Fréttablaðið - 13.09.2003, Blaðsíða 15

15LAUGARDAGUR 13. september 2003
KRINGLUPLANIÐ
Mér finnst þetta ekki vera neittsérstakt dýrðartímabil,“ segir
Katrín Jakobsdóttir íslenskufræð-
ingur um ár Davíðs Oddssonar í
stjórnarráðinu. „Það hefur flest
farið á versta veg í opinberri
stjórnsýslu, ekki síst hvað varðar
einkavæðingu og kapítalismadýrk-
un sem er komin fram úr hófi.
Þessi glórulausa einkavæðing nær
því ekki einu sinni að vera alvöru
kapítalismi, þó ég sé nú ekkert
hrifin af honum heldur.“
Katrín segir Davíð þó geta
gengið ánægðan út úr stjórnarráð-
inu enda sé hann vinsæll. „Ég held
nú samt að það verði engin stór
breyting á meðan maður situr uppi
með þessa ríkisstjórn. Mér heyrist
fjármálaráðherra vera farinn að
tala um einkavæðingu á svipuðum
nótum og Davíð og er sjálfsagt að
setja sig í stellingar arftakans.
Einkavæðingin er eiginlega það
eina sem þeir hafa gert og hafa
ekki einu sinni gert það vel.“
Katrínu finnst Davíð hafa siglt
býsna lygnan sjó undanfarin ár og
koma sér undan því að taka snerr-
ur. „Hann kemur til dæmis yfirleitt
fram einn í fjölmiðlum. Ég veit
ekki hvort aðrir stjórnmálamenn
eiga eftir að ná sömu stöðu gagn-
vart fjölmiðlum en kannski er Dav-
íð búinn að leggja línurnar og þetta
er það sem koma skal.“
Katrín segist ekki munu sjá eft-
ir Davíð úr stjórnarráðinu. „Hann á
kannski eftir að draga sig í hlé og
verður svo bara forseti. Fyrst hann
er búinn að sættast við Ólaf Ragn-
ar vill hann kannski gera jafn vel
og hann. Ég held samt að 21. öldin
sé ekki öld Davíðs og að það sé ekki
aðeins kominn tími fyrir nýtt fólk
heldur líka nýja flokka.“ ■
Fólk af minni kynslóð hlýtur aðgeta tekið undir þá útbreiddu
skoðun að Davíð Oddson sé einn
merkasti stjórnmálamaður Ís-
lands. Þar við bætist að jafnaldr-
ar mínir þekkja varla annan for-
sætisráðherra en Davíð. Við-
brigðin verða því mikil þegar
Halldór Ásgrímsson tekur við að
ári,“ segir Þorbjörg S. Gunn-
laugsdóttir, sem situr í ritstjórn
vefritsins Tíkin.is. „Á þeim tólf
árum sem Davíð hefur veitt ríkis-
stjórninni forystu hafa orðið
breytingar á grundvallarþáttum
íslensks samfélags í átt til aukins
frjálsræðis og frjálslyndis. Ein-
staklingsfrelsi og einkaframtak
hafa verið í fyrirrúmi og stöðug-
leiki ríkjandi. Vinsældir Davíðs
held ég þó að stafi fyrst og fremst
af því hvernig hann kemur fyrir.
Davíð talar mál sem allir skilja,
hefur góða kímnigáfu og birtist
sem tilfinningaríkur stjórnmála-
maður. En eins og jafnan er um
leiðtoga er hann sannarlega ekki
óumdeildur.“ ■
Í bók eftir Eirík Jónsson blaða-mann sem heitir: „Davíð – líf og
saga“ og kom út árið 1989 bregður
höfundur upp mynd af stjórn-
málamanninum sem þá var borg-
arstjóri: „Þetta er saga um Davíð
Oddsson, læknissoninn og skáldið,
sem lagði höfuðborgina að fótum
sér.“ Á þeirri vegferð ræddi Ei-
ríkur við fjölda samferðamanna
Davíðs. Hér eru nokkrir molar:
Eiríkur vitnar í einn sem hannsegir úr skjaldborg Davíðs:
„Fólk verður að gera sér grein
fyrir að starf borgarstjórans í
Reykjavík er nær því án hlið-
stæðu hér á landi. Aðeins nokkur
önnur störf bjóða upp á sambæri-
leg laun og fríðindi á borð við
embættisbíl og einkabílstjóra. Ég
held að umbúðir starfsins höfði til
persónugerðar Davíðs.“
Baldvin Tryggvason var vinnu-veitandi Davíðs þegar hann
starfaði hjá Almenna bókafélag-
inu og hann sá það sem koma
skyldi: „Fyrir mér eru þeir ekki
margir sem komast nær því að
vera leiðtogaefni Sjálfstæðis-
flokksins – ef þá nokkur. Ég held
að það verði ekki hjá því komist
að Davíð leiði flokkinn. Það er að-
eins spurning um hvenær það
verður. Davíð hefur allt sem til
þarf. Hann er fljótur að átta sig á
aðalatriðum, er hugrakkur sem
skiptir ekki svo litlu máli og svo
hefur hann persónutöfra og það
skyldi enginn vanmeta í stjórn-
málum.“
Ingibjörg Sólrún Gísladóttir, þáborgarfulltrúi kvenna í Reykja-
vík til sex ára, tjáir sig um menn-
ingaráhuga Davíðs: „Davíð er
mjög klókur og kann lagið á því að
fylkja fólki í kringum sig. Dæmi
um þetta er þegar honum tókst að
fá nokkra af vinsælustu lista-
mönnum landsins til að lýsa yfir
stuðningi við sig í borgarstjórnar-
kosningunum 1986. Það dregur
enginn í efa að Davíð hefur
ánægju og yndi af menningu og
listum en þetta eru líka klókindi.
Þessum listamönnum hefur Davíð
umbunað á ýmsan hátt; Davíð
kann þá list á láta sporslurnar
falla á rétta staði. Hann styður við
bakið á menningunni vegna þess
að hann veit að það borgar sig.“
Og seinna segir Ingibjörg Sólrún
að hann sé að verða leiðinlegri
með árunum, uppstökkur og óþol-
inmóður og ... „stundum hef ég
það á tilfinningunni að honum
finnist öll andstaða til óþurftar.“
Annar þáverandi borgarfulltrúivinstri manna, Sigurjón Pét-
ursson, er ekki á sama máli og
Ingibjörg Sólrún, segir Davíð
aldrei leiðinlegan en hann geti
verið rótarlegur þegar hann vilji
það með hafa. Hann beiti sér mjög
gegn andstæðingum sínum og af
mestri grimmd gegn andstæðing-
um í eigin flokki.
Eiríkur segir alla sem kynnsthafa Davíð náið kannast við
skapgerðarbrest sem lýsi sér í
óeðlilegri langrækni og hefni-
girni. Á sama hátt og hann sé vin-
ur vina sinna gleymi hann aldrei
óvinum sínum. Þetta sé hins vegar
hálfgert feimnismál í vinahópi
hans og Kristján Auðunsson, einn
viðmælenda Eiríks, fer varlega
spurður um þetta:
„Davíð er vel minnugur, man
hluti og atburði ákaflega lengi og
er þannig séð langrækinn. Ég veit
það með vissu að ef menn eru
pólitískir andstæðingar Davíðs þá
fer hann ekki í grafgötur með það.
Hann er harður af sér og leyfir
andstæðingunum að fara fram af
hengifluginu sjálfir ef þeir stefna
þangað. Ekki svo að skilja að hann
standi með gulrófu og lokki þá
fram af. Davíð er ekki illgjarn,
svo mikið er víst.“
Í bókinni kemur fram að Davíðfylgist með öllu sem um hann
birtist í fjölmiðlum og haldi því til
haga. Þyki honum að sér vegið
lendi það í sérstakri hillu og við-
komandi sé settur á svartan lista.
Ávallt þegar sá hringi og vilji við-
tal sé Davíð upptekinn, svo árum
skiptir ef í hart fer. Einn vina
Davíðs segir hann sjálfan sem
litla fréttastofu: „Hann veit bók-
staflega um allar hræringar í
þjóðfélaginu, sama hvort um er að
ræða nýjustu jarðskjálftamæling-
ar við Mývatn eða slúðursögur um
ástarævintýri alþingismanna.“
Indriði heitinn Þorsteinsson rit-höfundur líkir Davíð við ólman
glæsilegan hest: „Davíð Oddsson
minnir mig á gæðing sem í stjórn-
málalegu tilliti er bundinn innan
við borgarhliðin. Hvaða dag sem
hann sleppur út fyrir borgarhliðin
og fer út á þjóðmálavettvanginn
mega andstæðingar hans fara að
vara sig. Maðurinn er alveg
hörkudjarfur í stjórnmálum og
tekur ákvarðanir út og suður án
þess að óttast hið minnsta um við-
horfið til sín eða hag sinn í pólitík.
Þetta hefur orðið honum til ávinn-
ings í hverju málinu á fætur öðru.
Og við sem þurfum við hann að
eiga sem andstæðing eigum
stundum í töluverðum erfiðleik-
um með hann. Nú, fyrir utan það
hvað hann virðist ákaflega fær á
stjórnmálasviðinu, þá er hann
skemmtilegur maður prívat og
persónulega og gaman að tala við
hann.“ ■
Að svo miklu leyti sem DavíðsOddssonar verður minnst í
stjórnmálasögunni verður það
einkum fyrir að hafa haft lag á því
að halda völdum sínum lengi. Það
lag einkennist jafnan af því að
tryggja óbreytt ástand og hags-
muni ráðandi afla,“ segir Helgi
Hjörvar, alþingismaður Samfylk-
ingarinnar. „Fyrir vikið hefur hann
heldur verið hemill framfara en
höfundur þeirra. Þannig einkenndu
stöðnun og skortur á þjónustu
borgarstjóratíð hans, en í lands-
málum hefur hann notið framfara
sem leiddu af EES-samningnum.
Sjálfur hefur hann hins vegar
barist ötullega gegn því að Íslend-
ingar njóti frekari ávaxta af Evr-
ópusamvinnunni. Hann hefur þanið
ríkisreksturinn út og dregið svo
lappirnar í einkavæðingu að við-
skiptabankarnir voru ekki seldir
fyrr en á þessari öld og enn eru
fjölmiðlar, fjarskipti, flugvellir,
orka og svo framvegis í náðar-
faðmi hins opinbera. Atvinnulífið
er drifið áfram af miðstýrðum fjár-
festingum ríkisins í þungaiðnaði
eins og tíðkaðist annars staðar upp
úr miðri síðustu öld og báknið blæs
út sem aldrei fyrr. Hver meðal-
kommúnisti mætti vera stoltur af
slíkum árangri. Sagan mun þó
sennilega einkum beina sjónum
sínum að því sem verður eftir Dav-
íð en sjálfum honum, en eins og títt
er um valdaglaða menn vex ekkert
í slóð hans. Í borginni hefur Sjálf-
stæðisflokkurinn verið rjúkandi
rúst allt frá því að hann lét af störf-
um borgarstjóra og nú skilar hann
flokknum sem næststærsta flokkn-
um í eigin kjördæmi og vísast
linnulausum oddvitaskiptum í
landsmálum eftir brotthvarf hans
eins og verið hefur í borginni und-
anfarin ár.“ ■
Ævisaga Eiríks Jónssonar blaðamanns um Davíð
Oddsson var umtöluð á sínum tíma og var skrifuð í
óþökk ráðherrans. Í henni má lesa athyglisverða
ummæli samtímamanna um Davíð.
Eins og fíllinn
ÞORBJÖRG S.
GUNNLAUGS-
DÓTTIR
Rekur vinsældir
Davíðs fyrst og
fremst til þess
hvernig hann kemur
fyrir; talar mál sem
allir skilja og er góð-
ur húmoristi.
KATRÍN
JAKOBSDÓTTIR
Telur glórulausa
einkavæðingu ein-
kenna feril Davíðs
Oddsonar sem for-
sætisráðherra.
HELGI HJÖRVAR
Segir að hver
meðalkommúnisti
gæti verið stoltur af
árangri Davíðs
Oddssonar.
Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir í ritstjórn á Tíkin.is:
Hefur góða kímnigáfu
Katrín Jakobsdóttir íslenskufræðingur:
Mun ekki sakna Davíðs
Helgi Hjörvar alþingismaður:
Hefðbundinn valdapólitíkus
Styrkur Davíðs felst fyrst ogfremst í því gríðarlega valdi
sem hann hefur á þingflokki sín-
um,“ segir Garðar Sverrisson, for-
maður Öryrkjabandalagsins. „Fari
hann öfugu megin fram úr að
morgni er eins og hópnum öllum
finnist hann þurfi að haga sér eins
og hann hafi gert það líka. Dæmi
um þetta er til dæmis þegar hann
ákvað að bregðast við baráttu Ör-
yrkjabandalagsins með beinum
árásum á það, sem mistókust.
Þrátt fyrir augljósa skapgerðar-
bresti getur hann verið alveg drep-
fyndinn þegar sá gállinn er á hon-
um. Hann er greinilega fljótur að
hugsa og virðist eiga auðvelt með
að átta sig á andrúmloftinu. Ásamt
því að vera stöðugt á varðbergi,
kannski fullmikið á útkikkinu, virð-
ist þetta næma innsæi í bland við
kímnigáfuna hafa gert hann að því
sem hann er; „leader of the gang,“
foringjanum sem auðsveipum hirð-
mönnum virðist bæði ljúft og skylt
að verja og styðja.
Þótt talsvert hafi gengið á í sam-
skiptum Davíðs við Öryrkjabanda-
lagið og mig persónulega verð ég
að viðurkenna að ég hef lúmskt
gaman af því hvað hann getur ver-
ið óhefðbundin í háttum, frumlegur
í tilsvörum og óútreiknanlegur.
Hann má eiga það að hann er orig-
inal týpa og á flestan hátt gerólíkur
þessum sléttu og felldu snyrtipinn-
um sem fjöldaframleiddir hafa
verið í Valhöll.“ ■
GARÐAR
SVERRISSON
„Væri hann skákmaður
myndi maður segja að
styrkur hans fælist í að
nýta sér minnstu
stöðuyfirburði til sókn-
ar en hann sé of mikil
óhemja til að verjast
af sömu yfirvegun og
styrk í lakari stöðu.“
Garðar Sverrisson, formaður Öryrkjabandalagsins:
Stöðugt á varðbergi