Fréttablaðið - 06.01.2005, Síða 38

Flest okkar dreymir um þægilega vinnu,
innandyra í öruggu umhverfi. Þó eru
alltaf einhverjir sem bjóða þessu birginn
og gera eitthvað allt annað, eitthvað sem
hinn venjulegi meðal-Jón myndi ekki
einu sinni láta sig dreyma um. Vilhjálm-
ur Björn Sveinsson er einn þeirra, og átt-
aði sig á því, eftir að hafa verið ár í
Menntaskólanum í Hamrahlíð, að það
ætti ekki við hann að sitja á skólabekk,
hann þyrfti að gera eitthvað meira
spennandi.
Þegar móðir hans fluttist til Græn-
lands 1986 kom hann þangað á hverju
sumri í heimsókn. Einn daginn var hann
að sigla með frænku sinni og manninum
hennar eftir vesturströnd Grænlands
þegar þau komu við á hreindýrabúi, þar
sem honum var boðið að vera í mánuð og
hjálpa til við göngurnar og slátrunina.
Þessi mánuður breyttist síðan í ár og varð
að lokum fjögur ár. Eftir dvölina þar fór
Vilhjálmur til Noregs og var eitt ár í námi
við Landbúnaðarháskóla Noregs. Að
námi loknu var hann ekki með neina
fasta vinnu.
„Ég lagðist því í ferðalög og vann
margvíslega vinnu.“ Þetta er brosmildur
strákur sem talar íslensku með pínulítið
norskum hreim, enda búinn að vera bú-
settur þar í fjögur ár. „Ég var að vinna
bæði í Svíþjóð og Finnlandi. Var einn
vetur á Nýja-Sjálandi og Ástralíu þar sem
ég vann á hjartarbúum, kúabúum og
rollubúum fyrir mat og húsnæði. Ef ein-
hver var að reka rollur, þá gekk ég til
hans, kynnti mig og sagðist vera frá
Íslandi. Síðan var manni boðið í mat og
vann þar í tvær vikur. Hélt síðan af stað
aftur. Þeir eiga enga peninga þarna en
það var alltaf nóg af mat, góðum rúmum
og yfirleitt var ísskápurinn fullur af bjór.“
Vilhjálmur var eitt vor í Pakistan að
telja steingeitur. „Þetta var mjög spenn-
andi og við vorum langt uppi í dal, rétt hjá
Kasmír-svæðinu. Eina nóttina vöknuðum
við við úlfa í grenndinni við tjöldin okkar.
Þetta var ekkert hættulegt, ég stökk bara
út á nærbuxunum til þess að taka myndir.“
Vilhjálmur fór þaðan til Svalbarða, og
vann við að telja hreindýr og elta refi.
Bærinn á Svalbarða, Longyearbyen,
minnti Vilhjálm á Reykjavík.“ Þetta er
svona minni útgáfa af henni, snjór, storm-
ur og fjöll á bak við. Svo alveg skrýtið
mikið af fólki á djamminu, eins og
í Reykjavík. Ætli þetta sé ekki næst-
heitasta borgin í heiminum,“ segir
Vilhjálmur og hlær.
Hreindýrasmölun í Suður-Noregi
Eftir þessi miklu ferðalög leiddi
Vilhjálmur hugann að því hvort ekki væri
kominn tími til að fá sér fasta vinnu og
regluleg laun. Og það gerði hann, fékk
vinnu hjá hreindýrafyrirtæki þar sem
hann vinnur núna sem hreindýrasmali.
„Ég bý í Suður-Noregi. Einu kaldasta
svæði landsins. Öll hreindýraræktun í
Norður-Noregi, það er að segja fyrir
norðan Þrándheim, er Samarækt. Þú
getur ekki unnnið hjá þeim nema vera
sjálfur Sami eða vera giftur samískri
stelpu. Í kringum Jötunheim eru fjögur
fyrirtæki sem eiga hreindýr. Þetta eru vel
reknar og góðar hjarðir og ég vinn fyrir
eitt slíkt fyrirtæki.“
Starfið segir Vilhjálmur ekkert vera
neitt áhugamál með fjögur hreindýr og
notalegheit. Þetta séu fjögur þúsund dýr
sem dreifi sér um tvö þúsund ferkílómetra
svæði. Þá framleiði fyrirtækið um fimm-
tíu tonn af kjöti, velti fjörutíu milljónum
íslenskra króna á ári og borgi út sinn arð
til hluthafanna. „Ég reyndar vinn alltof
mikið og Íslendingurinn er því ekkert
alveg farinn úr mér, „ segir hann og hlær.
„ Ég fæ sumarfrí en hef unnið í þeim tvö
síðustu skiptin, þá aðeins austar í Noregi.
Þá erum við að finna hreindýr sem hafa
leitað í kuldann uppi á fjöllum.“
Annars byrjar vinnan í ágúst þegar
veður fer kólnandi, því þá koma kýrnar
niður í skógana. „Í lok ágúst og byrjun
september erum við að smala, förum með
hreindýrin upp á fjöll og niður í réttir.“
Um miðjan september komi svo fengi-
tímabilið og þá segir Vilhjálmur að
hjörðin róist töluvert, en í byrjun október,
þegar veturinn er kominn í fjöllin og elg-
veiðarnar byrjaðar, verði dýrin óróleg og
vilji komast af stað. „Það er bara eitthvað
sem er í eðli þeirra.“
Í nóvember er komið vélsleðafæri og
þá fer Vilhjálmur ásamt félögum sínum
að leita, enda hefur þeim ekki tekist að ná
allri hjörðinni saman. „Í desember, þegar
öll hjörðin er komin, þá förum við að
flytja og setja inn í girðingu. Þegar það er
komið flytjum við dýrin á vetrarbeit, um
fjörutíu kílómetra, og það tekur nokkra
daga.“ Þegar þetta er búið er rólegur tími
hjá Vilhjálmi, og þeir vinna vaktavinnu.
Dýrin eru tamin og hundarnir þjálfaðir.
„Það er hins vegar mjög kalt, allt undir
fjörutíu stiga gaddur. Við förum að vinna
klukkan tíu þegar sólin kemur upp og
heim klukkan fjögur þegar hún fer niður.
Það er því mikið um sjónvarpsgláp á
þessum tíma.“ Þegar komið er fram í
apríl er hreindýrunum sleppt og þeim
leyft að dreifa sér yfir svæðið.
Af hundum og hjólandi frans-
manni
Vilhjálmur segir að vissulega sé einhver
rómantískur og ævintýralegur blær yfir
þessu starfi og hann kinkar kolli við því
hvort hreindýrasmalar séu ekki hálf-
gerðir kúrekar. „Það er hins vegar árið
2005, og við erum ekkert í Síberíu. Við
erum með talstöðvar, farsíma, vélsleða
og þyrlu. Þegar við eigum helgarfrí, þá
keyrum við til Óslóar.“ Það kemur þó
fyrir að ferðamenn spyrji þá hálf skrýt-
inna spurninga. „Einu sinn vorum við
með þýska ferðamenn sem vildu skoða
hreindýrin. Þau spurðu okkur látlaust
hvort við svæfum í snjónum og svoleið-
is. Við jánkuðum því auðvitað, til þess
að eyðileggja ekki ævintýraljómann fyrir
þeim.“ Hann bætir því við að Samarnir
fái til dæmis mikið af styrkjum fyrir að
vera eins þjóðlegir og þeir mögulega
geti. „Ég veit samt ekki um neinn sem
langar jafn mikið í hamborgara og
Sama,“ segir hann og hlær.
Það er mjög auðvelt að heillast af
þessari vinnu en eftir smá tíma segir
Vilhjálmur þetta verða bara eins og hver
annar hversdagsleiki. „Ævintýraljóminn
fer af þessu og þetta verður bara vinna.
Við hittumst inni í bílnum, fáum okkur
kaffibolla og ræðum um eitthvað annað
en hreindýr. Á veturna sitjum við ekkert
á vélsleða og dásömum hversu heppnir
við erum.“ Vissulega hafi það verið sport
í byrjun, þeysast um á vélsleða en þegar
hann keyri sex þúsund kílómetra á
hverju ári, á hægum slóðum, þá sé þetta
ekki sama skemmtunin. „Maður er bara
að drepast í bakinu,“ segir hann og bros-
ir. Þess má til gamans geta að þetta þýð-
ir að hann keyrir tæplega fimm sinnum
í kringum Ísland á ári.
Eins og við má búast hefur Vilhjálm-
ur lent í ýmsu. „Ég var með í verkefni,
þar sem ég var að passa rollur. Þá feng-
um við hunda frá þróunarlöndunum sem
réðust á birni. Það var frekar rosalegt að
hlusta á hundana á næturnar, þegar þeir
voru að slást við birnina.“ Hann hefur
líka upplifað ýmislegt á Grænlandi. „Þar
var ég alltaf að lenda í einhverju veseni,
aðallega út af veðri. Vélsleðar bilandi, allt
of seint á kvöldin, í allt of vondu veðri.
Þar sem ég er núna forðumst við hættur.“
Hann segir þó að hann hafi komist í
hann krappann fyrir fjórum árum. „Þá
var alveg rosalega mikið af snjó, og það
féll mikið af snjóflóðum. Við misstum
um hundrað dýr út af þeim og einu sinni
féll snjóflóð mjög nálægt okkur, við vor-
um þá á mjög hæpnum stað, enda þurf-
um við að fara á slíka staði þegar við
erum að ná í hreindýrin, en ef þetta er
gert rétt þá er þetta hættulítið.“
Hann segir að hann hafi líka hitt
fólk sem hafi ekki alveg verið með á
nótunum. „Við gengum einu sinni fram
á eldri hjón, sem voru á stutterma-
skyrtum með sprungið á bílnum uppi á
fjalli í Noregi, alveg að krókna úr kulda,
enda var sumar niðri í landi, en töluvert
kaldara uppi í fjalli,“ segir hann og hlær.
Þá minnist hann líka Frakka sem kom
til Grænlands sem hafi ekki alveg verið
búinn að kynna sér vegakerfið þar.
„Hann var búinn að skipuleggja hjól-
reiðaferð til Norður-Grænlands í
nokkra mánuði. Hann var búinn að
hjóla í hálftíma þegar vegurinn var bú-
inn. Þannig fór nú um sjóferð þá.“
Ævintýraþráin að dofna
Vilhjálmur segir að auðvitað sé það
ákveðinn draumur að verða hreindýra-
bóndi sjálfur. „Það er hins vegar ekki
hægt hérna í Noregi, og eini staðurinn er
í raun Grænland. Maður hefur leitt hug-
ann að því, en þetta er ekki heillandi.“
Ástæðurnar segir Vilhjálmur vera marg-
ar. „Það er ekki hægt að vera með land-
búnað fyrir norðan sextíu gráðurnar án
þess að fá styrk frá ríkinu.“ Fyrirtækið
sem hann vinni hjá fái styrk frá ríkinu,
en borgi að sama skapi háa skatta. „Slík-
ir styrkir eru ekki fyrir hendi í Græn-
landi.“ Breytt veðurfar hefur einnig tölu-
verð áhrif. „Það hefur hlýnað mikið und-
anfarin ár, sem gerir þetta mjög erfitt.
Veturnir eru orðnir hverflyndari.“
Og þrátt fyrir að hafa verið að í tólf
ár er hvergi bilbug á honum að finna, þó
hann viti að hann verði ekkert yngri.
„Það kom alltaf reglulega upp í manni
svona fiðringur, hvort ég ætti að gera
eitthvað annað, en það hefur farið
minna og minna fyrir honum nú til
dags. Ætli ég finni mér ekki einhverja
konu og pungi út börnum.“
Það er ekki heiglum
hent að vinna í
fjörutíu stiga gaddi,
temja hreindýr og
þeysast sex þúsund
kílómetra á snjó-
sleða. Þetta er engu
að síður bara lítill
hluti af vinnu
Vilhjálms Björn
Sveinssonar, sem
vinnur sem hrein-
dýrasmali í Suður-
Noregi. Freyr Gígja
ræddi við hann um
ansi fjölbreytilegt líf
hans, þó það telji
ekki nema þrjá tugi.
KÚREKI NORÐURSINS
F2 12 6. janúar 2005 FIMMTUDAGUR
Þetta eru ekki nein fjögur hreindýr og notalegheit heldur samanstendur hjörðin af fjögur þúsund dýrum sem dreifa sér um tvö þúsund ferkílómetra
Stund milli stríða
Vilhjálmur fær sér kaffibolla meðan hann fylgist með hreindýrunum
Vilhjálmur Björn
„ Íslendingurinn er ekkert alveg farinn