Tíminn - 05.01.1975, Blaðsíða 14

TÍMINN
Sunnudagur 5. janúar 1975.
Gammelstrand Kunstforening. Stórsýning á verkum Svavars Guðnasonar I Kaupmannahöfn áriö 1960
Sunnudagur 5. janúar 1975.
Sólargeislarnir stóbu eins og
plankar út úr suðurhimninum
þegar viö komum i frostþerrinum
tii aö finna Svavar Guönason, en
hann býr nú efst f Háaleitinu þar
sem viösýni er mest. Þar situr
hann eins og ugla I trjákrónu og
viröir fyrir sér veröldina, sem
mjakast inn I heimskreppuna eins
og skriöjökuii eftir úrkomusaman
vetur. Maöur hugsar margt á
leiöinni upp stigana, meöal ann-
ars um þaö, hverjir hafa breytt
islandi mest.
Þeirri spurningu verður seint
svaraö til fulls, en meðal þeirra,
sem mestu hafa breytt f myndlist
er án efa Svavar Guðnason. Hann
frelsaði ekki aðeins Island heldur
lika Danmörku, — ásamt fáeinum
mönnum öðrum — úr höndun-
um á stöðnuðum realistum og
innleiddi abstraktlist i sýningar-
sali og á heimili. Þetta gerðist á
þeim tlma, þegar september-
menn gengu i stuttbuxum og koti,
en hinir eldri abstraktmenn mál-
uðu báta, landslag ellegar eitt-
hvert fólk.
Komnir af eldpresti
Svavar Guðnason fæddist á
Hornafirði 18. nóvember 1909 og
varð fljótlega hneigður fyrir mál-
verk. Asgrlmur Jónsson kom um
aldamót austur I Hornaf jörð til að
mála, og þegar hann sló trönum
slnum, þá þyrptust krakkarnir
að, — lika fullorðið fólk og gamal-
menni — og þessu hélt áfram þar
til ,,Jón Stefánsson- kom á ein-
hverjum kúltúr I þessum efnum”,
eins og Svavar Guðnason segir.
Svavar er afkomandi séra Jóns,
sem stöðvaði hraunið, en af eld-
presti þessum munu komnir allir
eldri málarar okkar að undan-
skildum Sveini Þórarinssyni, að
þvl er Jón Þorleifsson listmálari
segir, en hann var einnig Horn-
firöingur eins og Svavar Guðna-
son.
Hornafjörður var
umhverfi listmálara
Hornafjörður verður að teljast
merkilegur fyrir það, að þaðan
hafa komið margir málarar.
Þarna er „malerlskt”, minnir á
Alpana að sumu leyti og fjörður-
Ég hlæ nú alltaf þegar ég sé þessa stráka, þessa „septembermenn”.
Þeir hafa árum saman alltaf veriö aö tala um þessa feiknariegu pinu,
sem þeir liföu I.
inn hefur einhverntima fyllst upp
meö sandi og leir, og þar eru
grashöf á sumrum, þar sem ætti I
raun og veru að vera kolblár sjór.
Úti fyrir sendinni strönd mogga
skútur undir færum. 1 þessu um-
hverfi ólst Svavar Guðnason upp
og þarna byrjaði hann að mála,
eftir þvl sem efni og aðstæður
leyfðu. Unnið var jafnframt viö
alls konar störf, landbúnað, sjó-
sókn og verzlun.
Við báðum Svavar fyrst aö
segja okkur frá árunum á Horna-
firði, eftir að hann byrjaði að
mála:
■ — Það var mikið af góðum
málurum á Hornafirði þegar ég
var strákur: Bjarni Guðmunds-
son, kaupfélagsstjóri, Jón Þor-
leifsson, Höskuldur Björnsson,
Bjarni Guðjónsson úr Lóni og
hann Kalli frá Þinganesi. Yfir
þessum mönnum öllum var kúl-
túr og viss listræn alvara. Þótt
þeir hafi ekki orðið allir jafn-
þekktir fyrir málarastörf sln.
Sagt hefur verið, að Hornafjörður
hafi lagt myndlistinni mikið lið
hér fyrr á árum, en síðan fór
myndlistin eins og togaraútgerðin
i alla landsfjórðunga jafn.
Pöntuðu liti
beint frá London
■ — Hvar fenguö þið efni?
■ — Það merkilega við þetta er
það, að við liðum engan skort,
ekki vegna þess að við værum
sambandslausir við umheiminn,
fremur var það vegna lltilla efna.
Við pöntuðum liti beint frá
Reeves I London. Við vorum því á
vissan hátt á heimsmælikvarða.
Reeves var ákaflega ffnt firma I
þessari grein og mig sundlaði
þegar ég sá alla þessa fallegu liti
á myndalista pallettunum frá
þeim. Ýmsar aðrar munaðarvör-
ur bárust til Hornafjarðar á þeim
árum, eins og terpintinukrús sem
Við á Hornafirði
pöntuðum liti
beint fró Reeves
í Lundúnum
lék f tvöföldum ramböldum,
þannig að ekki fór dropi niður,
þótt litaspjaldið væri á eilifri
hreyfingu. Þú mátt ekki gleyma
þessari krús, ef þú skrifar eitt-
hvað um þetta.
Mér er ekki alveg ljóst hvernig
stóð á þvl að ég byrjaði að mála,
eða hinir. Vafalaust má rekja
þetta til Asgríms Jónssonar, sem
byrjaði að slá upp staffelíum fyrir
austan upp úr aldamótunum. As-
grímur hafði mikil áhrif á þessa
list okkar I Hornafirði. Bjarni
Guðmundsson var stundum að út-
skýra fyrir okkur málverk eftir
Ásgrim, hvernig hann leitaði að
sérstökum stemningum I Horna-
firði og við reyndum það sama.
Það var ef til vill morgunn þegar
viö stóðum undir dimmu fjalli og
sólin byrjaði aö lauga efstu jökla.
Við samt enn I dimmgrænu rökkri
næturinnar þótt dagurinn væri
byrjaður að ganga á f jöll. I þessu
er viss hugsun, listræn hugsun,
þótt árangurinn hafi orðið mis-
jafn.
Þessum mönnum fylgdi
mikill kúltúr
— Haföi Ásgeimur mikil áhrif á
ungt fólk?
— Á því er ekki minnsti vafi.
Okkur hættir til þess að meta
málarana einvörðungu út frá
málverkum þeirra og þeim ár-
angri, sem þeir ná inni I stofum
manna. Þetta er mikill misskiln-
ingur. Það bjargaði íslandi bók-
staflega, — sem átti enga sam-
hangandi fortið I myndlist (mál-
aralist) engan renisans, — að við
fáum merkilega menn til að
byrja, hreinustu snillinga. Á ég
þar við Þórarinn B. Þorláksson,
Ásgrlm Jónsson, Jóhannes Kjar-
val, Júlíönnu Sveinsdóttur og Jón
Stefánsson. Að vlsu erum við ekki
sátt við öll einstök verk þessara
manna, en þeim fylgdi mikill kúl-
túr. Á ég ekki við rómantískar
stemningar I einstökum verkum
þeirra, eins og I fyrri vatnslita-
myndum Asgrlms, eða elztu
vatnslitamyndum hans, þegar
hann stendur úti og bíður eftir á-
kveðnum blæbrigðum, eða I sum-
um myndum hjá Kjarval. Þessir
menn voru I háum klassa sem
málarar og það hefði orðið hræði-
legt fyrir Islenzka myndlist, ef við
hefðum byrjað á einhverju veru-
lega vondu I staðinn.
Nú, þessir menn stóðu úti yfir
staffelium slnum og máluðu nátt-
úrustemningar. Ég held að það
hafi verið Jón Stefánsson, sem
byrjaði á að færa þessa vinnu I
hús eins og hvert annað verk. Ég
heföi einhvers staðar rekizt á að
hann hafi sagt það einhverjum
blaðamönnum, að hann hafi
„skisserað” úti I einhverja smá-
kompu sem hann hafði I vasan-
um, en hann málaði inni.
— Myndir hans voru llka öðru-
vlsi en hinna, hann stilfærði nátt-
úruna meira og dró saman stað-
reyndir óg sleppti nákvæmni.
Hann leitaði að einhverju „ele-
menteruðu” fyrir málverkið, ein-
hverju formi. Þú manst eftir
myndinni af hrauninu, sem mér
finnst nú alltaf hryllileg mynd, en
sem menn halda mikið upp á, þar
stlllserar hann hraunið svo, að
það litur út eins og hrúga af tekno
kubbum, sem voru mikið I tlzku
hjá fólki, sem gaf börnum
þroskaleikföng.
— Manstu ekki eftir þessari
djöfulsins mynd?
Að hanga uppi
á lýrik
— Raunar hefur hún samt mik-
iö gildi. Hún er nýjung I maler-
Iskri hugsun. Málarinn hættir að
eltast við sólina og skuggana til
að finna hina einstæðu stemningu
og byrjar að vinna að vissum
fyrirfram ákveðnum hlutum inni
hjá sér.
— A móti hringformi stillir
hann hvössum splssum og hann
holdgar form, skálar og kúpur.
Þó stlgur hann skrefið ekki til
fulls, heldur lætur náttúrunni
talsvert eftir I myndina.
— Það er munurinn á Jóni
Stefánssyni og á Asgrími Jóns-
syni og Kjarval, að hann lætur
ekkert frá sér sem maður getur
sagt að hangi uppi á einhvers
konar lyrik eða náttúrustemning-
um. Hann gerir úr þessu ein-
hverja elementera hluti. Formið
var slðan byggt upp út frá þvl.
— Svo kemur inn I þessi mál
Svavar Guðnason.f. 18. nóv. 1909,1 Höfn, Hornafirði, A-Skaft. For.:
Guðni Jónsson verzlm. þar og k.h. Ólöf Þóröardóttir. Próf frá Sam-
vinnusk. 1929. Nám I Listahásk. I Khöfn I nokkra mán. 1935-36.
Vikudvöl við málaraskóla F. Legers I Parls 1938. Námsferðir til
Skandinavíu og Itallu. Atti heima I Khöfn 1935-45. Að öðru leyti búsettur
I Rvik (eða grennd) frá 1930. Listmálari. Form. Félags. ísl. mynd-
listarmanna og íslandsdeildar Norræna listbandalagsins 1954-58. For-
seti Bandalags Isl. listamanna 1959-61. Hefur tekið þátt I yfirlitssýning-
um á vegum opinberra aðila o. fl. m.a. Höstudstillingen I Khöfn 1949
(yfirlit 1939-49) Félags ísl. myndlistarm. Rvlk 1959 (1 tilefni 50 ára af-
mælis), myndir frá 1934-59, Kunstforeningen I Khöfn (myndir frá
1938-60) Menntamálaráðs íslands 1960, myndir frá 1937-60. „Centro
internationale delle arti”, sýning alþjóðl. nútlmalistar, nefnd „Visione
Colore”, myndir frá 1941-62, Palazzo Grassi, Feneyjum 1963, Mennta-
málaráðun. Dana. spontanabstraktlist frá strlðsárum I Khöfn og þróun
hennar, sýnd I 5 rikjum Bandarikjanna 1964-65. Ennfremur þátttaka i
sýningum I Parls 1950,1957. og 1958. i Brussel 1950 og Róm 1955. Myndir
I listasöfnum I Rvlk, Khöfn, New York, og vlöar, einnig i einkasöfnum I
Khöfn, Milano og Feneyjum. Myndskreytt bygging að tilhlutun Lista-
sjóðs danska rikisins (Schneeklothsskóli) stærð 10 fermetrar. Dóm-
nefndarstörf við listsýningar: Viö Kunstnernes Efterársudstilling I
Khöfn 1943 og 1944, ýmsar sýningar Félags ísl. myndlistarmanna og
Norræna listbandalagsins, ýmsar sýningar Isl. rlkisins og Mennta-
málaráðs, m.a. „Hina opinberu isl. listsýningu” I Khöfn og Arósum
1954. K. 4. feb. 1939 Asta Kristin f. 28. jan. 1912, Eirlksdóttir kaupm. I
Borgarfirði eystra Sigfússonar.
MYLLAN (1942)......Þetta er sú frsga mynd MYLLAN. Einhverjar danskar konur keyptu þessa mynd
ogsiðan hefur hún verið á þeytingi og að dúkka upp ööru hverju. (stærð 62 x 81)
TÍMINN
15
FEIKI-
FRJALST
SPII________
/
Rætt við Svavar Guðnason, sem verður
að teljast fyrsti íslenzki abstrakt-málarinn,
um list hans í fjóra áratugi
einhver mythik, þjóðsaga, sem
skipti hann máli, sálarástandið I
landinu. Það kemur fram I Þor-
geirsbola og fleiri myndum, þar
sem hann er að reyna að búa til
einhvers konar safarikar bók-
menntir um þetta land. Hann hef-
ur málað rekavið á floti þar sem
hann er að velkjast I brimi, svo
eitthvað sé nefnt, en höfuðatriðið
er samt það, að hann lætur ljóð-
rænu stemninguna ekki komast
að sér. 1 þvi liggur munurinn.
Reeves átti
indæla liti
— Svo við vlkjum aftur að
Hornafirði. Þið pöntuðuð liti eftir
listum frá Reeves og máluðuð.
— Já, Reeves átti indæla liti og
maður beið þeirra fullur eftir-
væntingar.
En svo fór maður ekki nógu
varlega og allt fór I graut. Slðar
reif maður litina sjálfur, en eins
og einhver prófessor sagði, þá
rlfa menn liti vegna fátæktar.
Maður tekur duft og ollur og
suma liti var erfitt að rlfa, urðu
ýmist stlfir og þurrir, eða eins og
sólbrætt smjör. Svo var það ein-
hver gamall maður, sem sagði
mér að setja eina skeið af mjólk
út I þann fjólubláa og þá varð
hann flnn, eins og nýtt tannkrem I
túpu. Aður en ég fékk þessa upp-
skrift var ég I hreinustu vandræð-
um, liturinn varð fyrst þurr eins
og með grjónum I, en svo allt I
einu varð þetta að fljótandi helvlti
að tilefnislausu.
Já menn rlfa liti aðeins útaf fá-
tækt.
Framhald á 20. siðu.
Á sýningu
Svavars í
Reykjavík
1942 fleygðu
reiðir og
hneykslaðir
gestir sýning
arskrónni í
vörðinn um
leið og þeir
strunsuðu út
Frá „Haustsýningunni” I Kaupmannahöfn 1943. Hluti verka Svavars
Guðnasonar.
NAIV. Myndin er máluð af Svavari Guðnasyni árið 1936 (stærð 130 h x
97 br)