Morgunblaðið - 07.11.2005, Blaðsíða 6

6 MÁNUDAGUR 7. NÓVEMBER 2005 MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
MARGIR fanganna á Litla-Hrauni
teljast til hörðustu fíkla landsins og
þeir þurfa að fá viðeigandi fráhvarfs-
meðferð. Það getur hins vegar
reynst flókið þar sem ekki er sólar-
hringsvakt heilbrigðisstarfsfólks í
fangelsinu og þangað er smyglað eit-
urlyfjum í talsverðum mæli. Breyt-
ingar á lyfjagjöfum til fanga hafa þó
bætt ástandið, að sögn Ragnars
Gunnarssonar, sérfræðings í heim-
ilislækningum við Heilbrigð-
isstofnun Suðurlands, en sú stofnun
sinnir heilbrigðismálum á Litla-
Hrauni.
Ragnar flutti erindi á föstudag á
morgunverðarfundi samráðsnefndar
um málefni fanga. Hann sagði að
ýmsir kvillar gætu hrjáð fanga þeg-
ar þeir kæmu í fangelsið, s.s. lík-
amlegir sjúkdómar og áverkar eftir
slys en einnig geðrænir kvillar s.s.
þunglyndi og ekki síst eiturlyfjafíkn.
Síðasttalda sjúkdóminn væri einna
erfiðast að eiga við, sérstaklega hjá
þeim sem hefðu verið í mikilli neyslu
amfetamíns eða annarra örvandi
efna. Þegar fíklar kæmu inn til af-
plánunar væri hætta á að þeir fengju
alvarleg fráhvarfseinkenni, m.a. lífs-
hættulega krampa. Þunglyndi hrjáði
sömuleiðis stóran hóp fanga og í
sumum tilvikum væri það svo slæmt
að veruleg hætta væri á sjálfsvígum.
Á síðustu þremur árum hefði einn
fangi fallið fyrir eigin hendi en yf-
irleitt væru sjálfsvíg fátíð í fangels-
unum. „Við höfum í rauninni bara
verði heppnir,“ sagði Ragnar í sam-
tali við Morgunblaðið.
Ný stefna árið 2004
Algengt er að eftir að fangar hafa
verið í fangelsinu í nokkrar vikur
fari þeir að huga að því að fá lækn-
ingu á gömlum meinum og einnig að
afla sér örorkubóta fyrir áverka sem
þeir segjast hafa hlotið eða sjúk-
dómsástands síns. Talsverður tími
færi í að skoða fangana og gefa út
vottorð fyrir umsóknir um ör-
orkubætur. Þá sagði Ragnar að
sumir fanganna sæktust stíft eftir
ákveðnum lyfjum, þeir viti oft ná-
kvæmlega hvað þeir vilji fá og setji
beiðnirnar jafnvel fram með skrif-
legum hætti. Oftast væri um að ræða
róandi lyf og deyfilyf sem eru mjög
vanabindandi og gætu jafnvel leitt til
þunglyndis.
Árið 2004 hefði verið tekin ný
stefna í lyfjamálum og nú væru þessi
lyf aðeins gefin í undantekning-
artilfellum og að vel athuguðu máli.
Ragnar sagði að þessi stefna hefði
gefist vel, þó að sumir fanganna
væru ekki ánægðir með að fá ekki
lengur lyfin sín. „Það er minna rugl
og minni æsingur,“ sagði Ragnar í
samtali við Morgunblaðið. Það hái
þó meðferð við eiturlyfjafíkn að á
Litla-Hrauni er ekki meðferðardeild
en fangi sem fengi alvarleg frá-
hvarfseinkenni þyrfti helst að vera
undir eftirliti læknis allan sólar-
hringinn. Á Litla-Hrauni væri að-
eins læknisþjónusta á dagvinnutíma
þó að hægt sé að hringja eftir aðstoð.
„Þetta eru fíklar sem eru í gríð-
arlegri neyslu, í þessum hópi eru
margir hörðustu fíklar þjóðfélagsins
og þetta getur þess vegna verið tals-
vert flókið,“ sagði Ragnar. „Það sem
gerir þetta mjög erfitt er að lyf
flæða inn í fangelsið, þangað er
smyglað inn bæði fíkniefnum og
læknalyfjum. En það eina sem við
getum gert er að ergja okkur því það
er ekki hægt að koma í veg fyrir
þetta, þó það sé hægt að koma í veg
fyrir þetta að einhverju leyti. Konur
sem heimsækja fangana geta t.d.
smyglað inn eiturlyfjum í leggöng-
um,“ sagði hann.
Þá væri verulegur vandi tengdur
steraneyslu. „Þegar menn eru í
neyslu örvandi efna borða þeir lítið
og grennast en síðan þegar þeir
koma í fangelsið fara þeir á stera og
belgjast út á 3–6 mánuðum. En þetta
er vandamál í öllum fangelsum í
heiminum, það tekst hvergi að koma
í veg fyrir smygl inn í fangelsi,“
sagði hann. Þá bætti hann við að
stefna í fangelsismálum væri að
breytast til hins betra og í Fangels-
ismálastofnun væri rekin mannúðleg
stefna í málefnum fanga.
Ekki samræmd stefna
Í umræðum um erindi Ragnars
kom m.a. fram að ekki er samræmd
lyfjastefna fyrir öll fangelsi í land-
inu. Valtýr Sigurðsson, forstjóri
Fangelsismálastofnunar, sagði m.a.
að óskað hefði verið eftir því að
Landlæknir gæfi út vinnureglur um
slíka stefnu.
Jón Arnar Einarsson hjá Byrginu
sem vinnur að því að hjálpa föngum
að koma undir sig fótunum sagði að
fangar hefðu aðra sögu að segja um
lyfjagjöf á Litla-Hrauni en fram kom
í erindinu. Ragnar sagði að þær upp-
lýsingar hljóti að vera annaðhvort
frá því fyrir árið 2004 eða byggðar á
misskilningi.
Á Litla-Hrauni er boðið upp á eft-
irfarandi heilbrigðisþjónustu:
 Móttaka og viðvera hjúkr-
unarfræðinga frá þriðjudegi til
föstudags.
 Móttaka heimilislækna tvisvar í
viku, hálfan dag í senn.
 Móttaka geðlæknis að jafnaði
einu sinni í viku. Heimild er til að
auka geðlæknisþjónustu en enn
hefur ekki tekist að ráða mann í
starfið. Vonir standa til að það geti
gerst innan tíðar.
 Vaktþjónusta allan sólarhring-
inn.
Heilbrigðis-
þjónusta
á Litla-Hrauni
YFIR níu milljón manns eru í fang-
elsum í heiminum, nærri helmingur
þeirra í þremur löndum; Bandaríkj-
unum, Kína og Rússlandi. Hlutfall
fanga af heildaríbúafjölda er óvíða
lægra en á Íslandi. Þetta kemur
fram í lista sem gefinn er út af
King’s College í Lundúnum.
Hlutfall fanga er hvergi hærra
en í Bandaríkjunum eða 714 fangar
á hverja 100.000 íbúa. Alls er um
2,1 milljón fanga í bandarískum
fangelsum. Næstflestu fangarnir
eru í Kína eða ríflega 1,5 milljónir,
fyrir utan gæsluvarðhaldsfanga og
þá sem er haldið í svonefndri
„stjórnunargæslu“ og í þriðja sæti
er Rússland með um 760.000 fanga.
Hlutfall fanga af heildaríbúatölu er
118 fangar á hverja 100.000 íbúa í
Kína og samsvarandi tala í Rúss-
landi er 523. Tölur um fjölda fanga
voru ekki allar frá sama tímabili.
Viðmiðunardagsetning Íslands var
1. september 2004. Þá voru 115
manns í fangelsum eða 39 á hverja
100.000 íbúa. Aðeins í níu löndum
var hlutfallið lægra, skv. fyrr-
nefndum lista sem inniheldur upp-
lýsingar um ástandið í rúmlega 200
löndum. Upplýsingar vantar um
fjölda fanga í nokkrum löndum.
Níu millj-
ónir í fang-
elsum
heimsins
 Meira á mbl.is/ítarefni
MENN breyta ekki hegðun sinni þó
þeir séu settir á bak við lás og slá
og séu þeir fíklar utan fangels-
isveggjanna heldur fíknin áfram
eftir að inn er komið. Þetta sagði
Michael Levy, prófessor og yf-
irmaður rannsóknarmiðstöðvar um
heilsufar innan ástralska rétt-
arvörslukerfisins, í erindi sem hann
hélt á morgunfundinum.
Aðstæður í áströlskum fang-
elsum eru um flest aðrar en á Ís-
landi. Um 9.000 manns eru í fang-
elsum þar í landi og alls fara um
18.000 manns um fangelsiskerfið á
hverju ári. Heróín er algengasta
fíkniefnið innan múranna og lifr-
arbólga C sem m.a. smitast með
sprautunálum er útbreidd. Levy
sagði afar mikilvægt að veita föng-
unum heilbrigðisþjónustu, þ.á m.
öfluga fíkniefnameðferð. Í Ástralíu
hefði verið talsverð mótspyrna við
meþódón-meðferð sem veitt er
heróínsjúklingum en rannsóknir
sýndu að hún gæfi góða raun. Með-
ferðin drægi verulega úr líkunum á
því að viðkomandi yrði aftur háður
heróíni eða leiddist út í alvarlega
glæpi. Þar að auki bætti hún heilsu
fanga og yki til muna lífslíkur
þeirra. Í þessum efnum væri það
grundvallaratriði að meðferð sem
er lögleg og stunduð úti í samfélag-
inu ætti allt eins að stunda innan
fangelsisveggjanna.
Levy sagði mikilvægt að ná til
fíklana um leið og þeir koma inn í
fangelsin. Þá væru þeir yfirleitt í
erfiðri stöðu, þeir hefðu ekki fengið
fíkniefni í einhvern tíma og ættu í
erfiðleikum með að nálgast þau. Í
fangelsunum væri hins vegar nægt
framboð af fíkniefnum og aðeins
tímaspursmál hvenær fíklarnir
kæmust í tæri við þau.
Meþódón-meðferð við heróínfíkn
kostar sitt en Levy sagði að rann-
sóknir hefðu sýnt fram á að ef með-
ferðin yrði til þess að stytta fang-
elsisdvöl fíklanna um 20 daga
tækist að vinna kostnaðinn upp.
Levy hrósaði Íslendingum fyrir
gott fangelsiskerfi og sagði að þó
að hann þekkti það ekki ýkja vel
benti lág fangatala til þess að hér
væri rekin vel heppnuð stefna.
Morgunblaðið/Brynjar Gauti
Michael Levy sagði að Íslendingar
ættu fyrir alla muni að hafa sem
fæsta í fangelsum.
Fíknin heldur áfram eftir
að í fangelsið er komið
Ragnar Gunnarsson, læknir á Litla-Hrauni, segir bót að því að stefnu í lyfjamálum var breytt 2004
Margir af hörðustu fíklum landsins
eru í fangelsinu á Litla-Hrauni
Eftir Rúnar Pálmason
runarp@mbl.is
Morgunblaðið/Brynjar Gauti
„[…]mjög erfitt er að lyf flæða inn í fangelsið, þangað er smyglað inn bæði fíkniefnum og læknalyfjum.“
Morgunblaðið/Brynjar Gauti
„Þetta er vandamál í öllum fangelsum í heiminum, það tekst hvergi að
koma í veg fyrir smygl inn í fangelsi,“ segir Ragnar Gunnarsson.
Háir meðferð við eiturlyfjafíkn að
ekki er meðferðardeild í fangelsinu