Morgunblaðið - 02.11.2005, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 2. NÓVEMBER 2005 31
UMRÆÐAN
Í ÍSLENSKUM lögum eru
ákvæði um að það sé ólöglegt að
auglýsa áfengi í ljós-
vakamiðlum og á
prenti. Þessu banni
er ekki sinnt. Íslensk
stjórnvöld líta fram
hjá auknum fjölda
áfengisauglýsinga.
Fyrir liggur frum-
varp um að leyfa 18
ára og eldri að kaupa
áfengi og umræðan
um sölu áfengis í
stórmörkuðum er há-
værari en áður. Allar
rannsóknir sýna að
þegar slakað er á
taumum hvað varðar
auglýsingar, aldurstakmörk og að-
gengi að áfengi, þá eykst neysla
þess tímabundið eða til frambúðar.
Við þessar aðstæður þarf að
styrkja forvarnir og styrkja stoðir
grasrótarstarfsemi í því sambandi.
Að þessum málum er best hlúð í
þeirri nærþjónustu sem fólk býr
við og þekkir, sveitarstjórnarstig-
inu. Sveitarstjórnarstigið sinnir
mikilvægri grasrótarstarfsemi í
formi tengsla og trausts við ungt
fólk. Það er m.a. gert í gegnum
grunnskólann, félagsmiðstöðv-
arnar og íþróttahreyfinguna. Fé-
lagslegum úrræðum, fræðslu og
forvörnum er best
sinnt af þeim sem eiga
auðveldast með að ná
til þess aldurshóps
sem mest þarf á styrk-
ingu að halda. Þó er
misbrestur á, því skil-
virk og markviss gras-
rótarstarfsemi er ekki
ókeypis, ef vanda skal
til verka. Ef æskulýðs-
lögin eru skoðuð til
hlítar kemur í ljós að
sú lagasetning er ekki
í neinum takti við nú-
tímann.
Samstarf lykillinn að árangri
Rannsóknir sýna að skilvirkasta
forvörnin er virk fræðsla, aukin
áhersla á fjölskylduna og íþrótta-
og æskulýðsstarf. Það er mik-
ilvægt að íslensk stjórnvöld beri
virðingu fyrir þessu mikilvæga
starfi og taki þátt í því fjárhags-
lega með sveitarfélögunum að
sinna því af myndugleika. Einnig
sýna rannsóknir að samstarf stofn-
ana sem að málum koma skilar
einnig miklum árangri. Samstarf
lögreglu, félagsþjónustu, skóla og
fleiri sem koma að málum ungs
fólks er áhrifamikil leið til að
koma í veg fyrir óæskilega hegð-
un. En úrræðin verða að vera til
staðar til að árangur náist og þau
eru ekki nægilega mörg hjá sveit-
arfélögunum, þó ekki vanti viljann.
Meðferðarúrræði hafa verið á
ábyrgð ríkisins hingað til en
reynslan og rannsóknir sýna að
best sé að sinna þessum málum á
heimavelli unga fólksins, í þess
umhverfi, í nánu samstarfi við fjöl-
skyldu einstaklinganna. Væri
þessum málaflokki ekki best borg-
ið á sveitarstjórnarstiginu?
Því hvet ég stjórnvöld til að
setja þenna málaflokk í forgang og
spyrna á móti neysluverðbólgu
áfengis sem leiðir til annarra fíkni-
efna og vinna markvisst með sveit-
arfélögum landsins að framgangi
þessara mála.
Sveitarfélögin
best í forvörnum
Eftir Margréti
Gauju Magnúsdóttur
Margrét Gauja
Magnúsdóttir
’Við þessar aðstæðurþarf að styrkja for-
varnir og styrkja stoðir
grasrótarstarfsemi í
því sambandi.‘
Höfundur er kennari og verkefna-
stjóri og frambjóðandi í prófkjöri
Samfylkingarinnar í Hafnarfirði.
Prófkjör Hafnarfjörður
NOKKUR umræða hefur spunn-
ist að undanförnu um kynbundinn
launamun og hvort hann geti talist
eðlilegur og æskilegur. Þótt nið-
urstöður launakannana séu mismun-
andi, sýna þær nær
undantekningalaust
fram á kynbundinn
launamun. Í könn-
unum af þessu tagi er
talað um „óleiðréttan“
og „leiðréttan launa-
mun“ (e. unadjusted og
adjusted wage gap). Á
Íslandi hafa hugtökin
„skýrður“ og „óút-
skýrður“ launamunur
einnig verið notuð. Í
umræðu um launa-
muninn hefur því tals-
vert verið fjallað um
forsendur og að-
ferðafræði kannana,
hvernig er mælt, með
hvaða aðferðum og
hvernig beri að túlka
(Lilja Mósesdóttir
2003, Þorgerður Ein-
arsdóttir og Kristjana
Stella Blöndal 2004).
Oft er byrjað á að
rýna í heildarmyndina
(óleiðréttan launamun)
og skoða muninn á at-
vinnutekjum karla og
kvenna en það eru
tekjur samkvæmt
skattframtali. Sam-
kvæmt gögnum Hag-
stofu Íslands var þetta
hlutfall 63% árið 2004 (Hagstofa Ís-
lands, 2005). Þessar tölur sýna ein-
földustu nálgunina og í þeim er ekki
tekið tillit til vinnutíma, né heldur að
konur og karlar sinna ólíkum störf-
um. Kosturinn við að skoða atvinnu-
tekjur er að þær sýna mismunandi
vinnuframlag kynjanna í launaðri og
ólaunaðri vinnu í samfélaginu. Kon-
ur vinna mikla ólaunaða vinnu inni á
heimilum landsins sem allt þjóðfé-
lagið nýtur góðs af en hvergi kemur
fram í þjóðhagsreikningum og telst
þeim aldrei til tekna. Atvinnutekj-
urnar sýna því hvað konur og karlar
bera úr býtum launalega fyrir vinnu-
framlag sitt í þjóðfélaginu.
Í könnunum á kynbundnum
launamun er þó almennt leitast við
að leiðrétta launamuninn með tilliti
til málefnalegra þátta, svo sem
vinnutíma, menntunar eða starfs,
aldurs eða starfsaldurs. Flestir sam-
þykkja að eðlilegt sé að greidd séu
mismunandi há laun eftir eðli starfa,
menntun starfsmanna og starfsaldri.
Hugmyndin að baki er
sú að sá sem hefur
menntun eða þjálfun til
starfs skili meiru en sá
sem ekki hefur það
(Oaxaca 1973). Einfald-
asta leiðréttingin á
launamun karla og
kvenna er að taka tillit
til vinnutíma. Sá mæli-
kvarði hefur verið kall-
aður „launabil
kynjanna“ (e. gender
pay gap), sem er með-
altímakaup eftir kyni
(þ.e. öll laun deilt með
fjölda vinnustunda).
Þessi viðmiðun er mik-
ið notuð í alþjóðlegum
samanburði og talan
gefur til kynna hve
mikið konur vantar upp
á til að hafa sömu laun
og karlar. Tölum um
meðaltímakaup karla
og kvenna er ekki safn-
að reglulega á Íslandi,
eins og gert er í mörg-
um öðrum löndum, en
tölur fyrir árið 2000
sýna að konur vantar
24% upp á að hafa
sömu laun og karlar í
opinbera geiranum en
27% á almennum
markaði (Barth, Røed og Torp 2002).
Það liggur í augum uppi að erfitt
er að bera saman kannanir sem ekki
eru sambærilegar. Eitt af því sem
skiptir máli er hvort laun karla eru
notuð sem viðmið eða laun kvenna.
Ef laun kvenna eru viðmið-
unarpunkturinn mælist launamun-
urinn meiri en þegar laun karla eru
það. Þá skipta skýribreytur grund-
vallarmáli. Almennt gildir að því
fleiri skýribreytur sem teknar eru
inn í reiknilíkön launakannana, því
meira má skýra af launamun
kynjanna. Vitað er að margir þættir
hafa áhrif á laun án þess að geta tal-
ist málefnalegar skýribreytur.
Þannig hafa hjúskaparstaða og
barneignir tilhneigingu til að hækka
laun karla en neikvæð eða engin
áhrif á laun kvenna. Fræðimenn
hafa gagnrýnt að þessar breytur séu
notaðar sem skýribreytur og að líta
beri á þennan mun sem mismunun í
launasetningu. Þá hefur verið gagn-
rýnt að nota málaflokka eða starfs-
svið sem skýribreytu því vitað er að
kvennastörf eru verr metin til launa
en karlastörf. Það er merki um kerf-
islæga mismunun og gildismat á
störfum, öðru kyninu í óhag. Með því
að taka slíka breytu sem mál-
efnalega skýribreytu inn í reikni-
líkan er horft fram hjá samfélags-
legri kynjun og fyrri mismunun. Í
raun er verið að skýra kynbundinn
launamun í burtu með þáttum sem
orsaka hann. Færð hafa verið fyrir
því margvísleg rök að of langt hafi
verið gengið í leit að skýribreytum
(Grimshaw and Rubery 2002, Þor-
gerður Einarsdóttir og Kristjana
Stella Blöndal 2004).
Mjög fáar kannanir hafa verið
gerðar á Íslandi sem ná yfir allan
vinnumarkaðinn og ná flestar aðeins
yfir afmarkaða hluta, svo sem ein-
stök stéttarfélög eða heildarsamtök
launafólks, sveitarfélög eða vinnu-
staði. Nýjasta könnunin á almennum
markaði er launakönnun Versl-
unarmannafélags Reykjavíkur frá
2004 sem sýndi að karlar hafa 14%
hærri laun þegar búið er að taka til-
lit til vinnutíma, aldurs, starfsaldurs,
stéttar og menntunar (www.vr.is).
Launakönnun sem gerð var meðal
starfsmanna í opinberri þjónustu
(BHM, BSRB, KÍ) árið 2004, sýndi
að meðal fólks í fullu starfi voru karl-
ar í sambærilegum starfsstéttum og
konur, á sambærilegum aldri, með
samsvarandi menntun og vinnutíma
með að jafnaði 17% hærri heild-
arlaun en konur (Heiður Hrund
Jónsdóttir og Kristjana Stella Blön-
dal 2004, bls. 15). Þessar kannanir
eru ekki að öllu leyti sambærilegar
en gefa góðar vísbendingar um á
hvaða bili hinn svokallaði leiðrétti
launamunur kynjanna er á Íslandi.
Fullyrðingar um að launamunur
kynjanna sé eðlilegur eða æskilegur
hljóta að byggja á hæpnum for-
sendum eða vanþekkingu á þessu
fræðasviði.
Þorgerður Einarsdóttir fjallar
um launa- og jafnréttismál
Þorgerður Einarsdóttir
’Fullyrðingarum að launa-
munur kynjanna
sé eðlilegur eða
æskilegur hljóta
að byggjast á
hæpnum for-
sendum eða
vanþekkingu
á þessu fræða-
sviði.‘
Höfundur er dósent í kynjafræði
við Háskóla Íslands.
Hvað er kynbundinn
launamunur?
GUNNARSBRAUT - SÉRHÆÐ
Falleg 106 fm neðri sérhæð í þríbýli
(miðhæð) auk 25 fm bílskúrs (samtals
131 fm) á einum besta staðnum í
Norðurmýrinni í Reykjavík. Íbúðin
skiptist í anddyri, hol, tvö góð her-
bergi, eldhús með borðkrók, rúm-
góða og bjarta stofu og flísalagt bað-
herbergi. Flísalagðar suðursvalir.
Parket og flísar á gólfum. Góð eign á
mjög eftirsóttum stað. LAUS TIL AFHENDINGAR Í DESEMBER. V. 24,9 m. 3422
BIRKIGRUND - KÓPAVOGI
Vorum að fá í einkasölu þetta fal-
lega 199 fm einbýlishús, sem er
staðsett innarlega í rólegum og
gróðursælum botnlanga. Húsið er
mjög mikið standsett, bæði að utan
sem innan, á smekklegan hátt. M.a.
þak, gluggar, allar innréttingar,
hurðir o.fl. endurnýjað. 5 svefnherbergi eru í húsinu og stórar stofur ásamt
tveimur endurnýjuðum baðherbergjum og nýlegu eldhúsi. Mjög plássgott bíla-
stæði er við húsið og er garðurinn mjög vel hirtur. V. 49,9 m. 3458
ÞVERÁRSEL - MEÐ AUKAÍBÚÐ
Vorum að fá í einkasölu þetta
glæsilega einbýli, sem er 283 fm
ásamt ca 80 fm rými á neðri hæð.
Innbyggður 42 fm tvöfaldur bílskúr
með geymslurisi. Efri hæðin skiptist
í tvær stofur m/arni, gott eldhús
m/eikarinnr., rúmgott baðherbergi
og þrjú herbergi. Parketlagður stigi
niður á neðri hæðina, sem skiptist í
tvö herbergi, þvottahús og 40 fm parketlagt rými ásamt standsettu baðherbergi.
Auk þess er sér rúmgóð 2ja herbergja íbúð með sérinngangi. (Gefur góðar út-
leigutekjur). Fallegur garður með sólpalli. V. 59,2 m. 3462
HOFGARÐAR - SELTJARNARNESI
Vorum að fá í sölu þetta reisulega
226 fm einbýlishús á einum besta
staðnum við Hofgarðana. Húsið er
nánast allt á einni hæð og er mjög vel
skipulagt. Bílskúrinn er innbyggður
tvöfaldur 50 fm. Húsið skiptist í fjögur
herbergi, aðalstofu, borðstofu, sjón-
varpsstofu, gestawc., aðalbaðher-
bergi, nýlegt eldhús, þvottahús og
óinnréttaðan kjallara ca 60 fm. Garðurinn er mjög fallegur með stórum sólpalli með
skjólgirðingum, hiti í stéttum. MJÖG FALLEGT ÚTSÝNI YFIR SUNDIN BLÁ OG
FJÖLLIN HÁ. 3477
RAUÐALÆKUR
Vorum að fá í sölu mjög vel skipu-
lagða og bjarta 4ra herbergja jarð-
hæð í þessu húsi. Íbúðin er 74 fm
og er mjög mikið endurnýjuð. M.a.
er búið að endurnýja þak, húsið ný-
málað utan, rafmagn, gler, skolp,
dren o.fl. Íbúðin skiptist í tvö barna-
herbergi, hol, rúmgott eldhús, stofu,
nýstandsett baðherbergi og hjóna-
herbergi. Frábær staðsetning. Verð 17,8 millj. 3478
SEILUGRANDI
- STÆÐI Í BÍLAGEYMSLU
Vorum að fá í sölu fallega 113 fm 5
herb. íbúð á 2. hæð með sérinn-
gang af svölum ásamt 31 fm stæði
í bílageymslu. Íbúðin skiptist í and-
dyri, hol, opið eldhús með borð-
krók, þrjú barnaherbergi með skáp-
um, hjónaherbergi með skápum,
baðherbergi með tengi fyrir þvottavél og þurrkara og stóra stofu með útgang á
suðursvalir. Nýtt rauðeikarparket á allri íbúðinni. Eign á vinsælum stað. Stutt í
skóla og leikskóla. V. 27,5 m. 3481
LAUGALÆKUR - ENDARAÐHÚS
Vorum að fá í sölu 215 fm endarað-
hús, sem skiptist í kjallara og tvær
hæðir, ásamt 38 fm bílskúr, eða
samtals 253 fm. Á 1. hæð er for-
stofa, gestasnyrting, eldhús með
borðkrók, borðstofa og stofa með
útgang á suðursvalir. Á efri hæð eru
tvö barnaherbergi með skápum,
hjónaherbergi með skápum, þvotta-
hús og baðherbergi flísalagt í hólf og gólf. Í kjallara er stórt sjónvarpsherbergi
með geymslu innaf. Einnig er í kjallara sér 2ja herbergja íbúð með sérinngang.
Búið er að skipta um stóran hluta af gólfefnum og setja gegnheilt eikarparket.
Eign sem býður uppá mikla möguleika. 3483
NÆFURÁS - ENDARAÐHÚS
Vorum að fá í sölu mjög fallegt 252
fm endaraðhús, sem er tvær hæðir
og ris, ásamt innbyggðum bílskúr.
Á 1. hæð er anddyri, eldhús með
fallegri viðarinnréttingu og granít í
borðplötum, stór stofa og borðstofa
með útgang á hellulagða vestur-
verönd. Á 2. hæð eru fjögur rúmgóð
herbergi, þvottahús með innréttingu og baðherbergi flísalagt í hólf og gólf með
hvítri innréttingu. Úr holi á 2. hæð er gengið út á vestursvalir með frábæru útsýni
yfir alla borgina. Í risi er óinnréttað 37 fm rými. Einstaklega snyrtileg og vel við-
haldin eign á vinsælum stað. V. 45,8 m. 3486
SÍMI 5 900 800
Ólafur B. Blöndal löggiltur fasteignasali