Tíminn - 02.07.1972, Blaðsíða 13

12
TÍMINN
TÍMINN
13
Friörik Daníeisson segir frá við Kapelluna nálægt Straumsvlk.
nú i hámarki, en vatnið hefur þá
náttúru að hækka samfleytt i 7 ár,
en siðan opnast einhverjar flóð-
gáttir og eftir þrjú ár er tjörnin
næstum þurr og yfirborð Kleifar-
vatns sjálfs hefur lækkað að mun.
Brátt var komið að höföanum
þaðan sem okkar fyrsti leiðsögu-
maður feröamanna, „Stebbi
gæd” lét dreifa ösku sinni yfir
vatnið, sumir segja ásamt inni-
haldi einnar viskiflösku.
Staðnæmzt var við hvera-
svæöið, sem eitt sinn þótti óveru-
legt, en þó var tekið fram, að i
einum hvernum mætti beygja
girði. Gestkomandi kaþólskir
prestar erlendir voru þó ekki
sammála annálaritaranum um
það, þegar þeir skoðuðu borhol-
una. Hér er lika gömul brenni-
steinsnáma, en þaðan var brenni-
steinninn fluttur um Ketilstig til
Hafnarfjarðar, hina skemmtileg-
ustu gönguleið.
Lilja sungin við
kirkju Mariu
i Krisuvík
Krisuvikurkirkja var i pápisku
helguö Mariu guðsmóður. Við
hana flutti sr. Habitsch ræðu og
ungar stúlkur sungu sálm við ljóð
úr Lilju Eysteins Ásgrimssonar,
sem allir vildu kveðiö hafa. f
grenndinni eru þrjár lækjarsytr-
ur, eina rennandi vatnið á
Reykjanesi.
Frá tsólfsskálavegi sést til
Hraunsvikur, sem nú heitir, og
óbrennishólma, en þaðan var
Krisuvikurkirkja flutt sennilega
um 1340, er hraun rann yfir bæ-
inn. Enn má sjá holur i hrauninu
þar sem stoðir bæjarhúsanna
voru áöur en þær urðu eldflóðinu
að bráð.
Viö sjáum ögmundarhraun og
ótrúlegt er, að á þessum slóðum
hafi Krisuvikurkirkja eitt sinn átt
skógaritök. Að þvi er sagan
hermir fékk ögmundarhraun
nafn sitt af beljaka einum, sem
bauö bónda að leggja veg yfir
hraunið, fengi hann dóttur hans.
Bónda þótti gott að fá veg yfir hiö
arga ögmundarhraun, en illt að
missa dóttur sina i hendurnar á
þessu svolamenni, en gekk þó að
þessum kostum. En þegar ög-
mundur hvildist að loknu starfi,
laumaðist bóndi að honum og
drap hann.
Nú liggur leiðin til Strandar-
kirkju. Framhjá Geitahliö og
Eldborg, en i Deildarskaröi þar á
milli er sagt,að tröllkonurnar
Kris og Herdis hafi barizt unz
báðar lágu dauöar. Þarna er
Hvitskeggshvammur, þar sem sr.
Eirikur i Vogsósum safnaði jurt-
um, sem menn trúðu að hann not-
aði til galdra.
Björgun í
Engilsvík
f fornsögunum segir að skip,
sem flutti kirkjuvið, hafi lent i
sjávarháska, út af staðnum þar
sem Strandarkirkja stendur nú.
Sjómennirnir hétu þvi, að ef þeir
björguðust, þá skyldu þeir byggja
kirkju þar sem þeir næðu landi.
Skyndilega sáu þeir veru i konu-
mynd á ströndinni, sem benti
þeim hvar þeir skyldu sigla. Þeir
lentu þar sem siðan heitir Engils-
vik, og þannig varð upphaf
Strandarkirkju, sem þykir siðan
góð til áheita.
Hún er sennilega auögust
kirkja á landinu, og sjóðir hennar
standa aö miklu leyti undir
kirkjubyggingum viða um land,
auk þess hefur kirkjan verið
endurnýjuö utan og innan og ná-
grennið verið prýtt og ræktaö.
Skammt frá kirkjunni er styttan
Landsýn eftir Gunnfriöi Jónsdótt-
ur myndhöggvara, sem tók svo
mikilli tryggö við Strönd og kirkj-
una þar, að hún lét jaröa sig i
kirkjugarðinum þar, þótt sjálf
væri hún borin og barnfædd i allt
öörum landsfjórðungi.
Strandarkirk ja
og Tómas Becket
t Strandarkirkju flutti Agúst
Eyjólfsson minni Mariu guðs-
móður. Kirkjan var i kaþólskum
sið helguð Mariu og einnig Tóm-
asi erkibiskupi i Kantaraborg.
Sigurveig Guðmundsdóttir
minntist hans i kirkjunni enda
hafði hann staðiö rækilega við aö
gefa okkur ferðafólki gott veður,
þvi fáir höfðu komiö aö Strönd i
dýrlegra veðri en þetta Jóns-
messukvöld.
Tómas Becket fæddist 1118 og
var þvi samtimamaöur Þorláks
helga oj» Sæmundar fróða. Hann
átti i utistöðum við konungs-
valdið, sem hann taldi ganga á
hlut kirkjunnar. Fór svo, að fjórir
konungsmenn myrtu hann fyrir
altarinu i Kantaraborgardóm-
kirkju. Saga Tómasar og
óhugnanlegt morðið i kirkjunni
hefur ekki fyrir löngu orðið við-
fangsefni nútímakvikmynda-
gerðarmönnum. En Henry II.
konúngur laut i lægra haldi fyrir
Tómasi látnum að lokum og mátti
fara pilagrimsferö að b.einum
óvinar sins.
Það er dálitið einkennilegt, að
Tómas Becket andstæðingur
konungsvaldsins var eftirlæti eins
Sturlunga, Þorgilsar Skarða, sem
vann að þvi öllum árum að koma
tslendingum undir Noregskon-
ung. Nóttina fyrir andlát sitt
dvaldist Þorgils að Hrafnagili i
Eyjafirði. Honum voru boðnir
dansleikar og ýmiss konar
skemmtun, en það sem hann ósk-
aði sér helzt, var að heyra lesna
sögu Tómasar erkibiskups. Svo
var gert. Og þegar þar var komið
sögu, er þvi var lýst, er krúna
erkibiskups skildist frá bolnum,
sagði Þorgils, að slikt væri fagur
dauðdagi. Um nóttina komu
óvinir Þorgilsar og vógu hann, og
hlaut hann sama banasár og

Strandarkirkja var áður helguð Mariu guðsmóöur og heiiögum Tómasi Becket erkibiskup af-
Kantaraborg.
Með kaþólskum
■ ■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
■ ■
leikmönnum
til
helgistaða úr
pápísku
Frásögn
og myndir
Sólveig
Jónsdóttir
„Þessi fornu minni frá róm-
verskri kristni eru sem ilmur úr
jörðinni cf menn nálgast þau með
opnum huga ög innri sýn. Landið
okkar hefur að geyma ótæmandi
arfleifð kaþólskrar fortiðar.”
Eitthvað á þessa leiö fórust
Sigurveigu Guðmundsdóttur, for-
manni Félags kaþólskra leik-
manna orö I Jónsmessuferö ka-
þólsks fólks á laugardaginn var.
Það var lika ýmislegt rifjað upp
i þessari ferð til staöa, sem helg-
aöir voru i kaþólskum siö, enda af
nógu að taka i fróðleiksbrunni
þeirra leiðsögumanna Sigur-
veigar og Friöriks Danielssonar.
Álllangt er siðan kaþólskir
hafa efnt til ferðar sem þess-
arar, en fyrir nokkrum ár-
um fóru þeir um Suöurland og
austur á Ægissiðu og þar var
sungin messa i hellunum þar sem
taliö er, aö Papar hafi hafzt viö.
Eflaust veröa þó fleiri slikar ferö-
ir eftir þá, sem nú var farin, þvi
að hún tókst vel, enda veðurguð-
irnir hlynntir ferðafólki. Sigur-
veig formaður hafði raunar
hvorki meira né minna en heitið á
heilagan Tómas Becket erki-
biskupaf Kantaraborg, sem haföi
minnt hana rækilega á sig dagana
áður en ferðin var farin.
Dýrlingurinn
i hrauninu
Fyrsti áfangastaður voru rústir
kapellunnar nálægt Straumsvik,
sem hrauniö þar i kring er heitið
eftir. Arið 1950 fann núverandi
forseti Islands, dr. Kristján Eld-
járn, ofurlitið mannlikan, sem
greinilega var af hinni heiiögu
mær Barböru dóttur Dioskórusar
kaupmanns i Nikódemiu.
Talið er að Kapelluhraun hafi
runnið einhverntima á 13. eöa 14.
öld. Eldflóðið steyptist úr
óbrennishólum fyrir ofan
Hafnarfjörð og yfir þann alfara-
veg, sem frá fornu tii vorra daga
liggur suður ti! verstöövanna á
Reykjanesskaga. Við getum gert
okkur i hugarlund vandræði
fólksins þegar hraunið lokaöi

Sr. Habitsch flytur ræðu við Krisuvikurkirkju.
þessari beinu leiö. Þá neyddust
menn til að taka stórkostlegan
krók á leið sina, sem var hið
mesta óhagræði. Yzta skorpan á
brennandi hrauni storknar fljótt,
þótt ógnvænlegur eldur sé lengi
undir, og mjög snemma hafa
menn lagt i brunann.
Hugsum okkur þunna sauö-
skinnsskó þessara tima manna og
veslings klárana, sem urðu aö
feta yfir svarta glóðina, þar sem
hvert fótmál gat orðið að kynnum
viö glóandi eldinn. Ekkert var til
ráöa fyrir þessar kynslóðir, nema
traustið á hið yfirnáttúrlega. Og
hér kom eins og send af himni
sagan um Barböru meyju, sem
varnaöi gegn eldsvoða á ýmsa
vegu. Barbara er dýrlingur
málmbræöslumanna, slökkviliðs-
manna og einnig ferðamanna.
Guð heyrði betur bænir vegfar-
enda um uggvænlegt hraunið ef
henni var treyst til að biðja lika.
Og undir eins og hraunið var nógu
kólnað, hafa ferðamenn hafið
byggingu litlu kapellunnar i
þakklætisskyni og tii að hafa skjól
til að biöja fyrir sér i á hættulegri
ferö.
Áljöfrarnir » Straumsvík
og heilög Barbara
Kapellan hefur alltaf veriö
þekkt, en Barbara mær gleymd-
ist, þegar hennar hjálpar var ekki
lengur þörf. Trú sem þessi getur
þó dofnað og lifnað aftur. Og
Sigurveig Guðmundsdóttir hefur
ákveðna hugmynd um, að enn
geti heilög Barbara orðiö lands-
mönnum til hjálpar. Hún álitur,
að viturlegt væri af stjórn álvers-
ins i Straumsvik að minnast Bar-
böru meyjar, sem tengd er litlu
kapellunni rétt viö þeirra eigin
bæjardyr, nú þegar i athugun eru
öll hugsanleg ráö til þess að forða
þeim frá slysum, sem nálægt eldi
vinna. Væri ekki úr vegi aö setja
einhvers staðar mynd hennar i
nánd viö verksmiðjuna og Kapell-
una. Sigurveig telur einnig vitur-
legt að fólk i eldbrunnu landi
treysti aftur vináttubönd við heil-
aga Barböru og leggi blóm inn i
Kapelluna, þegar þaö á leið hjá,
en hún er undir vernd þjóðminja-
varöar, og þar má ekki hrófla við
neinu.
Eftir að heilagrar Barböru
hafði verið minnzt i Kapellu-
hrauni, svipaðist kaþólski ferða-
hópurinn um áður en ferðinni var
haldið áfram. Grindaskörð sáust
vel, en þau bera samkvæmt
sóknarlýsingu Jóns Vestmanns
nafn af þvi, að Þórður haust-
myrkur, sem bjó i Hlið i Selvogi
og lét ryðja veg i gegnum skóg-
inn, sem þarna var um allt, setti
raftagrindur i skörðin, svo þau
væru auðfundnari. Nú er ailur
skógur lögnu horfinn á þessum
slóðum, nema kannski eitt og eitt
tré, a.m.k. er ein björk i Helga-
felli enn.
Næst var haldið áleiðis til
Krisuvikur og athygli vakin á þvi,
að tjörnin innar af Kieifarvatni er
Tómas Becket. Heilagur Tómas
hefur munað eftir Þorgilsi skarða
vini sinum á dauðastundu hans.
Maríubænir lesnar
viö Kvennagönguhóia
Frá Strönd sést vel að Kvenna-
gönguhólum. Þangað gengu kon-
urnar i Selvoginum biðjandi
mariubænir, en af Kvennagöngu-
hólum sáu þær til Kaldaðarness i
Flóa, þar sem geymdur var hinn
helgi kross. A þessu júnikvöldi
tóku kaþólskar 20. aldarkonur
upp þennan gamla sið i nýrri
mynd og fóru með Mariukransinn
i langferðabilunum, er ekið var
frá Strönd, en hópurinn tók undir,
og ýmsir höföu talnaband milli
handa. Skammt frá Kvenna-
gönguhólum með útsýni til Kald-
aðarness var áð. Fólkið settist í
ilmandi lyngið og Torfi Asgeirs-
son sagði frá krossinum helga i
Kaldaðarnesi.
Krossinn i
Kaldaöarnesi
Krossinn var af ýmsum talinn
kominn alla leið frá Róm og vigð-
ur af páfa sjálfum eða einhverj-
um vildarkardinála hans. Um
skeið átti erlendur höfðingi að
hafa haft hann á skipi sinu.
Krossinn barst hingað til lands á
Eyrarbakka og var settur upp i
Kaldaöarneskirkju. Eitt sinn
reyndu menn að hafa hann á burt
úr kirkjunni, en hann var þá svo
þungur, að þeir sem báru hann,
gáfust upp áður en komið var að
kirkjudyrum, en þegar farið var
með krossinn aftur inn kirkjuna,
brá svo við, að hann var léttur
eins og blóm. Mikill átrúnaður
var á krossinum helga, og voru
gerðar svokallaðar heitgöngur tii
Kaldaðarness. Dugöi stundum að
sjá heim að Kaldaðarnesi, t.d. af
Kambabrún, og Kvennagöngu-
hólum, og fengu hryggir þá hugg-
un og sjúkir heilsubót.
Gissur Einarsson biskup lét
taka krossinn niður og flytja i
Skálholt. Það var ekki meira
þarfaverk en svo, að Gissur lézt
skömmu siöar, og var það talin
hefndarráðstöfun. Átrúnaöur
hélzt á krossinum eftir að hann
kom á Skálholtsstað. En Gisli
biskup Jónsson lét kljúfa hann
sundur og brenna. Reyndu sem
flestir að komast yfir flis úr
honum eða ösku.
Aður en haldið var af stað á ný,
var beðið fyrir Jóhannesi Gunn-
arssyni Hólabiskup, sem nú er
nýlátinn.
Siðan var haldið á siðasta við-
komustaðinn i ferðinni, Riftún i
ölfusi, myndarlegt barnaheimili
kaþólska safnaðarins. Einn
helgur staður kaþólsku var þó enn
i leið okkar, Hjallakirkja, sem
helguð var Ólafi helga Haralds-
syni i kaþólskum sið; og var hans
minnzt. I Riftúni, þar sem nú
dveljast 32 börn, og mikil snyrti-
mennska rikir, var höfð stutt við-
staða, en siðan var haldið heim
aftur eftir góða ferð.
Dolenz ábóti af Hcnediktsreglu og sr. Sæmundur Vigfússon, viö hvera-
svæðið i Krisuvik
Austan Kapellunnar sjást leifar af ævagömlum
vegi.
Þrjár kaþólskar konur skoða leifarnar af kapellu heilagrar Barböru.