Tíminn - 06.02.1974, Blaðsíða 13

Miövikudagur 6. febrúar 1974.
TÍMINN
13
Frá Raufarhöfn
o Búseta
eru til samans komnir niður i
fimm nemendur i árgangi eða
minna, er bersýnilega fráleitt að
lita á byggð þessa sem skóiaein-
ingu.Á þvi verður ekki lifað, sem
einu sinni var. Það stendur sem
sagt i járnum, að um það leyti,
sem upp væri byggður fyrsti
byggingaráfangi i Lundi verða
nemendur orðnir þaö fáir, að
grundvöllur fyrir samstöðu
hreppanna þriggja getur verið
fokinn út i veður og vind.
Sú stofnun, sem verður fyrir
sárustum vonbrigðum I sambandi
viö hugmyndina um samskóla
fyrir alla sýsluna er sýslufélagið
sjálft. Það hefur frá upphafi
greitt allan heimakostnað vegna
þriðja bekkjar I Lundi, en sá
bekkur mun hafa staðið frá
haustinu 1965. Nemur kostnaður
sýslusjóðs til siðustu áramóta
næstum hálfri þriðju milljón
króna. Sýslunefndin taldi sýslufé-
laginu þegar i upphafi skylt að
kosta að fullu sameiginlegan
skóla sýslubúa, er við tæki ofan
við það nám, er sveitarfélögunum
bar að kosta samkvæmt lögum.
Þessa afstöðu sina byggði sýslu-
nefndin á fordæmi þeirra annarra
héraða, er byggt höfðu og rekið
gagnfræðaskóla fyrir héraðsbúa
(héraðsskólana) Lýsti sýslu-
nefndin þvi yfir margsinnis, að
hún teldi sýslufélaginu skylt að
kosta einnig uppbyggingu skól-
ans, þegar þar að kæmi.
Fyrstu veturna stur.duftu nám i
þriðja bekk i Lundi unglingar úr
flestum eða öllum hreppum sýsl-
unnar.Eitt sinn voru t.d. ellefu
nemendur frá Raufarhöfn sam-
timis I skólanum. Seinna kom þó
að þvi, eins og áður er að vikið, að
unglingar úr fjarlægari hreppum
sýslunnar hættu að sækja skól-
ann. Siðastliðna vetur hafa nem-
endur nær eingöngu verið úr
margnefndum þremur hreppum,
fyrir utan þann samtining lengra
að, sem jafnan hefur verið tekinn
til þess að gera bekkinn rekstrar-
hæfan.
Unglingum sýslunnar, sem
æskilegt væri að kenna i einum
fullkomnum skóla er nú skipt i
þrjá hópa. Það er óæskileg þróun,
sem ekki verður þó við bjargað að
sinni. Tveir af hópunum virðast
eiga fyrir sér að stækka, einn
virðist dæmdur til að minnka
jafnvel niður i ekki neitt nema ef
kraftaverk gerist. Unga fólkið
sem upp vex i hreppunum þremur
flytur nálega allt burtu. Meiri
hluti þeirra, sem eftir sitja, býr
við skerta starfsorku fyrir aldurs
sakir. Milli 80 og 90 hjón standa
fyrir búskapnum i þessum hrepp-
um. Meðalaldur þeirra reiknast
mér vera 53 ár. Sumt af þessu
fólki flytur einnig burtu, þó flestir
muni þrauka meðan heilsa leyfir.
Meðalbú er langt neðan við visi-
tölu. Og litlu búin gamla fólksins
minnka eðlilega i hlutfalli við
starfsorkuna. Eftir langa kyrr-
stöðu I sumum greinum búnaðar,
er tekin við ótviræð hnignun.
Jarðir fara i eyði ein og ein og
mannvirki hrörna.
Sú fróma ætlan, að byggja veg-
legan gagnfræðaskóla i Lundi
hefur þegar misst gildi, a.m.k.
þangað til búsetuþróuninni hefur
verið snúið við. Það gerist ekki af
sjálfu sér. Vonandi gerist það þó,
en líklega tekur það áratugi.
Með hliðsjón af framanrituðum
staðreyndum virðist mér ljóst, að
annað þarfara sé að gera en að
þrefa um framtiðarskipulag
gagnfræðanáms i Norður-Þing-
eyjarsýslu. Rökin fyrir byggingu
55 til 150 nemenda gagnfræða-
skóla i Lundi með fjárfestingu
upp á 60 til 100 milljónir króna,
eru fallin um fyrirsjáanlega
framtið, eins og ég hef þegar rak-
ið. 1 byggð, þar sem börn eru hætt
að fæðast, þarf ekki að byggja
nýjan skóla. Þetta fullorðna og
gamla fólk, sem berst i bökkum
meö að hafa til hnifs og skeiðar,
sem ýmist hefur tapað, eða er í
þann veginn að tapa börnum sin-
um og barnabörnum út i veður og
vind, á ekki að binda sér skuldir
ævilangt vegna skólabyggingar,
sem enginn veit hvort eða hvenær
kemur að gagni.
Hrepparnir þrir eiga að halda
áfram sinni samvinnu i kennslu-
málum þar til yfir lýkur, ef svo á
að fara. En það, sem á að gera nú
og það strax á þessu ári, er að
gera bráðabirgða umbætur á
husakynnum skólanna allra
þriggja nægilegar til þess, að
hægt verði að veita okkar fáu
börnum og unglingum lögskipaða
fræðslu, meðan við eigum nokk-
ur, en á það hefur mikið skort,
hvað börnin varðar, eins og ég hef
þegar vikið að. Þetta ber að gera
strax, ekki eftir neinu að biða, þvi
verðbólgan mun vaxa og geta
okkar minnka með hverju árinu,
sem liður.
Björn Haraldsson
Samband við frændur og vini er
meira virði en peningar
Viðtai við Sigmund Finnsson frd Vestmannaeyjum
Þú þarft að hitta hann Sigmund
Finnsson, sagði háskólakennar-
inn I islenzku og sænsku við mig
einn daginn, sem ég dvaldi I Mel-
bourne, hann veit meira um
Ástraliu og tslendinga þar en
nokkur annar.Þetta reyndist rétt
vera. Sigmundur vissi meira um
islendinga i þessari heimsálfu en
nokkur annar og hann vissi líka
ótrúlega mikið um álfuna, þar
sem hann býr. Eftir nokkur góð
kynni ákváðum við að taka einn
sólrikan sumardag i að spjalla
saman. Þessi sólriki sumardagur
var miðvikudagurinn 2. janúar
1974.
— Við skulum hafa islenzkan
hátt á þessu Sigmundur og hefja
viðtalið á þvi að fræðast örlitið
um uppruna þinn og æskuár.
— Ég er fæddur i Vestmanna-
eyjum þann 19. júli 1923. Foreldr-
ar minir voru Þórunn Einarsdótt-
ir frá Bakkafirði og Finnur Sig-
mundsson i Vestmannaeyjum.
Systkini min eru: Flosi Finnsson,
skipasmiður i Vestmannaeyjum
og Steina Finnsdóttir, auk þess á
ég einn uppeldisbróður, Jón Berg
manna húsgagnasirúð, sem nú er
i Keflavik, en var* fyrir gosið
búsettur i Vestmannaeyjum.
Steina systir min býr i Kópavogi
og er gift Friðrik Haraldssyni
flatbrauðsmeistara, sem margir
kannast við sökum flatbrauðs-
framleiðslunnar.
Ég tók gagnfræðapróf i
Vestmannaeyjum hjá ágætis-
manninum Þorsteini Viglunds-
syni, sem er harðduglegur hug-
sjónamaður. Næsta menntastigið
var að taka loftskeytamannapróf
og siðan flugumferðarstjórapróf,
sem ég raunar aldrei hef
notað.
Mér hefur sennilega veriö tals-
verð útþrá i blóð borin og ekki
minnkaði hún 1947, þegar ég
ásamt félögum minum á Ægi fór
til Björgvinjar til þess að sækja
styttuna af Snorra Sturlusyni.
Þegar ég var ungur drengur i
Vestmannaeyjum gerðist ég skáti
og er enn i sambandi við þá hreyf-
ingu. Arið 1952 fór ég til Astraliu á
skátamót og kynntist þá fullorðn-
um Islendingi i Sidney. Þessi
maður hét Haraldur Pálsson og
var frá Reykjavik. Hann hafði
farið til Noregs 15 ára gamall og
þaðan til Englands, þar sem hann
gekk i sjóherinn. Að fyrri heims-
styrjöldinni lokinni fór hann til
Nýja-Sjálands og gerðist
rikisborgari i þvi landi. Siðan
fluttist hann til Astralíu og giftist
ástralskri ekkju, sem átti nokkur
börn, en sjálfur var hann
barnlaus allá ævi. Um þennan
merka mann hef ég safnað
talsverðu efni, sem enn hefur ekki
verið fært i letur.
Eftir alllanga dvöl hjá Haraldi
gerðist ég sölumaður hjá þekktu
fyrirtæki, sem seldi hús og land-
eignir. Eftir 1 1/2 ár i þvi starfi
hófum við tveir tslendingar út-
gerð saman og seinna eignaðist
ég bát einsamall, raunar eru
aðeins tvö ár siðan ég seldi bát-
inn. Arið 1957 kvæntist ég enskri
konu, Cynthia að nafni, sem
raunar hafði dvalið svo lengi á Is-
landi, að hun var eins vel hugs-
andi og talandi á islenzku eins og
á ensku. Meðan hún var á íslandi
kenndi hún m.a. við Verzlunar-
skólann.
Ég hafði kynnzt Cynthiu um
leið og Sigmundi og vakti tvennt
einkum athygli mina við fyrstu
stn. t fyrsta lagi hversu vel hún
talaði islenzku og i öðru lagi að
hún var klædd gullfallegum
islenzkum þjóðbúningi (uppnlut),
sem er nánast undantekning að
útlendar konur beri. Cynthia var
skrifstofustjóri i Astraliu þegar
hún og Sigmundur kynntust. Nú
eiga þau fyrirtæki saman. Hann
er forstjóri, en hún
auglýsingastjóri o.fl. Þetta
fyrirtæki er nú þekkt um alla
Ástraliu og skipuleggur
framleiðslu á brauði, sem er selt
undirnafninu Cynthia Margareth
brauð. Bæöi eru hjónin vel þekkt
úr blöðum, sjónvarpi og útvarpi
og tala oft um tsland. Man ég ekki
eftir að hafa hitt eins velþekkt
islenzk hjón i neinu landi eins og
þau eru hér i Astraliu.
Þegar viðreisnarstjórnin
sáluga var upp á sitt bezta. varð
tilfinnanlegt atvinnuleysi á Is-
landi. Á þeim þrengingarárum
fluttust allmargir Islendingar til
Astraliu. A þeim árum reyndist
Sigmundur mörgum Islendingum
haukur i horni. Islenzki ræðis-
maðurinn, sem er ástralskur
hafði ekki áhuga á að aðstoða
Islendinga og ég hef áður minnzt
á það i grein, sem heitir ,,Jól i
Ástraliu”. Sigmundur reyndist
tslendingunum hins vegar sannur
bjargvættur, hann og kona hans
opnuðu hús sitt fyrir tslendingum
og dvöldust heilar fjölskyldur um
lengri eða skemmri tima hjá
þeim. Sigmundur telur það hafa
verið mikið mein fyrir tslendinga
að hafa engan mann i Astraliu,
sem hafði umboð til að leiðbeina
fólkinu við komuna hingað.
Flestir tslendinganna komu hing-
að ráðalausir. Sumir höfðu selt
hús og bila á tslandi og stóðu nú
uppi allslausir og voru auðveld
fórnarlömb þeirra
Ástraliumanna, sem ekki nenna
að vinna en lifa á vinnu annarra.
Vitaníega voru örlög Islendinga i
Ástraliu misjöfn. Sumir komu sér
vel áfram og eru hér enn við
góðan hagAðrir vildu strax fara
að kaupa bil, án þess að hafa
tryggingu fyrir stöðugri atvinnu,
þeim farnaðist sjaldan vel.
Mistök margra voru þau, að þeir
komu með heila fjölskyldu i stað
þess að koma einir og tryggja sér
atvinnu. Eins liklegt var að
konurnar kynnu ekki ensku að
gagni, þær urðu einangraðar i
þessu stóra landi, þar sem erfitt
er að kynnast fólki, nema maður
hafi mjög góða menntun, tali
ensku vel og skapi sér álit sökum
dugnaðar og áreiðanleika.
tslenzkum iðnverkamanni er
tæpast boðið heim á áströlsk
heimili. Hann verður að bera
virðuleikann með sér i öllu fasi
sinu ef hann á fljótlega að njóta
álits hjá Aströlum.
Sigmundur veit, að einn fyrr-
verandi kennari i Handiðaskólan-
um er búsettur i Tasmaniu og er
þar um 7 manna fjölskyldu að
ræða. Tvær fjölskyldur búa i
Brisbane, 4 i Perth, allmargar i
Sidney auk allmargra ógiftra
manna, loks eru fáeinar i
Melbourne, sem er aðgengilegust
fyrir Islendinga af áströlskum
borgum vegna þess, að úthafs-
loftslag borgarinnar dregur úr
óþægilegum hita. Sá sem þetta
ritar kom til Melbourne i fyrsta
skipti þ. 3. des.sl. A þeima tima,
sem liðinn er siðan hefur aðeins
komið einn hálfóþægilegur heitur
dagur eða 37 stig C., annars hefur
oftast verið notalegt veður þetta
22-28 stig, aðeins fimm daga i röð
var hitinn milli 32-35 stig. Min
aöstaða var auðvitað allt önnur
en innflytjenda frá tslandi, þar eð
ég var kvæntur ástralskri konu af
grónum ættum, en ættingjar
hennar tóku mér strax sem einum
úr fjölskyldunni og sama gerðu
vinir svila mins og mágkonu.
— Hvað telur þú, Sigmundur,
að hafi helzt orðið tslendingum að
fótakefli?
Sigmundur hugsaði sig
vandlega um áður en hann
svaraði hægt og rólega eins og
hans er vandi. Ef til vill hefur
þeim þótt ástralski bjórinn
fullgóður. 8% sterkur bjór er ekki
æskilegur félagi innflytjenda og
raunar ekki hinna innfæddu
heldur. Ég myndi jafnvel telja
bjórdrykkjuna þjóðarógæfu
Astrala og ekki myndi ég styðja
áfengan bjór á tslandi. þótt hann
sé óneitanlega góður á bragðið.
— Hversu oft hefurðu komið til
tslands siðan þú fluttir hingað.
— Aðeins tvisvar sinnum sama
árið nefnilega 1971, eftir að hafa
verið burtu i 20 ár.
— Fannst þér erfitt að
samlagast landi og þjóð á ný?
— Nei, þvi fór viðs fjarri. Þótt
heitt sé i Astraliu aðlöguðumst
við hjónin á n nokkurra erfiðis-
muna og gætum vel hugsað okkur
að flytjast til tslands. Þó okkur
hafi vegnað vel hér, verða böndin
við ættingja og vini aldrei að fullu
bætt utan ættlandsins. Það sann-
ast á okkur hið fornkveðna að
„römm er sú taug, er rekka dreg-
ur föðurtúna til”.
Samtalið við Sigmund fór fram
á hinu gullfallega heimili hans og
Cynthiu i rikasta hverfi
Melbourne. Heimili þeirra er
norrænt mitt i áströlsku milljóna-
borginni. Aðeins nýrikir
tslendingar myndu hafa efni á
þvi að kaupa annað eins safn
dýrustu húsgagna i Danmörku,
Sviþjóð eða Noregi, eins og þau
hafa gert og er þó verð slíkra
húsgagna a.m.k. hlemingi hærra
en á Norðurlöndum.
Sigmundur nýtur mikils álits i
norrænu nýlendunr.i hér i
Melbourne, m.a. i sænsku kirkj•
unni, sem er rétt við heimili hans.
Honum til heiðurs skreytir nú
islenzki fáninn jólatré sænsku
kirkjunnar við hlið hinna Norður
landafánanna, en i Melbourne
búa ca. 2000 Sviar. jaínmargir
Norðmenn og Danir og 3000 Finn-
ar. Sænski presturinn sagði mér.
að þeir yndu vel hag sinum. en
einn aðalmáttarstólpinn i norsku
nýlendunni var Sigmundur.
Melbourne 3. jan. 1974
Ó.G.
Sjómenn
veldur þessu er fyrst og
fremst hinar miklu fram-
kvæmdir i landi, ásókn á skut-
togarana og loðnubátana og
svo auðvitað pillan, sem
veldur minnkandi fólks-
fjölgun, sagði Runólfur að
lokum.
Blaðið hafði i gær samband
við Hauk Helgason, formann
mannaflanefndar þeirrar, er
sjávarútvegsráðuneytið
skipaði, og sagði hann, að
hvað úr hverju lægju fyrir
tölulegar upplýsingar um
skort á fólki til fiskvinnslu og á
bátana. Hann sagði, að erfið-
lega hefði gengið að fá upp-
lýsingar um þetta frá vissum
landshlutum, auk þess sem
nelfndarmenn hefðu i ýmsu
öðru að snúast.
Haukur sagði, að það væri
fullljóst, að erfiðlega hefði
gengið að manna minni ver-
tiðarbátana, eins og oft áður,
en sagði að búast mætti við
tölulegum staðreyndum i lok
þessarar viku.
SAFNAST ÞEGAR
. SAMAN
^ SAMVINNUBANKINN