt þessu háterni hana. Haförninn er í útrýmingahættu á Íslandi og er stofninn aðeins um 60 pör.
„Ég held að fuglar hafi fegurðarskyn,
því þeir velja sér alltaf svo fallega staði“
Eftir Völu Ósk Bergsveinsdóttur
valaosk@mbl.is
Morgunblaðið/Vala Ósk
Guðmundur Páll Ólafsson í Flatey, þar sem fjölmargar af myndum bók-
arinnar eru teknar.
Fuglar í náttúru Íslands er fræð-
andi og skemmtileg bók sem leyfir
lesandanum að skyggnast inn í
heim varpfugla landsins.