Morgunblaðið - 07.11.2005, Blaðsíða 16

Spurning: Lesandi á miðjum aldri
sem kominn er með útbreidda slit-
gigt og er illa haldinn spyr hvað valdi
slitgigt, hvernig sjúkdómurinn hagi
sér og hvað sé til ráða.
Svar: Það er óvenjulegt að fólk á
besta aldri verði óvinnufært vegna
útbreiddrar slitgigtar. Slitgigt hrjáir
aðallega eldra fólk. Ef ellilífeyris-
þegar eru skoðaðir eru um 85% með
slitgigtarbreytingar sýnilegar við
skoðun eða á röntgenmynd en af
þeim eru u.þ.b. helmingur með ein-
kenni. 30 ára fólk er að mestu laust
við gigt, þó eru um 3% með breyt-
ingar í mjöðm og um 5–6 % með
breytingar í hné. Þessar tölur eiga
efalaust eftir að hækka á næstu ár-
um með aukinni líkamsþyngd í hin-
um vestræna heimi. Í flestum til-
vikum er ekki vitað hvað veldur
slitgigt.
Líklega ráða erfðaþættir í um það
bil 50% tilvika en stundum er hún af-
leiðing gamalla áverka svo sem slysa,
eftirstöðvar sýkinga og þess háttar.
Hvað gerist?
Við slitgigt skemmist og eyðist lið-
brjóskið en fleira kemur þó til sem
ekki er farið nánar út í (flókið ferli
efnahvata). Sumir liðir eru meira út-
settir en aðrir svo sem fingurliðir,
mjaðmaliðir, hnjáliðir, háls- og
lendaliðir. Oftast taka breytingar
langan tíma en stundum skemmist
brjóskið hratt og liðurinn (mjöðm,
hné) eyðileggst á skömmum tíma.
Hversvegna það gerist er ekki vitað.
Slitgigt er ein algengasta orsök
verkja í liðum. Þar sem við þekkjum
ekki aðferðir til þess að koma í veg
fyrir slitgigt er markmið meðferðar
að minnka verki, auka færni og varð-
veita liðbrjósk ef þess er nokkur
kostur.
Hvaða meðferð er í boði?
Lyfjameðferð er algeng og úr
mörgum lyfjum er að velja. Í vægari
tilvikum er ágætt að nota paraseta-
mól. Þetta er langöruggasta lyfið,
sem fólk á alls ekki að vanmeta.
Stundum eru skammtarnir allt að
6–8 töflur á dag. Mörg gigtarlyf eru
til og þarf stundum að prófa sig
áfram því virkni er stundum ein-
staklingsbundin. Eitt algengasta
gigtarlyfið er ibuprofen, en eins og
öll svokölluð bólgueyðandi gigtarlyf
getur það haft áhrif á slímhúðir í
görnum og valdið blæðingum.
Stundum gefa læknar því magalyf
með. Svonefnd Cox-2 lyf hafa fengið
slæmt orð á sig eftir að Vioxx var
tekið af markaði en það og skyld lyf
reyndust slitgigtarsjúklingum oft
vel. Þessi lyf má enn nota í völdum
tilvikum.
Stundum er sterum sprautað í liði,
einkum ef bólga er til staðar. Skiptar
skoðanir eru þó um ágæti þess. Ster-
ar virka vel á suma sjúklinga en ekki
er æskilegt að sprauta oftar en 3–4x
á ári . Sterkari verkjalyf geta átt rétt
á sér í völdum tilvikum t.d. fyrir
svefn í stuttan tíma. Hyaluronik-
sýru er líka stundum sprautað í hné.
Skoðanir á virkni hennar eru skiptar
en hún virðist þó hjálpa sumum. Lið-
aktin hefur verið mikið notað en
frekari rannsóknir þarf á gagnsemi
þess en sumir sjúklingar telja sig
hafa gagn af því.
Lýsi og omega-3 fitusýrur eru
einnig vinsæl en þarfnast líka frekari
rannsókna.
Mjög mikilvægt er að sjúkling-
urinn sé í góðu sambandi við lækninn
sinn sem hlustar, upplýsir og leggur
línurnar um meðferð með sjúklingn-
um. Sums staðar eru sjúklingar með
slitgigt í hópstarfi og virðist það gefa
góða raun. Sjúkraþjálfun á hér sinn
sess eins og oft, þolþjálfun,
styrktar- og gönguæf-
ingar. Iðjuþjálfun getur
líka verið mjög gagnleg.
Oft er beitt hitameðferð
t.d. í bökstrum 3–4x á
dag.
Sundiðkun og ferð-
iri í heita potta halda
oft íslenskum gigt-
arsjúklingum gang-
andi. Leysigeisla-
meðferð er stund-
um notuð en þarf
trúlega að staðla
og skoða betur.
Stundum getur
verið gott að
notast við hækjur eða staf og mik-
ilvægt er að vera ı́ góðum skóm.
Í sumum tilvikum eru notaðir
kælibakstrar (ísbakstrar) en þeir
geta dregið úr bólgu, minnkað verki
og bætt færni. Nálarstungur geta
stundum minnkað verki.
Aðgerðir á liðum
Ef um allt þrýtur getur þurft að
grípa til skurðaðgerða. Stundum er
hægt að komast af með minni inn-
grip eins og speglanir. Aðgerðir á lið-
um í dag eru hins vegar álitlegur
kostur þegar liðurinn er ónýtur,
enda árangur þeirra oftast mjög góð-
ur.
Alþjóðaheilbrigðisstofnunin
 HVERJU SVARA LÆKNARNIR? | Björgvin Á. Bjarnason og Kristjana S. Kjartansdóttir læknar
Hvað veldur slitgigt?
Morgunblaðið/Golli
Sundiðkun heldur oft íslenskum gigtarsjúklingum gangandi.
(WHO) mæltist til þess að áratug-
urinn 2000–2010 yrði helgaður bein-
um og liðum. Tilgangurinn er að
vekja athygli á gigtarsjúkdómum og
afleiðingum þeirra og auka rann-
sóknir og skilning og bæta meðferð.
Allir sem til þekkja vita að þessir
sjúkdómar geta valdið miklum þján-
ingum, skert starfsorku og lífsgæði
og jafnvel leitt til ótímabærrar ör-
orku.
Kristjana og Björgvin svara mán-
aðarlega fyrirspurnum lesenda á
heilsusíðu Morgunblaðsins. Hægt er
að senda fyrirspurnir til læknanna á
tölvupóstfangið gudbjorg@mbl.is
eða hafa samband í síma 5691100.
16 MÁNUDAGUR 7. NÓVEMBER 2005 MORGUNBLAÐIÐ
DAGLEGT LÍF | HEILSA
RAUTT EÐAL GINSENG
Skerpir athygli - eykur þol
Virkar m.a. gegn: Einbeitingarskorti,
streitu, þreytu og afkastarýrnun
Einnig gott fyrir aldraða!
www.ginseng.is
S-kóreska ríkið leggur sérstaka rækt við að
viðhalda gæðum og orðspori Rauðs
eðalginsengs.

Eingöngu eru notaðar sérvaldar 6 ára
gamlar rætur í besta gæðaflokki.

Kjörlendi er frátekið fyrir Rautt Ginseng.

Jörðin er hvíld í 10 ár eftir uppskeru til að
ná upp fyrri frjósemi.
Vinnslan er mun vandasamari en með henni nást eftirfarandi markmið:
1. Meiri virkni.
2. Mun meiri andoxunarefni.
3. Minni líkur á aukaverkunum.
4. Meiri stöðugleiki og mun lengra geymsluþol eða 10 ár samanborið
við 3ja ára geymsluþol hvíts ginsengs.
HLUTFÖLL kvenlíkamans eru að
verða líkari líkama karla vegna lífs-
stílsbreytinga. Þetta er meðal nið-
urstaðna breskrar rannsóknar sem
gerð var á árunum 2001 til 2004 á
5.000 konum og 5.000 körlum á aldr-
inum 16–90 ára.
Á vef Politiken er greint frá því að
breskar konur hafa orðið feitari með
árunum og líkamshlutföll þeirra
breyst úr því að vera perulaga í
eplaform, þ.e. fitan á efri hluta lík-
amans hefur aukist en var áður mest
á mjöðmunum. Mittismálið hefur
aukist en árið 1951 var meðalmitt-
ismál breskra kvenna 69,9 cm en nú
er það 86,4 cm. Karlarnir hafa líka
orðið feitari en líkamshlutföllin ekki
breyst eins og hjá konunum. Danski
prófessorinn Berit Heitmann segir í
samtali við Politiken að breskar kon-
ur virðist hafa fitnað hraðar en
skandinavískar og telur að þróunin
orsakist af verra mataræði, meiri
drykkju, minni líkamshreyfingu og
streitu.
Streita er fitandi
Að hennar sögn er fituvefurinn á
kviðnum viðkvæmari fyrir breyt-
ingum en fituvefur annars staðar á
líkamanum. Þegar viðkomandi verð-
ur stressaður losnar hormónið kort-
ison sem leggur sitt af mörkum til
þyngdaraukningar. Og slíkum
hormónabreytingum er kviðurinn
viðkvæmur fyrir og kviðfita getur
aukist. Þess vegna fitnar fólk á
kviðnum í tengslum við mikla
streitu. Heitmann bendir á að fólk
verði feitara þar sem það hreyfi sig
minna. Ein skýringin á minni hreyf-
ingu er að húsverk krefjist minni
hreyfingar en áður þegar t.d. þvegið
var í höndunum. Emma Stiles,
breskur næringarfræðingur, segir
við Politiken að aukin insúlínfram-
leiðsla líkamans vegna aukinnar kol-
vetnaneyslu leiði til þess að estró-
genmagn kvenna minnki og það sé
orsökin fyrir breyttum líkams-
hlutföllum. Danski næringarfræð-
ingurinn Gitte Laup Hansen telur að
aukin drykkja sé meðal orsaka, þ.e.
að konur byrja fyrr að drekka.
 RANNSÓKN
Eplalaga vöxtur að
leysa perulaga af hólmi?
Fréttir á SMS