Tíminn - 11.03.1973, Blaðsíða 18

18
TÍMINN
Sunnudagnr 11. mari 1*73
Menn og mákfni
Hirð Hákonar
gamla
FYRIR rúmum 22 árum flutti Jón
Jóhannesson prófessor af-
bragðsgott háskólaerindi, sem
hann nefndi: Hirð Hákonar
gamla. I erindinu sýndi Jón fram
á, hve stóran þátt það átti i þvi, að
Island komst undir Noregs-
konung, aö islenzkir höfðingjar
höfðu iðkað þann sið að gerast
hirðmenn konungs og gengið
undir þær skyldur og lika hlotið
þau réttindi, sem þvi fylgdu.
Hákon gamli notaði sér þetta út i
yztu æsar.
I niðurlagi erindisins, rekur
Jón ýmis atriði er leiddu til hruns
hins forna lýðveldis. Hann segir
siðan:
„Loks var hin gamla
meinsemd, hirðganga Islendinga,
sem varð hættuleg jafnskjótt og
konungur fékk ágirndá landinu.
Konungsgarður var rúmur inn-
göngu,en þröngur útgöngu. Þeir,
sem gerzt höfðu konungi hand-
gengnir, voru ekki algerlega
sjálfráðir og áttu örðugt með að
losna úr netinu. Þeir máttu ekki
fara frá hirðinni nema i orlofi
konungs. Þvi siður máttu þeir
fara orlofslaust til Islands.
Konungur færði sér það rækilega i
nyt og hélt sumum þeirra árum
saman i Noregi, meðan tilraunir
hans til að ná yfirráðum yfir
tslandi stóðu sem hæst. Hann gat
stefnt hinum handgengnu Islend-
ingum til Noregs, hvenær sem
honum þóknaðist, enda gerði
hann þaö óspart. Stundum tók
hann gísla af þeim til að tryggja
sér, að þeir svikjust ekki um aö
reka erindið Hafa tvö dæmi þess
veriðnefnd, en þau kunna að hafa
verið miklu fleiri. Konungur
fylgdist vel með öllu, sem gerðist
á Islandi, enda komu norskir
hirömenn hans oft hingað i
ýmsum erindum, sumir sem
njósnarar. Arið 1254 sendi kon-
ungur Sigurð silkiauga hingað til
að skynja, hversu Sigvarður
biskup ræki konungserindi. Er þó
mælt, aö konungur hafi treyst
biskupi vel. Er Gizur fór til
tslands 1258, sendi konungur Þór-
halla hinn hvíta, hriðmann sinn,
til aö skynja, hversu Gizur flytti
mál hans. Marga aðra trúnaðar-
menn sina sendi konungur þá út
hingað á öðrum skipum i sömu
erindum. Gizuri hefur ekki verið
hægt um vik að fara mikið i
kringum þá. Hinir norsku hirð-
menn voru lögunautar ýmissa
islenzkra hirðmanna og gátu þvi
auðveldlega smeygt sér inn hjá
þeim. Ef konungur taldi, að hand-
genginn maður hefði brugðizt
honum, var við hinu versta að
búast. Refsivöndur hans náði
langt, jafnvel út hingaö. Um það
bera örlög Snorra Sturlusonar
raunalegt vitni. Þegar alls þessa
er gætt, má i rauninni furðulegt
heita, aö viönámsþol tslendinga
skyldi ekki bresta fyrr en varð.
En er þaö hafði brostiö, var
öröugt uppreisnar. Konungurhélt
hirðinni lengi vel við, og hún
studdi hann til að halda þeim
völdum, sem hún hafði komiö i
hendur honum. Fyrir þvi var
æðsti umboösmaöur konungs hér
á landi kallaður hirðstjóri um
margar aldir. Og enn hefur ekki
fennt i spor hirðar Hákonar
gamla með öllu”.
Nýir hirðmenn
Ýmislegt, sem hefur gerzt
undanfarið i landhelgisdeilunni
við Breta og Vestur-Þjóðverja,
rifjar upp þessa sögu um hirö-
menn Hákonar gamla. Ýmis
áróöur, sem hefur birzt að
undanförnu, er eins og hann væri
skrifaður eða talaður af mönnum,
sem tilheyrðu hirð Bretadrottn
ingar. Þaö er reynt eftir megni að
gera litiö úr útfærslunni og sagt,
að hún sé aðeins á pappirnum.
Það er kappkostað að halda þvi
fram, aö Bretar hafi aukið afla-
magn sitt á tslandsmiðum siöan
útfærslan var gerö. Þaö er ógnað
meö því, að hætta sé á árekstrum
á tslandsmiöum. Það er markvist
veriö að reyna að draga þrek og
úthald úr Islendingum og undir-
búa það, að þeir fallist á hvaða
skilyrði Breta, sem er.
Vafalitið hefur það verið eitt-
hvaö á þessa leið, sem hirðmenn
Hákonar gamla fluttu mál sitt:
Það hefur verið gert litiö úr sjálf-
stæði tslands. Það hefur verið
sagt, að þjóðin væri oröin kaup-
skipalaus. Það hefur verið ógnað
með þvi, að konungur kynni að
senda her til landsins, ef ekki
væri samið viö hann. Þannig
hefur kjarkur þjóðarinnar verið
brotinn niður smám saman og
einn höfðinginn af öðrum verið
beygður til uppgjafar. Ekki sizt
hefur Gissur Þorvaldsson kunnað
að haga þessum málflutningi vel,
enda öðrum mönnum slyngari i
þeim efnum. En sá er munurinn,
að hirðmenn Hákonar gamla
fluttu þennan boðskap hálf-
nauðugir. Hið sama verður ekki
hægt að segja um hina nýju hirð-
menn Bretadrottningar.
AAikið hefur
áunnizt
Það er vissulega eins rangur
málflutningur og hugsazt getur,
aö ekkert hafi áunnizt i land-
helgismálinu siöan núverandi
rikisstjórn kom til valda. Það,
sem hefur áunnizt.er m.a. eftir-
farandi:
öll rikin hafa i reynd virt hina
nýju fiskveiðilögsögu, nema
Bretland og Vestur-Þýzkaland.
Það er vissuiega ekki iitill ávinn-
ingur. Tvimælalaust mun þetta
stuðla að þvi, að Bretar og
Vestur-Þjóöverjar veröa aö láta
undan siga fyrr en ella.
A allsherjarþingi Sameinuöu
þjóðanna i haust var samykkt til-
laga, sem flutt var af tslandi og
fleiri rikjum, um að sama lög-
saga skuli gilda um auðæfin i
hafsbotninum og um auöfæin i
sjónum yfir honum. Þetta styrkir
mjög alla aðstöðu Islands i land-
helgismálinu.
Brezkir togarasjómenn hafa i
vaxandi mæli kvartað undan þvi,
að erfitt væri að fiska undir þeim
kringumstæðum, sem hafa
skapazt á Islandsmiðum eftir
útfærsluna og hafa hvað eftir
annað hótað þvi að halda
skipunum heim.
t Bretlandi fer augljóslega
vaxandi skilningur á málstað
okkar, og má ekki sizt ráða það af
þvi, að stórblöð eins og The Times
og The Guardian hafa birt fleiri
greinar, sem hafa veriö okkur
hliðhollar, en greinar,
sem hafa veriö okkur andsnúnar.
Jafnvel i þeim greinum, sem hafa
verið okkur andvigar, kemur
fram stórum meiri skilningur á
málstað Islands en i landhelgis-
deilunni 1958.
Afli Brefa
Engar tölur eru fyrir hendi um
það, hver hafi veriö afli Breta
innan 50 milna markanna fyrir
eða eftir útfærsluna. Allar tölur,
sem Bretar birta um afla á
tslandsmiðum, eru miðaðar viö
miklu stærra svæði. Það er þvi
alveg út i hött, aö ætla að nota
umræddar tölur Breta til sönn
unar þvi, að útfærslan hafi
engan árangur borið. Með rök-
semdafærslu mætti segja, að
útfærslan i 12 milur hafi engan
árangur boriö, þvi að ekki dró
neitt úr afla Breta á tslands-
miðum eftir að hún kom til fullra
framkvæmda, ef fariö er eftir
brezkum skýrslum.
Besti mælikvarðinn'á það,
hvort útfærslan hafi engan
árangur borið, er sá vitnisburður
brezkra sjómanna sjálfra, sem
minnt er á hér á undan. Þeir hafa
hvað eftir annað sagt, að illmögu-
legt sé að veiöa innan 50 mflna
markanna, þegar'*islenzku varð-
skipin eru ekki trufluð frá gæzlu,
og margsinnis hótað þvi að halda
skipunum heim, ef þeir fengju
ekki herskipavernd. Þó játa þeir
allir, að mjög erfitt sé að veiöa
undir herskipavernd.
En þetta minnast hinir nýju
hirðmenn Bretadrottningar ekki
á. Þeir hampa bara brezkum
aflatölum, sem ná til miklu
stærra svæöis en 50 mflna mark-
anna. Engar tölur eru hins vegar
til um, hver afli þeirra hefur verið
innan þeirra. Þaö er þó vitanlega
aðalatriðið, en allt bendir til að
hann hafi minnkað verulega.
A.m.k. benda framangreindar
umkvartanir brezkra togara-
manna eindregið til þess.
Verstu samn-
ingarnir
Þá er komið aö hinum gamla
hirðsöng, að komið geti til
árekstra vegna útfærslunnar.
Vissulega er það ekki útilokað en
hjá þeirri áhættu verður ekki
komizt, ef við ætlum ekki aö
beygja okkur fyrir hinu brezka
ofbeldi. Slikar ógnanir éru ekki
óþekktar, þvi að þær voru á
sinum tima notaðar tilað fá
þjóðina til að sætta sig við hina
verstu samninga sem islenzk
stjórnvöld hafa gert, nauður.gar-
samningana 1961. Allt bendir nú
til, að bæöi Bretar og Vestur-
Þjóðverjar væru búnir að gera
við okkur bráöbirgðasamkomu-
lag, svipað og Belgiumenn, ef
landhelgissamningarnir frá 1961
stæðu ekki i veginum. Vegna
þessara samninga hafa Bretar
nú fengið þann úrskurð Alþjóða-
dómstólsins, að hann eigi lögsögu
i málinu. Þennan úrskurð
Alþjóðadómstólsins nota þeir
Bretar, sem eru okkur and-
stæðastir i málinu, til að torvelda
samkomulag. M.a. halda þeir þvi
fram, að meðan dómstóllinn
kveður ekki upp endanlegan
úrskurð i málinu, eigi Bretar rétt
til þess samkvæmt bráðabirgða-
úrskurði dómstólsins að veiða hér
árlega 170 þús. smálestir. Þeir
berjast þvi harölega gegn öllum
frekari tilslökunum af háldu
brezkra stjórnarvalda.
tslendingar ættu þvi ekki að
láta þá sögu endurtaka sig, að
láta hótanir um árekstra beygja
sig til að fallast á nýja
nauðungarsamninga á borð við
þá, sem voru gerðir 1961.
Tilboð Breta
Eitt af þvi, sem hirðmenn
drottningarinnar keppast viö að
kyrja, er þaö, að það hafi
strandað á tslendingum, að ekki
hafi enn náðst bráðabirgðasam-
komulag við Breta og Vestur-
Þjóöverja. Fyrirstaðan komi frá
kommúnistiskum öflum innan
rikisstjórnarinnar. Slikum áróðri
er bersýnilega ekki ætlaö annaö
en að spilla fyrir málstaö okkar
hjá vestrænum þjóðum. Hið
sanna er lika, aö hér hefur ekki
strandaö á tslendingum, heldur
Bretum. Brezk stjórnarvöld hafa
enn ekki gertneitt það tilboð, sem
nokkur tslendingur hefur viljaö
mæla með opinberlega. Tilboð
Breta hafa ekki aöeins veriö
þannig, að þau hafi gengið alltof
skammt, heldur hefur veriö
miöaö við það, aö eftirlitið meö
samkomulaginu væri fyrst og
fremst I höndum Breta sjálfra.
Þeir hafa gert tillögur um
hámarksafla eba fækkun veiöi-
daga, en hvort tveggja er þannig
háttaö, að næsta útilokað væri
fyrir tslendinga að fylgjast
nokkuð með framkvæmdinni.
A þessu hafa samkomulagstil-
raunir strandað hingað til. Tilboð
Breta hafa verið þannig, að enn
hefur ekki neinn tslendingur
viljaö mæla með þeim opinber-
lega.
Tilboð íslend-
inga
tslendingar hafa hins vegar
gert Bretum tilboð, sem ekki
veröa talin ósanngjörn, þegar
tekið er tillit til ástands fiskstofn-
anna við tsland.
Selja má, að það tilboð, sem
tslendingar hafa gert, hafi I
meginatriðum verið byggt á land-
helgissamningi, sem gerður var
milli Bandarikjanna og Brasiliu á
siðastl. vetri. Sá samningur veitir
bandariskum rækjubátum
undanþágur innan fiskveiðiland-
helgi Brasiliu, sem Bandarikin
viðurkenna ekki. Höfuðatriði
hans eru þessi:
1. Samið er um ákveðna tölu og
stærð skipa.
2. Samið er um ákveðin svæði og
ákveðinn tima sem skipin megi
veiða innan svæðanna.
3. Eftirlitið meö samningnum er i
höndum strandrikisins.
Bráðabirgðasamkomulagið
milli tslands og Belgiu var I
höfuðatriðum byggt á þessum
grundvelli:
Islendingar hafa i næstum heilt
ár verið reiðubúnir til samninga
við Breta á þessum grundvelli, en
Bretar hafa hafnað þvi. Þeir-
hafa hvorki viljað semja um tölu
eöa stærö skipa og þeir hafa ekki
viljaö semja um aö eftirlitö væri i
höndum strandrlkis. A þessu hafa
samningarnir strandaö.
Ef Bretar vilja sýna sanngirni i
þessum málum, eiga þeir að
fylgja fordæmi Bandarikja-
manna, er Jieir sömdu við
Brasiliumenn. Enn hefur ekki
veriö bent á annan grundvöll,
sem er eins skýr eða fullnægir
betur þeim óskum beggja, aö ljóst
sé, hvað samið er um og aö hægt
sé aö fylgjast með þvi, aö það sé
haldiö.
A orðsendingu þeirri, sem for-
sætisráðherra Breta sendi for-
sætisráðherra Islands á siðastl.
hausti.var ekki annað ráðiðien aö
Bretar væru tilbúnir til að ræða
um tölu og stærð skipa. Þegar til
kom.reyndist það ekki. Strax og
Framhald á bls 39