Tíminn - 04.08.1974, Blaðsíða 12

12
TÍMINN
Sunnudagur 28. júli 1974.
Menn og máUfni
Alþjóðadómstóllinn
er á eftir þróuninni

Hátiöarfundur alþingis á Þingvöllum. Timamynd: Gunnar
Ihaldssemi
dómstóla
Crskuröir alþjóöadómstólsins i
landhelgisdeilum íslendinga ann-
ars vegar og Breta og Þjóöverja
hins vegar, koma ekki á óvart.
Þeir eru alveg i samræmi við það,
sem andstæöingar landhelgis-
samningsins viö Breta sögðu á
Alþingi, þegar hann var þar til
umræðu. Aöalandstaðan gegn
samningnum byggðist á þvi, sem
dómstóllinn sjálfur staöfestir i
forsendu úrskurðanna, að hann
myndi telja sig meira bundinn af
imyndaðri hefð, þótt hún sé að
verða úrelt, en af nýjum reglum
eða lögum, sem séu að myndast.
Mér finnst ekki úr vegi að rifja
upp, þessu til sönnunar, nokkur
atriöi úr framsöguræðu, sem ég
flutti af hálfu fyrsta minnihluta
utanrikisnefndar, þegar land-
helgissamningurinn við Breta
var til afgreiðslu i sameinuðu al-
þingi i ársbyrjun 1961. Ég sagði
m.a.:
„Það er svo þessu næst að
athuga, að alþjóðarétturinn, sem
dórhurinn dæmir eftir, byggist að
iangsamlega mestu á hefð og
venjum. Það er mjög litið til af
alþjóðlegum samningum, sem
hægt er að fara eftir i sambandi
við ágreiningsmál, og þá veröur
að fara eftir þeirri hefð og þeim
venjum, sem hafa myndazt. Nú
er þannig ástatt um sjálfa viðáttu
landhelginnar, að um hana rikir
ekki nein viðurkennd regla, engin
viðurkennd hefð, engin viður-
kennd venja. Af þeim ástæðum
hafa þrisvar sinnum verið
kvaddar saman alþjóðaráð-
stefnur til að ná samkomulagi
um þetta atriði, en það ekki
tekizt. Þar af leiðandi eru það
ekki neinar ákveðnar reglur, sem
alþj.dómurinn getur farið eftir i
þessum efnum, heldur verður
hann að reyna aö meta, ef sliku
máli er skotið til hans, hvað hann
á að telja að sé hin eölilega regla
i þessum efnum. Þetta er svo
óljóst, að fram aö þessu hefur
engin þjóð farið þá leiö að skjóta
ágreiningsmálum eins og
þessum, þ.e.a.s. ágreiningsmál-
um um viðáttu sjálfrar land-
helginnar, til alþjóðadómstóls-
ins. Málið, sem Norðmenn skutu
til alþjóðadómstólsins fyrir
nokkrum árum, fjallaði ekki um
viðáttu sjálfrar landhelginnar,
heldur um þaö, hvernig grunn-
linur skyldu vera dregnar, og um
það atriöi er nú komiöfulltalþjóö-
legt samkomulag eins og ég
minnist á áðan, að hefði náðst á
Genfarráöstefnunni um haf-
réttarmálin 1958. En sem sagt, ef
alþjóöadómstóllinn ætti aö fjalla
um deilumál eins og hér mundi
skapast milli okkar og Breta, ef
við færum út fiskveiðiland-
helgina, yrði hann að byggja á
hefð og reglum, sem ekki njóta
neinnar alþjóðiegrar viöurkenn-
ingar i dag. Hann yröi þá aö
reyna að meta það, eftir hverju
hann ætti að fara. Það eb alveg
visst mál, að þegar dómstóliinn á
aö kveða upp dóm undir slikum
kringumstæðum, þá hlýtur hann
og þá veröur hann skyldu sinni
samkvæmt að vera nokkuð
ihaidssamur. Hann verður aö
vera varfærinn. Hann má ekki
ganga of langt. Og þess vegna er
hætta á þvi, þegar dómar eru
kveðnir upp undir slikuin
kringumstæðum, aö dómararnir
séu heldur á eftir þróuninni,
fylgist ekki meö henni. Til þess að
ganga ekki of langt fara þeir
frekar eftir þvi, sem leljast
gamlar reglur, heldur en hinum
nýju reglum, sem eru að skapast.
1 þvi sambandi er að sjálfsögðu
mikil hætta fyrir okkur fólgin, ef
við þyrftum að leggja slikt mál
undir úrskurð alþjóðaréttarins”.
Alþjóðadóm-
stóllinn og
Kýpurdeilan
„Ég vil minna á það i þessu
sambandi, að þegar Kýpurdeilan
var að byrja, þá buöu Bretar upp
á það, bæði Grikkjum og Kýpur-
búum, að hún skyldi lögð undir al-
þjóðadómstólinn og alþjóöadóm-
stóllinn skyldi látinn dæma um
það, hvort Kýpurbúar ættu rétt til
sjálfsákvörðunarréttar og sjálf-
stæðis. Þessu tilboði Breta var
eindregið hafnaö, bæði af
Grikkjum og Kýpurbúum, og þaö
var einfaldlega vegna þess, að
það var taliö nokkurn veginn full-
vist, að ef alþjóðadómstóllinn
dæmdi i þessu máli, mundi hann
fara eftir hefö og reglum, sem
væru þannig tagaðar, að Bretar
mundu þar bera sigur úr býtum.
Þeir mundu vinna málið, þó að
aðstæður væru hins vegar þannig,
aö Kýpurbúar hefðu allan hinn
siðferöislega rétt með sér i
málinu. Og ég held, aö það sé
ekki hægt að benda á eitt
einasta dæmi þess, að nýlendu-
þjóö hafi snúið sér til alþjóða-
dómstólsins og óskað eftir úr-
skurði hans um það, að hún ætti
tilkall til sjálfst. eða yfirráða i
landi sinu, einfaldlega af þeim
ástæðum, að reglum eða hefð
um þessi mál er enn þannig hátt-
að i heiminum, að viðk. þjóð
mundi ekki fá sinn rétt viður-
kenndan hjá alþjóðadómstólnum
og þess vegna yrði hún að sækja
rétt sinn eftir öðrum leiðum. Nú
má segja, að það sé að mjög
miklu leyti svipað háttaö tilkalli
okkar til landgrunnsins og ný-
lenduþjóða til yfirráða i landi
sinu, og þess vegna verðum viö að
sækja þann rétt eftir svipuðum
leiðum og nýlendurikin hafa sótt
sinn rétt. Eins og alþjóöalögum
er enn háttað, þar sem þau eru
raunverulega ekki til i þessum
efnum og fara veröur eftir
gamalli hefð, þá getum við ekki
treyst á úrskurð alþjóöaréttar i
þessum efnum, heldur veröum að
sækja mál okkar eftir öðrum
leiðum, eins og við höfum hingað
til gert með fullum árangri og
eins og aðrar þjóðir hafa gert,
sem svipað hefur staðiö á um og
okkur. Þær hafa allar sótt sinn
rétt með einhliða ákvöröunum
eins og nefna má um tugi dæma
á undanförnum árum, en engin
hefur snúið sér til aíþjóðadóm-
stólsins og óskað eftir ein-
hverjum ákvörðunum hans eða
dómi um þessi mál, vegna þess,
að þær álitu alþjóðareglur um
þetta svo óákveðnar og aö mörgu
leyti afturhaldssamar, að það
væri ekki hægt að leita dómsins
undir þeim kringumstæðum.
Þegar þetta er allt saman at-
hugað, hljóta menn að gera sér
fulla grein fyrir þvi, að á þvi er
reginmunur, hvort við áskilum
okkur einhliða rétt til útfærslu
fiskveiðilandhelginnar og til
landgrunnsins eða hvort við
viljum Iáta þennan rétt verða
háðan samþykkt Breta og
úrskurði alþjóðadómstóls, sem á
mjög erfitt með að úrskurða um
þetta vegna þess, hve óljósar
reglurnar eru og mikil hætta er á,
að hann verði fremur ihalds-
samur en frjálslyndur i slikum
úrskuröi, eins og á vissan hátt
honum ber lika að vera, þegar
reglur eru óákveðnar um einstök
efni”.
Bandaríkin og
Alþjóðadóm-
stóllinn
„Hér hefur komiö fram i umr.,
fyrst hjá hæstv. fjmrh. Gunnari
Thoroddsen og svo hjá seinasta
ræðum., Jóh. Hafstein, að við
værum skyldir til þess sem
réttarriki að láta aljóðadóm-
stólinn kveða upp dóm i deilu-
málum okkar við önnur riki.
Þetta er mikil misskilningur.
Þær reglur, sem um þetta eru i
sáttmála Sameinuðu þjóðanna,
ákveða ekki beina skyldu i
þessum efnum, heldur er hvert
einstakt riki látið sjálfrátt um
það., i hvaða tilfellum þaö visar
málum til alþjóðadómstólsins.
Hitt er það, að einstök riki geta
gefið yfirlýsingar um það, að þau
vilji útkljá deilumál sin með þvi,
að málskot eigi sér stað til al-
þjóðadómstólsins. Seinast þegar
ég vissi um þessi mál, i árslok
1959, voru ekki nema 38 riki af 100
rikjum, sem nú eru i Sameinuðu
þjóðunum, búin að gefa slika
yfirlýsingu og öll eða langflest
með vissum fyrirvara, eins og til
dæmis með þeim fyrirvara, að
þau yrðu að meta það sjálf i
hverju einstök tilfelli, hvort um
innanlandsmál væri að ræða eða
ekki. Meöal þeirra rikja, sem
hafa sett slikan fvrirvara, er það
stórveldi, sem viö hæstv. fjmr.
getum vafalaust veriö sammála
um aö telja einna mesta réttar-
rikiö i heiminum i dag, en það eru
Bandarikin. Þing þeirra setti
þann fyrirvara fyrir aöild að al-
þjóðadómstólnum, að það yröi
metið i hverju einstöku tilfelli, af
Bandarikjunum sjálfum, hvort
um innanlandsmál væri aö ræða
eða ekki.
Ég skal nefna dæmi um,
hvernig þetta mundi vera fram-
kvæmt af hálfu Bandarikja-
stjórnar. Arið 1945 gaf Banda-
rikjastjórn út yfirlýsingu, sem
helgaði Bandarikjunum rétt til
allra auðæfa, sem felast i botni
landgrunnsins umhverfis Banda-
rikin, Þetta gerðu Bandarikin
með einhliða ákvörðun og töldu
sig hafa fullan og óskorðaðan rétt
til þess. Það væri innanrikismál
þeirra. Það er alveg vist, að ef
héfði komið krafa um það frá
öðru riki, að þessari eignatöku
Bandarikjanna á landgrunninu
yrði skotið til alþjóðadóms, þá
hefðu Bandarikin neitað þvi,
vegna þess að þau töldu, aö hér
væri um hreint innanrikismál
þeirra að ræða og þau ættú ein
óskoraðan rétt til námuauðæfa,
sem finnast kynnu á landgrunn-
inu. Þess vegna erum við ekki að
ganga i berhögg við neinar
reglur, þó aö viö viljum hafa rétt
til þess að meta þaö i hverju ein-
stöku tilfelii, hvort deilumálum
okkar við aörar þjóðir um land-
grunnið verði skotiö til alþjóöa-
dómstóls eða ekki”.
Álit Hermanns
Jónassonar
Meðal þeirra, sem tóku i sama
streng, var Hermann Jónasson
Hann sagði m.a.:
„Ég ætla ekki að fara frekari
orðum um alþjóðadómstólinn.
Það hefur verið talað um hann
hér af öðrum og sýnt fram á, að
það er áhyggjuefni framkvæmda-
stjóra Sameinuðu þjóðanna, hvað
dómstóllinn hefur litið álit og
miklu minna álit en gamli Haag-
dómstóllinn hafði. En það er stað-
reynd, að þessum dómi hafi ekki
viljað lúta nema um einn þriðji af
Sameinuðu þjóðunum. Mér dettur
ekki i hug að halda þvi fram, að i
þessum dómi séu ekki góðir og
gegnir menn, — siður en svo, —
þeir eru það áreiðanlega. En það
er alveg tvimælalaust, eins og
rakið hefur verið hér, og það er sú
stóra hætta, að dómari, hvað
samvizkusamur sem hann er, fer
ekki eftir öðru en sinum skoðun-
um, skoðunum og lögum og venj-
um, sem hann á að dæma eftir, og
þær mótast alltaf af þvi þjóðerni,
sem hann tilheyrir, af þeirri
menningu, sem hann lifir i og er
alinn upp i. Og það er staðreynd,
að þær þjóðir, sem eru á móti
okkur i landhelgismálinu, eiga nú
meiri hluta i dómnum. Við getum
þess vegna ekki búizt við þvi, eins
og ég lika sagði áðan, þegar ég
minntist á hættuna af þvi að af-
sala hinum einhliða rétti til út-
færslu, að þegar dómurinn dæm-
ir, þá verði það mat, sem hann
leggur á okkar mál, okkur hag-
kvæmt, þvi að við skulum gera
okkur það ljóst, eins og marg-
sinnis hefur verið tekið fram, að
hér er ekki verið að dæma eftir
lögum, hér er verið að dæma eftir
þvi, hvað dómurinn álitur rétt i
þessu tilfelli, til þess hefur hann
vald, og það er eins konar mat á
aðstæðum. Við getum ekki búizt
við þvi, að það verði okkur hag-
stætt, þvert á móti.”
Ummæli
Helga Bergs
Helgi Bergs átti þá sæti á þingi
sem varaþingmaður. Hann sagði
m.a. um framangreint atriði:
„Versta ákvæðið i þessum
samningi er þó, eins og svo marg-
ir ræðumenn hér hafa undirstrik-
að, ákvæðið um alþjóðadómstól-
inn. Þetta ákvæði er auðvitað al-
gerlega óhafandi, meðan þessi
dómstóll hefur ekki nein alþjóða-
lög til að fara eftir nema um ein-
stök fáein atriði þessu viðvikjandi
og t.d. engin um viðáttu fiskveiði-
lögsögunnar.
Það komu hér fram i umr. þær
sorglegu fréttir, hafðar eftir eng-
um lakari manni en sjálfum
Hammarskjöld, að 2/3 hlutar
þjóðanna innan vébanda Samein-
uðu þjóðanna hefðu ekki viljaö
sætta sig við að visa deilumálum
sinum til Haag-dómstólsins. Þó
var þarna um að ræða almenn
deilumál af ýmsu tagi, sem i
flestum tilfellum falla undir ein-
hver gildandi alþjóðalög. Hvað
halda menn, að það væru margar
þjóðir og þá sérstaklega hvað
margar af þeim framsæknu þjóð-
um, sem eru i sókn, — það er
skiljanlegt með þær gömlu og
ihaldssömu, — en hvað halda
menn, að það séu margar þjóðir,
sem hefðu viljað skuldbinda sig
til þess að visa málum, sem engin
alþjóðalög eru til um, til dóm-
stólsins i Haag, þegar svona illa
gengur að fá þær til þess að fall-
ast á að láta hann dæma i milli-
rikjamálum almennt? Það mætti
hugsanlega sætta sig við atriði af
þessu tagi, ef þau næðu t.d. aðeins
til spursmála eða ágreinings-
atriða i sambandi við grunnlinur
eða slika hluti, sem alþjóðareglur
eru til um. En að vera fyrir fram
bundinn við að sætta sig við al-
þjóðadóm um alla eilifð, einnig i
þeim atriðum, þar sem dómstóll-
inn hefur, eins og það er orðað,
sanngirni sina eina til að dæma
eftir, er alveg ótækt. Og hvernig
er sanngirni slikra dómstóla?
Sanngirni þeirra er, eins og hér
hefur oft verið bent á, fyrst og
fremst ihaldssöm. Dómstólar eru
ihaldssamir, og i mörgum tilfell-
um eru þeir mörgum árum,
kannske áratug, á eftir þeim
praksis, sem einhliða aðgerðir
þjóðanna eru að skapa á hverjum
tima. Þess vegna er umskiptun-
um, sem nú eru að verða eða eiga
að verða, bezt lýst með orðum hv.
2. þm. Vestf. hér áöan, þegar
hann sagði, að við værum að
flytja okkur úr fararbroddi og
aftast i röðina.”
Happaverk
Þvi miður er það nú komið
fram, sem menn óttuðust mest i
sambandi við landhelgis-
samningana við Breta og Þjóð-
verja frá 1961. Alþjóðadómstóll-
inn er afturhaldssöm stofnun,
sem telur sig þurfa að vera frekar
á eftir réttarþróuninni en að
fylgjast með henni. Það var þvi
mikið happaverk, að Alþingi
skyldi segja samningunum upp
með eðlilegum fyrirvara, og þvi
getum við haldið þvi fram með
fullum rétti, að við séum ekki
bundnir af úrskurðunum. Það var
lika happaverk, að við skyldum
ekki flytja málið I Haag, þvi að
það hefði einnig bundið okkur sið-
ferðilega til að hlita úrskurðun-
um. Hvorugt þetta hefði verið
gert, ef Sjálfstæðisflokkurinn
hefði fengið að ráða. Þ.Þ.