Fréttablaðið - 03.08.2004, Blaðsíða 39

Eftir viðburðaríkasta tímabil
forsetaembættis íslenska lýð-
veldisins frá upphafi hafa lík-
lega margir lagt við hlustir
þegar Ólafur Ragnar Grímsson
flutti innsetningarræðu sína í
alþingishúsinu á laugardaginn.
Ýmsir veltu því fyrir sér hvort
hann mundi víkja að fjölmiðla-
málinu, hugmyndum stjórnar-
flokkanna um endurskoðun
stjórnarskrárinnar eða reyna að
skilgreina frekar skilning sinn á
núverandi stöðu embættisins í
íslenskri stjórnskipan. Þeir sem
þannig hugsuðu urðu fyrir von-
brigðum. Ræða Ólafs Ragnars
var hefðbundin hátíðarræða,
ágæt út af fyrir sig en svo al-
mennt orðuð að hún gefur ekki
mikið tilefni til útlegginga eða
umþenkinga. Þó er ástæða til að
vekja athygli á þremur atriðum
sem forsetinn hafði orð á.
Í fyrsta lagi vék hann að inn-
flytjendum á Íslandi og fram-
lagi þeirra til íslensks þjóð-
félags á mjög lofsverðan hátt
sem uppörvandi er fyrir ört
vaxandi hóp aðfluttra Íslend-
inga:
Hinir nýju landnemar Íslands
sem hingað hafa komið á síðari
árum hafa auðgað samfélag okk-
ar að grósku og fjölbreytileika.
Þáttur þeirra í umsköpun Ís-
lands mun verða æ ríkari og er
það vel. Það hefur ætíð verið
styrkur íslenskrar menningar að
þiggja eins og Kristján Eldjárn
sagði þegar hann í fyrsta sinn
stóð í þessum sporum „frjóvg-
andi áhrif frá menningu annarra
þjóða, hún hefur ekki einangr-
ast, jafnvel á þeirri tíð, þegar
landið var langt úr þjóðbraut“.
Ummæli sem þessi hafa sína
þýðingu og leggja lóð á vogar-
skál umburðarlyndis og víð-
sýnis í íslensku þjóðfélagi.
Þá vék Ólafur Ragnar að
verkefnum sem Íslendingar
hafa tekið að sér utan land-
steinanna í þágu alþjóðasam-
félagsins:
Við erum nú alþjóðlegri en
nokkru sinni og höfum sýnt að
við eigum erindi í hóp hinna
fremstu, að við skiptum máli
þegar þörfin er brýnust. Við
stundum hjálparstörf víða um
heim, leggjum lið í baráttu gegn
fátækt og hungri. Við tökum
aukinn þátt í friðargæslu og
reynum að miðla af reynslu okk-
ar við að varðveita samfélag án
ótta og áleitni, ógnar og vopna-
skaks. Við leitum samstarfs í
fjarlægum álfum og höfum tekið
forystu um þróun aukinna
tengsla á Norðurslóðum. Allt
vitnar þetta um breytta heims-
mynd og nýjar áherslur í utan-
ríkismálum, sýnir hvernig lítil
þjóð getur látið til sín taka í ver-
öldinni. Það hefði áður þótt
framandi hugsun en er nú ög-
randi veruleiki.
Þessi orð eru athyglisverð í
ljósi þess að nokkur pólitískur
ágreiningur hefur verið um þessi
nýju verkefni Íslendinga, sérstak-
lega friðargæsluna í Afganistan,
en því hefur verið haldið fram að
hún væri vísir að íslenskum her.
Forseti Íslands er greinilega
þeirrar skoðunar að hér séu
stjórnvöld á réttri braut.
Loks voru í ræðu Ólafs Ragn-
ars nokkur orð um forsetaemb-
ættið og lýðræðið. Snemma í
ræðunni komst hann svo að orði:
Embætti forseta Íslands
hefur breyst í tímans rás og svo
mun einnig verða um ókomin ár.
Mikilvægt er þó að varðveita
rætur þess í vitund þjóðarinnar
og sess þess í stjórnskipun
landsins um leið og tekist er á
við umbreytingarnar sem ein-
kenna framrás heimsins og
framtíð Íslendinga. Og síðar
sagði hann, þegar hann vék að
því hvernig heim Íslendingar
vildu skapa, hvert erindi þjóðar-
innar væri: Slíkum spurningum
svarar þjóðin sjálf. Kjarni lýð-
ræðisins er að forseti, Alþingi og
stjórnvöld öll lúti vilja þjóðar-
innar og leiðsögn, starfi í þágu
markmiða sem hún hefur með
samræðum og víðtækri þátttöku
gert að sínum.
Þau ummæli Ólafs Ragnar að
mikilvægt sé að treysta sess for-
setaembættisins í stjórnskipan
landsins verða ekki skilin öðru
vísi en sem stefnuyfirlýsing hans
um að halda beri völdum embætt-
isins óbreyttum eins og þau hafa
þróast í meðförum hans og fyrri
forseta. Ljóst er því að hann er
andvígur fyrirhuguðum breyt-
ingum stjórnarflokkanna á
stjórnarskránni hvað þetta varð-
ar – og kemur víst engum á óvart.
Það er út af fyrir sig vel mælt
þegar sagt er að kjarni lýðræðis-
ins sé að forseti, Alþingi og
stjórnvöld öll lúti vilji þjóðarinn-
ar og leiðsögn. Vandinn í þessu er
hvernig nákvæmlega menn finna
út hver vilji þjóðarinnar er hver-
ju sinni og hvernig átta má sig á
leiðsögn hennar. Hvernig ná-
kvæmlega finnur til dæmis for-
seti Íslands að „gjá“ er á milli
þingvilja og þjóðarvilja? Um
þetta hefði verið áhugavert að
heyra hugleiðingar forseta Ís-
lands, en líklega hefur hann ekki
talið að þetta væri staður og
stund fyrir þær. En hvenær þá?
má spyrja.
Fjarvera nokkurra ráðherra
og þingmanna úr stjórnarliðinu,
einkum Sjálfstæðisflokknum,
vakti athygli. „Þögul mótmæli“
af þessu tagi eru skiljanleg eftir
átök undanfarinna vikna og mán-
uða og sýna djúpstæða reiði og
biturleika. En tæpast er hægt að
telja þetta sérstakt styrkleika-
merki. Viðeigandi hefði verið að
Ólafur Ragnar hefði notað tæki-
færið við embættistökuna og
sent Davíð Oddssyni forsætis-
ráðherra, sem á við veikindi að
stríða, kveðju. Þjóðin þarf á því
að halda að forystumenn hennar
láti ágreining um stjórnmál og
stjórnskipan ekki eyðileggja
mannlega þætti og persónuleg
samskipti.
Klæðnaður boðsgesta var
gerður að umtalsefni í fréttum
Stöðvar 2 um helgina. Gerð er
krafa um að gestir við athöfnina
mæti í hátíðarbúningum, karlar í
kjólfötum og konur í síðum kjól-
um. Finnst sumum þetta hégóm-
legt, en þá er nú æði margt í
félagslífi og tyllidagastandi þjóð-
arinnar undir sömu sök selt.
Hafa ber í huga að klæðnaðurinn
er hefð frá upphafi forsetaem-
bættisins og gefur athöfninni,
sem er afar mikilvæg, óneitan-
lega hátíðlegan blæ og virðuleg-
an. Svolítið skondið var að fylgj-
ast með þeirri upprifjun Stöðvar
2 að árið 1988 hefði þáverandi al-
þingismaður og formaður Al-
þýðubandalagsins mætt við em-
bættistöku Vigdísar Finnboga-
dóttur í hversdagsfötum og
þannig viljað mótmæla „hégóm-
anum“. Þar var á ferð enginn
annar en núverandi forseti Ólaf-
ur Ragnar Grímsson!
gm@frettabladid.is
19ÞRIÐJUDAGUR 3. ágúst 2004
Hefðbundin hátíðarræða við embættistöku
INNSETNINGARRÆÐAN Ekki verður vart við gleðisvip á andliti handhafa forsetavalds.
GREINING FBL
FR
ÉT
TA
B
LA
Ð
IÐ
/P
JE
TU
R