Tíminn - 05.01.1975, Blaðsíða 3

Sunnudagur 5. janúar 1975.
TÍMINN
3
„Comrades,Let's make a Deal":
Ameríku
menn í
AAoskvu
Þeir lenda á Sheremetyevo-
flugvelli Moskvu með töskur troð-
fullar af auglýsingum, boðsritum
og samningsuppköstum, og nú,
siðan þeir Gerald Ford og Leonid
Bresjnev hittust i Vladivostok, er
allt eins og þeir væntu og vildu fá
að heyra: Atökin fyrir botni Mið-
jarðarhafs mega halda áfram,
Bandarikjaforsetar mega fara og
koma, þiðan milli Bandarikjanna
og Rússlands heldur áfram. Þau
hafa eftir áratuga kalt strið og
efnahagslega útskúfun Rússlands
ákveðið að setjast að samninga-
borði um kaup i stórum stil sin I
milli.
Amerlskir bankastjórar og
kaupsýslumenn keppast nú við að
notfæra sér hinn nýja Sovétmark-
að, austur i Moskvu og ekki eru
Rússarnir siður áfjáðir i hin ame-
risku viðskipti. Þegar Richard
Nixon gróf hinn gamla and-
kommúnisma sinn og hóf vinmæl-
in við Moskvu 1972, voru stór-
gróðafyrirtæki Bandarikjanna
fljót að skilja þá möguleika, sem
við þá stefnubreytingu opnuðust,
og á þeim þremur árum, sem sið-
an eru liðin, hafa Sovétviðskipti
Bandarikjanna aukizt um hvorki
meira né minna en 400%, meö
öðrum orðum fjórfaldazt. Hátið-
leg undirritun amerisk-rúss-
neskra viðskiptasamninga — með
tilheyrandi sjónvarpsmyndatök-
um og faðmlögum — er nú orðin
svo til vikulegur viðburður i við-
hafnarsölum utanrikisverzlunar-
ráðuneytisins i Moskvu. Og ekki
vantar vodkað við slik tækifæri,
það flýtur þar i miklu striðari
straumum, en mörgum Kananum
er ljúft, ekki sizt mæti hann
timbraður, enda sagði varafor-
seti eins ameriska firmans, sem
nýlega varð að láta slika athöfn
yfir sig ganga: „Þeim verður
ekki skotaskuld úr þvi, Rússun-
um, að drekka hvaða Amerlkana,
sem er, undir borðið”.
Margir ameriskir kaupsýslu-
menn telja þau viðskipti, sem nú
þegar hefur verið samið um viö
Rússa, ekki vera nema litilfjör-
lega byrjun þess, sem koma skal.
„Sovétrikin”, segir Alfred Went-
worth, forseti bankastjórnar
Chase Manhattan Bankans i New
York, „eru stærsti vanþróaði
markaðurinn i heiminum, sem
Bandarikjunum stendur til boöa i
dag”. Nú þegar hafa seytján
bandarisk stórfyrirtæki leigt sér
skrifstofupláss i Moskvu, og svo
ört fjölgar þeim ameriskum
kaupsýslumönnum, sem þangað
sækja vestan um haf, að byrjað er
að reisa bandariska verzlunar-
miðstöð þar, á vegum Banda-
rikjastjórnar, á bökkum Moskvu-
fljóts, ekki langt frá Kreml. Full-
gerð, sem búizt er við að verði ár-
ið 1978, á hún að hafa á boðstólum
400 skrifstofur fyrir sölufyrirtæki
Amerikana og Vestur-Evrópu-
manna, 1200 Ibúðir og herbergi
fyrir starfslið þeirra, svo að ekki
sé minnzt á samkomusali og önn-
ur þægindi, svo sem sölubúðir,
helsuræktarstöð og sundlaug.
En vandamál hinna amerisku
sovétviðskipta eru mörg. Tillaga
um að veita Rússum svokallaða
beztu-kjarasamninga hefur um
alllangt skeið legið fyrir þingi
Bandarikjamanna, en ekki feng-
ist samþykkt þar. Verði hún sam-
þykkt, sem nú þykir liklegt, (hún
var samþykkt af Bandarikjaþingi
13. þ.mán.) myndi það verð, sem
Bandarikjamenn greiða nú fyrir
rússneskt vodka — það er nú flutt
inn I skiptum fyrir Pepsi-Cola —
Kornfáleg híbýli I skjóli skógar I sveitaþorpi i Ckrainu.
lækka um 1 dollar flaskan, úr 8
niður i 7 dollara. En beztu-kjara-
samningar við Rússa eru út af
fyrir sig ekkert líklegir til þess að
örva að nokkru marki innflutning
á rússneskum iðnvörum til
Bandarikjanna. Ameriskir neyt-
endur vita alltof vel, að fáar rúss
neskar iðnvörur fá jafnast að
gæðum við vestrænar. Það, sem
Rússar selja Bandarikjamönn-
um, verður þvi fyrirsjáanleg
fyrst um sinn annaðhvort orka
eða hráefni, nema hvorttveggja
sé. En við framleiðslu á orku og
hráefnum er við ýmsa tæknilega
örðugleika að striða i Sovét-
rlkjunum. Af slikum ástæðum
hefur Rússum t.d. ekki enn tekizt
að notfæra sér nema að litlu leyti
hin gifurlegu náttúruauðæfi
Siberiu, en nú gera þeir sér vonir
um að fá vestræna hjálp til þess.
Eitt meðal annars,sem Rússar
binda miklar vonir við, er vinnsla
i stórum stil á siberisku jarðgasi,
sem þeir hyggjast selja bæði
Bandarikjunum og Vestur-
Evrópu. En sú vinnsla — með til-
heyrandi gasleiðslum austan úr
Siberiu á Ameriku og Vestur-
Evrópumarkað — yrði svo
óheyrilega kostnaðarsöm, að
jafnvel fjársterkustu fyrirtæki
Ameriku treystast ekki til þess að
ráðast i hana nema með lang-
timalánum frá Washington við
svo vægum kjörum, að Banda-
rikjaþing virðist hika við að
heimila þau.
En hvað um það: Hver við-
skiptasamningur Kananna við
Rússa rekur nú annan austur i
Moskvu og þeir eru ekki um neina
smámuni. Metið i þeim samning-
um hingað til setti Armand
Hammer, forseti ameriska oliu-
félagsins Occidental Petroleum.
Hann er nú kominn á efri ár, er 74
ára, en kynntist Lenin austur i
samningum”. Þetta nægir hinum
amerisku kaupsýslu- og fjárafla-
mönnum fullkomlega, þvi forðast
þeir allar pólitiskar bollalegging-
ar I umgengni sinni við Rússa.
„Ég er kaupsýslumaður og tel
stjórnmál mér óviðkomandi”,
segir Wenthworth, forseti Chase
Manhattan-bánkans, og ,,ef við
gerum ekki kaup við þá”, þ.e.
Rússana, „gera Japanir og
Evrópumenn það, og við sitjum
eftir með sárt ennið”, segir Har-
old Scott, forseti ameriska
verzlunarráðsins.
Engu að siður hafa margir
ameriskir kaupsýslumenn
áhyggjur af ört vaxandi viðskipt-
um Bandarikjanna og Rússlands.
Þeir óttast, að Bandarikin geti
orðið of háð innflutningi ómisandi
hráefna frá Sovétrikjunum. En
auk þess hefur sú reynsla, sem nú
þegar er fengin af viðskiptunum
við þau, vakið óþægilegan eftir-
þanka i Washington. Hin gifur-
legu kornkaup Rússa I Banda-
rikjunum haustið 1972 og af-
leiöingar þeirra sýndu sem sé, að
þeir geta með innkaupum sinum
valdið alvarlegri verðhækkun og
vöruskorti þar, ef fyrirtækjum
einkaframtaksins, sem græða á
viðskiptunum við Rússland, er i
sjálfsvald sett, hve mikið af
birgöum Bandarikjanna er selt
þangað. Þvi hvetja nú ýmsir hag-
fræöingar til þess, að koma sem
fyrstá nauðsynlegri heildarstjórn
þessara mála, með þjóðarhag
fyrir augum. „Það var ekki ætlun
okkar”, segir einn þeirra, „að
fóöra drekann til þess að hann
gæti síöan gleypt okkur”.
Breiðgata I Moskvu með nýjum og vönduðum stórbyggingum.
Moskvu á fyrstu árum Sovét-
stjórnarinnar og hefur alla tið
siðan verið aufúsugestur austur
þar, enda oft brugðið sér þangað,
siðan 1972 meira að segja
fimmtán sinnum! Auk margra
annarra viðskiptasamninga við
Rússa stóð hann nýlega að
stórfelldum vöruskiptasamningi
við þá, sem gerður var til 20 ára,
um sölu á ameriskri súperfósfor-
sýru fyrir rússneskt ammoniak.
Þau vöruskipti eiga að nema
hvorki meiru né minnu en 20
milljörðum dollara á samninga-
timabilinu!
Aðra hlið á þessari efnahags-
samvinnu Amerikana og Rússa,
og engu ómerkari, sýmr Kana
áætlunin svokallaða, sem
Kanarnir eru nú orðnir aðilar að.
Það er risavaxin áætlun um að
reisa stærstu vörubilaverksmiðju
i heiminum, með vestrænni að-
stoð, á bökkum Kamafljóts, ekki
langt frá Moskvu. Nú þegar eru
Rússar búnir að gera innkaup
fyrir 385 milljónir dollara til
þessa verks hjá meira en 100
ameriskum stórfyrirtækjum, sem
vissulega verða búin að græða
drjúgan skilding á aðild sinni, um
það bil, er verkinu lýkur.
Rússar eru, sem kunnugt er,
harðir samningamenn og einkar
lagnir að notfæra sér innbyrðis
samkeppni hinna amerisku fyrir-
tækja. Það tekur oft langan tima
að ná samkomulagi. En þegar
samningar hafa verið undirritað-
ir valda greiðslur ekki neinum
vandræðum við þá. Armand
Hammer, sem ætti manna bezt að
vita það, segir: „Rússland hefur
aldrei brugðizt fjárhagslegum
skuldbindingum sinum, hvort
heldur þeir hafa tekið þær á sig
með skeytaskiptum eða I
Hið viðlesna ameriska vikurit „Newsweek”
flutti nýlega mjög fróðlega og athyglisverða
grein um þiðuna i verzlunarviðskiptum
Bandarikjanna og Sovétrikjanna oglátlausan
straum ameriskra kaupsýslumanna til Moskvu
á fund sinna nýju vina þar.
Frásögnin, sem hér birtist, er lausleg þýðing
greinarinnar i Newsweek.