Morgunblaðið - 30.11.2005, Page 11

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 30. NÓVEMBER 2005 11
FRÉTTIR
NIÐURSTAÐA skýrslu Ríkisend-
urskoðunar um Íbúðalánasjóð kom
Árna Magnússyni félagsmálaráð-
herra ekki á óvart. Hann telur fulla
ástæðu fyrir stjórnvöld til að fara
betur yfir ýmislegt sem fram kem-
ur í skýrslunni og taka mið af því.
„Mér þykir mest um vert að Rík-
isendurskoðun gerir ekki athuga-
semd við niðurstöðu Fjármálaeft-
irlitsins um að Íbúðalánasjóður hafi
starfað innan þeirra lagaheimilda
sem um hann gilda,“ sagði Árni.
Ríkisendurskoðun bendir á að laga-
heimildir um sjóðinn séu mjög rúm-
ar og segir Árni að byrjað sé að
taka á því.
Hann nefnir í því sambandi að
búið sé að endurskoða reglugerð
um sjóðinn. Árni segir að verið sé
að fara yfir hlutverk sjóðsins og
stöðu hans á markaði og telur ekki
ósennilegt að málið komi til kasta
Alþingis í vor.
Árni nefndi sérstaklega þá nið-
urstöðu Ríkisendurskoðunar að
stjórnendur sjóðsins hafi líklega
forðað sjóðnum, og þar með rík-
issjóði, frá tjóni og komið á jafn-
vægi með aðgerðum sínum þegar
uppgreiðslur lána voru sem mestar.
Við síðustu vaxtaákvörðun ákvað
stjórn Íbúðalánasjóðs að vega sam-
an annars vegar fé sem fékkst með
útboðum á markaði og hins vegar
uppgreiðslufé. Árni benti á að með
því hefði stjórnin komið til móts við
sjónarmið Ríkisendurskoðunar.
Árni kvaðst ekki lesa það úr
skýrslu Ríkisendurskoðunar að hún
teldi að of hratt hefði verið farið í
kerfisbreytinguna 1. júlí 2004. „Ég
var ánægður að sjá að þeir gera
ekki athugasemdir við undirbúning
eða framkvæmd sjóðsins við
skuldabréfaskiptin, eða skiptiálag-
ið sem sjóðurinn ákvarðaði. Um var
að ræða stærstu aðgerð af þessu
tagi í Íslandssögunni þar sem var
boðið upp á skipti á skuldabréfum
svo nam fleiri hundruð milljörðum
króna. Okkar mat var að nauðsyn-
legt væri að gera þetta hratt, svo
byggja mætti fljótt upp stóra flokka
í nýja kerfinu. Með því mætti ná
niður vöxtunum og það tókst.“
Vinnuhópur félagsmálaráðu-
neytisins og Íbúðalánasjóðs hefur
undanfarið fjallað um starfsemi
sjóðsins.
Árni sagði að verkefnið hefði
reynst viðameira en talið var í upp-
hafi. Hann kvaðst reikna með að
vinnuhópurinn skilaði niðurstöðu
fyrir áramót.
Árni Magnússon félagsmálaráðherra
um skýrslu Ríkisendurskoðunar
Íbúðalánasjóður starf-
aði innan lagaheimilda
Eftir Guðna Einarsson
gudni@mbl.is
Morgunblaðið/Ómar
VANDA Íbúðalánasjóðs vegna mik-
illa uppgreiðslna lánþega sjóðsins að
undanförnu má annars vegar rekja
til skiptiútboðs sjóðsins við kerfis-
breytinguna 1. júlí 2004, þegar hús-
bréfakerfið var lagt niður og pen-
ingamálakerfi tók við. Hins vegar
stafar vandinn af óvæntri samkeppni
á húsnæðislánamarkaði, sem sjóður-
inn gat ekki séð fyrir.
Þetta er meðal þess sem fram
kemur í stjórnsýsluúttekt Ríkisend-
urskoðunar á Íbúðalánasjóði, sem fé-
lagsmálanefnd Alþingis fól stofnun-
inni að framkvæma í júlí sl.
Uppgreiðslur á útlánum Íbúða-
lánasjóðs á tímabilinu september
2004 til júlíloka 2005 námu tæpum
157,6 milljörðum króna. „Þær höfðu í
för með sér umtalsverða röskun á
jafnvægi milli eigna og skulda sjóðs-
ins og fólu jafnframt í sér mikla
hættu á fjárhagslegum áföllum ef
ekki yrði gripið til sérstakra ráðstaf-
ana,“ segir í úttekt Ríkisendurskoð-
unar.
Lagaskyldu ekki sinnt
Fram kemur í úttektinni, að með
því að bjóða eigendum húsbréfa að
skipta þeim fyrir íbúðabréf hafi verið
ljóst að möguleikar Íbúðalánasjóðs
til að mæta uppgreiðslu fasteigna-
veðlána með því að efna til aukaút-
dráttar á húsbréfum hlytu að skerð-
ast verulega. „Því reið á miklu að
ákvarða skiptiálagið, sem sjóðurinn
áskildi sér í þessum viðskiptum,
þannig að tryggt væri að hættunni á
tjóni vegna óhóflegra uppgreiðslna
yrði ekki boðið heim,“ segir í skýrsl-
unni.
Það er mat Ríkisendurskoðunar
að ekki sé hægt að gagnrýna Íbúða-
lánasjóð fyrir ákvörðun skiptiálags-
ins. Ætla verði að það hafi verið í
samræmi við markmið stjórnvalda.
Fram kemur í skýrslu Ríkisend-
urskoðunar að Íbúðalánasjóður hefði
ekki sinnt þeirri lagaskyldu sinni að
leita umsagnar Fjármálaeftirlitsins
um breytingar á áhættustýringar-
stefnu sinni fyrr en u.þ.b. hálfu ári
eftir kerfisbreytinguna í júlí 2004,
þ.e. ekki fyrr en í lok desember sama
ár. Segi í skýrslunni að þessi yfirsjón
á formlegri hlið málsins sé bagaleg.
Forðað frá tjóni
Íbúðalánasjóður greip til mótað-
gerða vegna uppgreiðslna lánþega,
m.a. með því að greiða upp lán og
draga aukalega út húsbréf. Sjóður-
inn greip einnig til þess ráðs að gera
lánasamninga við nánar tilgreinda
banka og sparisjóði.
Ríkisendurskoðun segir að ef litið
sé fram hjá efasemdum um laga-
grunn þann, sem lánasamningarnir
við fjármálafyrirtækin hvíla á, sé það
mat Ríkisendurskoðunar að Íbúða-
lánasjóði hafi með aðgerðum sínum
tekist að forða sjóðnum frá yfirvof-
andi tjóni í formi neikvæðs vaxta-
munar og komið á þokkalegu jafn-
vægi milli eigna og skulda hans.
Aðgerðirnar hafi því tryggt fjár-
hagslega hagsmuni sjóðsins með
nokkuð viðunandi hætti.
Þá segir Ríkisendurskoðun að
ekki verði séð að Íbúðalánasjóði hafi
verið óheimilt að gera umrædda
lánasamninga sem lið í áhættustýr-
ingu sinni.
Með hliðsjón af eðli þeirra að-
gerða, sem Íbúðalánasjóður greip til,
telur Ríkisendurskoðun að samhliða
undirbúningi að breytingum á
áhættustýringarstefnu sjóðsins síð-
astliðið haust, hefði verið tryggara
að skoða betur lagaheimildir sjóðs-
ins og treysta lagagrundvöllinn.
Fram kemur í úttekt Ríkisendur-
skoðunar að frá desember 2004 og
fram á mitt þetta ár, hafi Íbúðalána-
sjóður lánað bönkum og sparisjóðum
um 85 milljarða kr., eða um 20% af
efnahag sjóðsins, til allt að 40 ára á
grundvelli reglna og fyrirmæla um
áhættustýringu, sem að ýmsu leyti
hafi a.m.k. verið óskýrar.
„Þó svo að ýmsir efist um lögmæti
umræddra áhættustýringaraðgerða
Íbúðalánasjóðs og útboða hans á
íbúðabréfum verður ekki fram hjá
því litið að sú niðurstaða Fjármála-
eftirlitsins er afdráttarlaus að laga-
skilyrði eru fyrir umræddum að-
gerðum.“
Ríkisendurskoðun gerir ekki sér-
stakar athugasemdir við þessa meg-
inniðurstöðu Fjármálaeftirlitsins.
Gríðarlegir hagsmunir
„Engu að síður vekur Ríkisendur-
skoðun athygli á því að almennt séð
verður að telja óheppilegt að byggja
svo umfangsmikla og langa lána-
samninga og raun ber vitni á mjög
almennum og ónákvæmum lagafyr-
irmælum er lúta að áhættustýringu.
Engum blöðum er um það að fletta
að hagsmunir, sem í húfi eru fyrir
sjóðinn og ríkissjóð, eru gríðarlega
miklir. Þá er a.m.k. líklegt að viðvar-
andi lánastarfsemi af þessu tagi
breyti að nokkru eðli starfsemi
Íbúðalánasjóðs og raski jafnvel sam-
keppnisstöðu á fjármagnsmarkaði.
Með vísan til þessa er að mati Rík-
isendurskoðunar nauðsynlegt að lög-
gjafinn sjálfur leggi skýrari línur en
gert er í gildandi lögum um þá þætti
í starfsemi sjóðsins, er lúta að
áhættustýringu og eðli þeirra að-
gerða, sem honum eru tæk undir
þeim formerkjum,“ segir í stjórn-
sýsluúttekt Ríkisendurskoðunar.
Ríkisendurskoðun segir lánasamninga óheppilega
Vandi Íbúðalánasjóðs
stafar af skiptiútboði
Eftir Grétar Júníus Guðmundsson
gretar@mbl.is
2002–2004 hafi mál sem varða van-
framtaldar tekjur stjórnenda fyrir-
tækja, hjá rúmlega 300 einstakling-
um, verið til meðferðar skatta-
yfirvalda og hafi rannsókn þeirra
leitt til 450 milljóna króna hækkunar
á gjaldstofnum. Þá sættu 125 ein-
staklingar endurákvörðun skatta
vegna óeðlilegra lánveitinga, sem
þeir fengu frá fyrirtækjum sem þeir
tengdust, á árunum 2002–2004, þar
sem heildarhækkun skattstofns nam
samtals um 500 milljónum króna.
Í svari við þriðju fyrirspurn Jó-
hönnu um skattaeftirlit kemur fram,
að 172 mál hefðu verið send yfir-
skattanefnd til sektarmeðferðar á sl.
þremur árum. Úrskurðir hefðu verið
kveðnir upp í 151 máli og 21 mál er
því óafgreitt hjá yfirskattanefnd.
Meðaltími frá því að kröfugerð er
send og þar til úrskurður liggur fyrir
eru 269 dagar.
127 mál í opinberri rannsókn
Þá voru alls 469 mál tekin til rann-
sóknar hjá skattrannsóknarstjóra
ríkisins á sl. þremur árum og af þeim
hafa 118 farið til lögreglurannsókn-
ar. Þá hefur alls 127 málum verið vís-
að til opinberrar rannsóknar hjá
efnahagsbrotadeild ríkislögreglu-
stjórans á síðustu þremur árum og
hafa dómar gengið í 78 þessara mála.
Í dómum í öllum 78 málunum var um
sakfellingu að ræða. Af fyrrgreind-
um 127 málum hefur ríkislögreglu-
stjórinn fallið frá rannsókn í sex mál-
um sökum ótilgreindra ástæðna. Þá
hefur verið gefin út ákæra í 19 mál-
um til viðbótar.
Alls eru 24 mál því óafgreidd af
hálfu ríkislögreglustjórans, þ.e. hafa
ekki sætt ákæru eða verið felld nið-
ur.
SEX af þeim fyrirtækjum, sem nú
eru á lista yfir 100 stærstu fyrirtæki
landsins, hafa sætt almennri endur-
skoðun skattskila á síðustu 10 árum.
Hjá þrjátíu og sex öðrum fyrirtækj-
um hafa einstakir þættir skattskila
verið skoðaðir. Upplýsingar um ár-
angur eða skattbreytingar vegna
þess eftirlits liggja ekki fyrir.
Þetta kemur m.a. fram í svari fjár-
málaráðherra við fyrirspurn Jó-
hönnu Sigurðardóttur, þingmanns
Samfylkingarinnar, á Alþingi.
Í svari við annarri fyrirspurn Jó-
hönnu kemur fram, að á árunum
Skattskil endurskoðuð hjá 6 af
100 stærstu fyrirtækjunum
Vanframtaldar tekjur hjá 300 stjórnendum fyrirtækja á þremur árum leiddu
til 450 milljóna kr. hækkunar gjaldstofns, segir í svari fjármálaráðherra
ALÞINGI samþykkti í gær fjár-
aukalög þessa árs, en samkvæmt
þeim er tekjuafgangur ríkissjóðs
um 91 milljarður, að sögn Magn-
úsar Stefánssonar, formanns fjár-
laganefndar Alþingis. Í þeim tölum
er gert ráð fyrir hagnaði af sölu
Símans, en sé hann dreginn frá er
gert ráð fyrir um þrjátíu milljarða
tekjuafgangi í ár. Magnús segir að
það séu rúmlega 3% af landsfram-
leiðslu.
Tillögur meirihluta fjárlaganefnd-
ar um rúmlega 1,7 milljarða út-
gjaldaaukningu á árinu, voru sam-
þykktar við þriðju umræðu í gær.
Þar af eru 1,2 milljarðar vegna yf-
irlýsingar ríkisstjórnarinnar um
eingreiðslur til ríkisstarfsmanna og
elli- og örorkulífeyrisþega.
Tillaga þingmanna Vinstrihreyf-
ingarinnar – græns framboðs um að
heildarframlag til neyðaraðstoðar í
kjölfar jarðskjálftanna í Kasmír
verði 87 milljónir króna, var felld.
Tillaga meirihluta fjárlaganefndar
um að aðstoðin nemi samtals 30
milljónum króna var hins vegar
samþykkt.
Um þrjátíu
milljarða
tekjuafgangur
LAGT hefur verið fram á Alþingi
lagafrumvarp um rannsóknarnefnd-
ir. Fyrsti flutningsmaður er Ágúst
Ólafur Ágústsson, Samfylkingu.
Í frétt frá fyrsta flutningsmanni
segir að í íslenskum rétti sé ekki gert
ráð fyrir skipun almennra rannsókn-
arnefnda sem rannsakað geti mál er
varði mikilvæg mál eða stjórnvalds-
athafnir sem varði almannahag.
Frumvarpið eigi að bæta úr því en
víða í nágrannaríkjunum sé að finna
lög um óháðar rannsóknarnefndir.
Í tilkynningunni segir ennfremur
að hlutverk slíkra nefnda sé ekki að
rannsaka og dæma í málum enda sé
slíkt hlutverk framkvæmdavalds og
dómsvalds. Nefndunum sé ætlað að
skoða tiltekna atburðarás eða at-
höfn, leita skýringa og jafnvel koma
með tillögur til úrbóta þar sem eitt-
hvað hefur farið úrskeiðis. Í kjölfarið
geti vaknað spurningar um ábyrgð
einstaklinga eða eftir atvikum emb-
ættismanna. Sömuleiðis geti slík
rannsókn eytt tortryggni og endur-
reist trúverðugleika viðkomandi að-
ila eða aðgerða.
Samkvæmt frumvarpinu yrði
rannsóknarnefndinni heimilt að
kalla til sín einstaklinga til upplýs-
ingagjafar og yrði skylt að verða við
því kalli. Skylt yrði einnig að afhenda
rannsóknarnefnd þau gögn og upp-
lýsingar sem hún teldi nauðsynlegar
við rannsókn máls. Frumkvæði að
skipun nefndarinnar kæmi frá Al-
þingi en Hæstiréttur veldi og til-
nefndi nefndarmennina. „Með þessu
frumvarpi er því lagt til nýtt úrræði
sem ætti að leiða til opnara sam-
félags og felur í sér að umdeild mál
verði rannsökuð af óháðri rannsókn-
arnefnd,“ segir í fréttinni.
Lagt til að umdeild mál verði rann-
sökuð af óháðri rannsóknarnefnd