Morgunblaðið - 05.12.2005, Blaðsíða 22

22 MÁNUDAGUR 5. DESEMBER 2005 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
ÞAÐ var sterk upplifun að sitja
fund sem Framkvæmdasvið Reykja-
víkurborgar stóð fyrir, um málefni
Sundabrautar fyrir
skömmu, ekki síst fyrir
málefnalega, og í flest-
um tilvikum vel fram-
setta, gagnrýni íbúa og
forsvarsmanna sam-
taka þeirra í Laugardal
og Grafarvogi. Hug-
urinn leitaði tvö ár til
baka; til stofnunar
hagsmunasamtaka íbúa
í Garðabæ og til átaka
um breikkun Reykja-
nesbrautar þar í bæ.
Hefur enginn lærdóm-
ur verið dreginn af
þeirri reynslu? Þurfa íbúar í nágrenni
Sundabrautar að byrja á núllpunkti
aftur? Hvers vegna skilyrða rík-
isstjórn og Alþingi síðbúna fjárveit-
ingu til vegamála í höfuðborginni?
Það er áhyggjuefni hvernig ný
þekking í þágu almannaheilla og auk-
inna lífsgæða verður oftar en ekki að
koma frá almenningi í stað kjörinna
fulltrúa hans. Talsverðum fjármunum
er varið af almannafé til ferða þing-
manna og embættismanna á milli
landa til skrafs og ráðagerða. Þeim
virðist líkt farið og embættismönnum
fyrr á öldum; að ná illa að koma
tækniframförum og nýrri þekkingu á
framfæri við þjóðina. Eins og menn
sjálfsagt vita voru það óbreyttir Vest-
ur-Íslendingar sem komu hjólinu til
Íslands árið 1874, öldum eftir að það
var fundið upp, en ekki embætt-
ismennirnir sem voru í stöðugum
ferðum til Kaupmannahafnar þar
sem hestvagnar og kerrur voru á
hverju strái. Tilkoma hjólsins olli
byltingu í lífskjörum okkar eins og
annarra þjóða.
Þegar þjóðvegur er lagður í þéttri
byggð verður að huga að mótvæg-
isaðgerðum strax í upphafi þannig að
lífsskilyrði íbúa verði ekki stórlega
skert. Hvers virði er einbýlishús með
fallegum garði, ef ekki er hægt að
opna glugga eða tala saman úti við
sökum hávaða? Ný lög og reglugerðir
duga skammt ef enginn skilur tilgang
þeirra né hvernig fara skuli eftir
þeim, eins og nýleg dæmi sanna. Það
hlýtur að byggjast á misskilningi og
vanþekkingu þegar forsvarsmenn
sveitarfélaga líta svo á að lífsgæði og
mannlegar þarfir, sem bundnar eru í
reglugerð um hávaða, séu Þrándur í
Götu framfara. Þá er það gjör-
samlega óviðunandi
sjónarmið, að hlutverk
Vegagerðar sé að leggja
ódýrustu akstursleið í
þéttbýli. Sama gildir um
að vilji sveitarfélag
breytingar á áætlunum,
skuli það greiða kostnað
sem bættri lausn fylgir,
t.d. kostnað vegna
hljóðvarna. Hvernig
getur Vegagerðin á
sama tíma farið í gegn-
um heilu fjöllin á lands-
byggðinni? Borga við-
komandi sveitarfélög
kostnaðinn sem dýrari lausn fylgir?
Hvöss orð Ragnars Önundarsonar í
Garðabæ í garð samgönguráðherra á
nýliðnu ári eiga ekki síður við alþing-
ismenn. Þeir setja leikreglurnar.
Á ráðstefnu um skipulag Vatns-
mýrarinnar voru reifaðar hugmyndir
um hvernig bæta megi borgar-
umhverfið. Það er sláandi að ekkert
af þeim hugmyndum sem þar var
hreyft, sjást við framlagðar útfærslur
Sundabrautar. Engin tilraun er gerð
til þess að meta áfallinn kostnað á
íbúa vegna framkvæmdarinnar. Dan-
ir, svo dæmi sé tekið, hafa um árabil
stuðst við slíka útreikninga og rétt-
lætt með þeim stóraukinn kostnað
vegna hljóðvarna við vegi. Getur ver-
ið að menn þekki ekki til þessara
vinnubragða í Danmörku eða telja
þeir kannski að þau eigi ekki við hér á
landi?
Það er deginum ljósara að fara
verður í saumana á öllum fram-
lögðum hugmyndum að legu og út-
færslu Sundabrautar með fulltrúum
hagmunasamtaka íbúa; teikna og út-
færa þeirra hugmyndir ekki síður en
þær sem fyrir liggja. Meta þarf um-
hverfiskostnað sem fellur á íbúa ekki
síður en á þegar kortlagða hagsmuni
annarra hagsmunaaðila. Þá verður að
skoða af fullri alvöru möguleika á að
lækka svokallaðan hönnunarhraða
umferðar þar sem hún liggur næst
íbúðabyggð. Það er óskynsamlegt að
láta umferð geysast í gegn um þétta
byggð á 90 til 100 km hraða á klst.
Hér væri vert að kynna sér hvað er
að gerast í nágrannalöndum okkar.
Það er aldrei of seint að læra.
Umferðarskipulag
á tímamótum?
Ólafur Hjálmarsson fjallar um
málefni Sundabrautar ’Þegar þjóðvegur erlagður í þéttri byggð
verður að huga að mót-
vægisaðgerðum strax í
upphafi þannig að lífs-
skilyrði íbúa verði ekki
stórlega skert.‘
Ólafur
Hjálmarsson
Höfundur er verkfræðingur.
ÁRIÐ 1985 tilnefndu Sameinuðu
þjóðirnar 5. desember alþjóðlegan
dag sjálfboðaliða. Tilgangurinn var
sá að vekja athygli á framlagi sjálf-
boðaliða í samfélaginu.
Það er mismunandi eftir löndum
og tíma hvernig sjálfboðin störf eru
skilgreind. Nokkuð víðtæk sátt er þó
um þá skilgreiningu að sjálfboðin
störf séu „störf í þágu annarra en
sjálfra sín og nánustu ættingja“.
Samkvæmt þeirri skilgreiningu
flokkast t.a.m. blóðgjöf, starf með
íþróttafélögum, foreldrafélögum og
starf með stjórnmálasamtökum und-
ir sjálfboðin störf.
Rauði krossinn er stærsta sjálf-
boðahreyfing í heimi. Rauði krossinn
starfar í 183 löndum og starfa um það
bil 100 milljón sjálfboðaliðar í hans
nafni, enda er sjálfboðastarf eitt af
grundvallarmarkmiðum Rauða kross
hreyfingarinnar. Án sjálfboðaliða
væri enginn Rauði kross.
Rauði kross Íslands var stofnaður
árið 1924 og hefur á þeim tíma sem
liðinn er sífellt vaxið fiskur um hrygg
og starfa nú margar Rauðakross-
deildir vítt og breitt um landið. Af
þeim er Reykjavíkurdeild eðlilega
langsamlega stærst og starfa um
þessar mundir um 600 sjálfboðaliðar
fyrir deildina. Hver þeirra vinnur að
jafnaði 4–12 klst á mánuði.
Ef við gefum okkur að hver og
einn vinni 4 klst. – sem er lægsti sam-
nefnarinn – skila sjálfboðaliðar deild-
arinnar um 30.000 vinnustundum á
ári. Meðalársverk er talið vera um
1800 vinnustundir og því má segja að
sjálfboðaliðar Reykja-
víkurdeildar skili á
bilinu 17–50 árs-
verkum í sjálfboðnu
starfi.
Skipulagning svo
viðamikils starfs kallar
á töluvert skrifstofu-
og námskeiðahald og
slíkt kostar eðlilega
nokkra fjármuni. Í
niðurstöðum vand-
aðrar rannsóknar sem
Steinunn Hrafns-
dóttir, lektor í HÍ,
vann árið 2002 fyrir
Rauða kross Íslands, um mikilvægi
sjálfboðins starfs fyrir íslenskt sam-
félag, kom meðal annars fram, að
hver króna sem Rauði krossinn ver í
sjálfboðið starf þrefaldar gildi sitt, –
og eru þá einungis efnahagsleg áhrif
tekin með í reikninginn.
Hjá Reykjavíkurdeild Rauða
krossins eru fjölmörg verkefni sem
sjálfboðaliðar sinna. Má þar nefna:
Símsvörun í Hjálparsíma Rauða
krossins 1717, heimsóknaþjónustu,
starf með geðfötluðum, heim-
ilislausum og í sölubúðum Rauða
krossins. Sjálfboðaliðar deildarinnar
starfa einnig að neyðarvörnum, sinna
félagsstarfi með ungum hreyfihöml-
uðum, fara í heimsóknir til fanga,
starfa með flóttafólki og þannig
mætti lengi telja.
Stundum heyrast þær raddir að
uppgangur sjálfboðahreyfinga geti á
vissan hátt verið ógn við velferð-
arkerfið. Sjálfboðin störf séu ekki
eins markviss og skipuleg og opinber
þjónusta og uppgangur sjálf-
boðahreyfinga geti orðið til þess að
hið opinbera ætli sjálfboðasamtökum
um of að sjá um faglega þjónustu og
dragi sjálft úr þjónustunni.
Því er til að svara að sjálfboðin
störf eru liðsauki en koma ekki í stað-
inn fyrir opinbera þjónustu. Reykja-
víkurdeild aðstoðar t.d. útlensk börn
við heimanám. Þessi börn hafa ekki
sömu forsendur til þess að fá þessa
aðstoð heima hjá sér og íslensk börn.
Þarna er því er verið að veita þjón-
ustu sem er utan við skyldur skól-
anna.
Sjálfboðahreyfingar geta einnig
verið þrýstihópar á stjórnvöld. Það
voru t.d. sjálfboðafélög sem stóðu að
uppbyggingu fyrstu barnaheimila og
elliheimila hér á landi. Verkefni sem
opinberir aðilar tóku seinna við.
Sjálfboðahreyfingar eru kvikari og
bregðast oft hraðar við en hið op-
inbera.
Eitt af hlutverkum Rauða krossins
er að sýna fram á þjónustuþörf og
draga sig svo til baka og eftirláta
hinu opinbera verkefnið. Konukot,
sem er athvarf fyrir heimilislausar
konur, er nýjasta dæmið um það.
Reykjavíkurdeild Rauða krossins
kom því verkefni á laggirnar. Engin
áform voru á þeim tíma innan Vel-
ferðarsviðs Reykjavíkurborgar um
að koma á fót slíku verkefni enda
ekki talin þörf fyrir það. Þörfin
reyndist þó svo sannarlega vera til
staðar eins og gestakomur í húsið
hafa sýnt fram á. Það hefur orðið til
þess að Velferðarsvið Reykjavík-
urborgar hefur nú nýverið tekið þá
ákvörðun að koma til móts við
Reykjavíkurdeild um að auka þjón-
ustu við þennan hóp.
Undanfarin ár hefur Reykjavík-
urdeild Rauða krossins staðið fyrir
uppákomum 5. desember til að
minna á alþjóðlegan dag sjálf-
boðaliða. Laugarásbíó býður öllum
börnum í bíó sem staðið hafa fyrir
tombólu á árinu til styrktar Rauða
krossinum. Opið hús er í húsnæði
Reykjavíkurdeildar kl. 17–19. Þar
gefst sjálfboðaliðum tækifæri til að
hitta sjálfboðaliða úr öðrum verk-
efnum og eiga saman góða stund. Er
það von okkar að sem flestir sjálf-
boðaliðar Reykjavíkurdeildar sjái sér
fært að koma og minnast þess að án
þeirra væri ekki hægt að halda svo
mörgum verkefnum gangandi og
raun ber vitni.
Dagur sjálfboðaliðans
Hrafnkell Tumi Kolbeinsson og
Elfa Dögg S. Leifsdóttir fjalla
um sjálfboðastarf Rauða kross-
ins
’Undanfarin ár hefurReykjavíkurdeild
Rauða krossins staðið
fyrir uppákomum 5.
desember til að minna á
alþjóðlegan dag sjálf-
boðaliða.‘
Hrafnkell Tumi
Kolbeinsson
Hrafnkell Tumi Kolbeinsson er for-
stöðumaður ungmennadeildar
Reykjavíkurdeildar Rauða kross Ís-
lands.
Elfa Dögg S. Leifsdóttir er verk-
efnastjóri sjálfboðaliða Hjálparsím-
ans.
Elfa Dögg S.
Leifsdóttir
Hulda Guðmundsdóttir: „Ég tel
að það liggi ekki nægilega ljóst fyrir
hvernig eða hvort hinn evangelísk-
lútherski vígsluskilningur fari í
bága við það að gefa saman fólk af
sama kyni …“
Birgir Ásgeirsson: Opið bréf til
vígslubiskups Skálholtsstiftis, bisk-
ups Íslands, kirkjuráðs og kirkju-
þings.
Jakob Björnsson: Útmálun helvít-
is. „Álvinnsla á Íslandi dregur úr
losun koltvísýrings í heiminum bor-
ið saman við að álið væri alls ekki
framleitt og þyngri efni notuð í far-
artæki í þess stað, og enn meira bor-
ið saman við að álið væri ella fram-
leitt með raforku úr eldsneyti.“
Þorsteinn H. Gunnarsson fjallar
um rjúpnaveiðina og auglýsingu um
hana, sem hann telur annmarka á.
Eggert B. Ólafsson: Vegagerðin
hafnar hagstæðasta tilboði í flug-
vallarrútuna.
Örn Sigurðsson: Bornir eru saman
fjórir valkostir fyrir nýjan innan-
landsflugvöll.
Aðsendar greinar á mbl.is
www.mbl.is/greinar
BRÉF TIL BLAÐSINS
Morgunblaðið Kringlunni 1 103 Reykjavík  Bréf til blaðsins | mbl.is
Að gefa eða hóta?
SÆNSKUR siður, forn og heiðinn,
er að fóðra hest eða hreindýr Jólnis
þegar hann þyrjar þjóð yfir, þeysir
um himin, um vetrarsólhvörf, til að
reka brott vættir myrkurs og kulda.
Börnin hjálpa. Það er jólagjöf að
gefa. Sleipnir eða hreindýrin þurfa
kraft, til að Jólni takist þetta. Börnin
bera út hey og hafra. Hjálpa hinu
bjarta og hlýja, gróandanum, og
hækkandi sól. Jólin eru fíngerður
tími, fæðing ljóssins í norðrinu.
Jólasveinar eru …
Líklega eru jólasveinarnir fornu
goðin. Eða e.t.v. forfeður okkar?
Matargjafir og dýrkun guða, álfa
og forfeðra um áramót gætu hafa
verið bannaðar, svo við sögðum bara
að jólasveinar stælu mat og ljósmeti.
Stekkjastaur er heillavætturin í
fjárhúsunum um fengitímann. Við
óskuðum blæsma áa, góðs lamba-
vors, mikillar áamjólkur.
Allt fíngert og
djúpt vakir um jólin
Álfar eru leiðin inn í innri fjársjóð
okkar. Elfur, álft, álfur, farvegur og
flug til hins heilaga og æðsta innan
mannsins. Þetta er dulmál mítanna,
táknmál goðsagnanna. Þær luma á
launsögn (allegoríu).
T.d. eru Þyrnirós, Mjallhvít,
Öskubuska og Rauðhetta goðsagnir
í alþýðubúningi. Skiljið þið hvað þær
tjá?
Jólin eru ævaforn
heiðin og helg hátíð
Jólin – sem eru ýmist 22., 21. eða 20.
desember – eru „hjól“. Fjórir spelir
eru í hjólinu. Auk jólanna eru sum-
arsólstöður og jafndægrin fornir há-
tíðisdagar. Spelirnir fjórir í hringn-
um mynda kross. Hjólið er t.d. að
finna sem barrgreinakrans skreytt-
an fjórum kertaljósum.
Grýla er e.t.v. orðin til úr Gerði
(sjá helgikvæðið Skírnismál), en
mikil gleði ríkir um jól. Freyr er þá
víst í gervi Leppalúða, sem bíður í
lognfara lundi Barra. Gerður mun
þar finna sitt guðlega innra eðli.
Skilningurinn er
spurning um vitundarstig
Mér skilst að Þjóðleikhús Íslendinga
hafi sett á fjalirnar klám í helgi-
ljóðum. Slíkt vitnar aðeins um lágt
vitundarstig. Að skilja eða skilja
ekki launsögn goðsagna og boðskap
fornra guðspjalla er spurning um
andlegt þroskastig, vitundarstig
hvers og eins.
Heimskar mæður, engin ást
Illa er komið fyrir mæðrum sem
nota jólasvein sem hlýðnitæki. Hrá
kartafla í skóinn er ekki kærleikur,
ekki gjöf, heldur refsing fyrir að
hlýða ekki einhverju. Nammi er
umbun fyrir hlýðni. Það er heldur
ekki gjöf. Gulrót og keyri er það
kallað, eða himnaríki fyrir að hlýða,
helvíti fyrir að hafa sjálfstæðan vilja.
Ég hef séð tár reiði og niðurlæg-
ingar stökkva fram á hvarma lítilla
barna við að finna hráa kartöflu í
skónum í desember, meðan systk-
inin smjöttuðu á sælgæti úr sínum
skóm. Ég hef séð barn fleygja hráu
kartöflunni út um gluggann í heift
sinni í desember, og berjast við grát-
inn. Heimska mamman sá að níð-
ingsbragðið virkaði hjá henni, og
glotti innra með sér að sínum and-
legu yfirburðum.
Eru börn menn eða hundar?
Erum við að ala upp hunda – eða
mannfólk sem þarf að læra að eiga
frjálsan vilja og fara með sitt frelsi?
Ömurlegt er að kenna goggunarröð
inni á heimilum.
Á ekki gjöfin að vera tákn um ást
og umhyggju? Pabbi og mamma
læðast að glugganum meðan barnið
sefur. Þarf að nota gleði og til-
hlökkun barna fyrir jólin sem tæki-
færi til að kúga til hlýðni?
En ein mamman átti ljómandi
barn: „Sjáðu! Mamma! Hann gaf
mér kartöflu! Viltu sjóða hana fyrir
mig og gæta þess að hún ruglist ekki
saman við venjulegu kartöflurnar.“
GUÐRÚN KRISTÍN
MAGNÚSDÓTTIR,
rithöfundur og myndlistarmaður.
Jól
Frá Guðrúnu Kristínu
Magnúsdóttur: