Tíminn - 08.05.1975, Blaðsíða 9

Fimmtudagur 8. mai 1975.
TÍMINN
9
Útgefandi Framsóknarflokkurinn.
Framkvæmdastjóri: Kristinn Finnbogason. Ritstjórar:
Þórarinn Þórarinsson (ábm.) og Jón Helgason. Ritstjórn-
arfulltrúi: Freysteinn Jóhannsson. Fréttastjóri: Helgi H.
Jónsson. Auglýsingastjóri: Steingrfmur Gislason. Rit-
stjórnarskrifstofur i Edduhúsinu viö Lindargötu, simar
18300 — 18306. Skrifstofur i Aöalstræti 7, simi 26500 — af-
greiösiusimi 12323 — auglýsingasimi 19523. Verö I lausa-
sölu kr. 40.00. Áskriftargjald kr. 600.00 á mánuöi.
Blaöaprent h.f.
Á tímamótum
Um þessar mundir eru dagar mikilla minninga
og örlagaþrunginna timamóta, bæði i sögu þjóð-
anna og lifi Islendinga sér I lagi. Að morgni tiunda
mai fyrir þrjátiu og fimm árum sigldu brezk skip
með herlið innanborðs, að visu harla vanbúið og
ekki sérlega vigalegtásýndum, inn á Reykjavikur-
höfn þeirra erinda að hernema Island. Siðar um
daginn barst alvöruþrungin rödd Hermanns
Jónassonar forsætisráðherra, sem tjáði þjóð sinni,
hvar komið væri, á öldum ljósvakans um landið.
Árið 1851 hafði dönsk herdeild haft setu i Reykja-
vik um stuttan tima vegna ótta valdsmanna i
Kaupmannahöfn við þann frelsishug, sem þá hafði
kviknað á Islandi og náði hámarki á þjóðfundin-
um. Nú var ísland hersetið til langframa i fyrsta
skipti i sögu þess. Og svo langan hala drógu þessir
atburðir á eftir sér, að enn er útlent herlið i landi
eftir hálfan fjórða áratug — og þjóðin ekki einu
sinni lengur samhuga um það, er allir, sem
nokkurs máttu sin, virtu áður á einn veg.
Islendingar þekktu ekki tvibýli i landi sinu árið
1940, og þeim fórst um margt barnalega. Brezka
setuliðið sló tjöldum og reisti skála sina mitt i bæj-
um og byggðum, og forvitið og reynslulitið fólk
sóttist margt eftir þvi að blanda geði við nýstár-
lega útlendinga. Siðar kom á daginn, hvað af þessu
leiddi, og þegar stjórnarvöld reyndu að hamla
gegn afleiðingunum, var þunglega við vikizt og
ævigifta islenzkra unglinga ekki hátt metin á her-
stjórnar visu.
Á þessum degi er þess svo að minnast, að þrjátiu
ár eru liðin frá styrjaldarlokum i Norðurálfu.
Langri voðatið, sem ekki hafði átt sér nema fárra
daga aðdraganda undir stjörnumerki Hitlers og
nasismans, skelfilegasta fyrirbæris samtiðar okk-
ar, var loks á enda. Þjóðverjar gáfust upp i rústum
sinum, og hersveitir Sovétrikjanna og vesturveld-
anna mættust i miðju Þýzkalandi. Menn, sem ekki
skildu hver annars tungu, féllust i faðma og minnt-
ust þess eins, að þeir höfðu sameiginlega og með
ofboðslegum fórnum unnið bug á mestu ógn, er
heimurinn hafði horfzt i augu við um langar aldir.
Útrýmingarstöðvar nasistanna, þar sem fólki
var fargað milljónum saman i gasklefum, auk
þeirra sem vesluðust upp og logarnir i lik-
brennsluofnunum sleiktu bein fórnarlambanna
dag og nótt, höfðu verið opnaðar, og þeir, sem enn
hjörðu, skjögruðu skinhoraðir út i frelsið. Borgir
álfunnar lágu ekki lengur undir loftárásum, og sú
stund blasti við, að striðsmennirnir gætu horfið
heim, hver til sins lands, eftir allar þær þrautir,
sem yfir þá höfðu gengið. íslenzku sjómennirnir
gátu siglt til miða og yfir hafið, óhult ir fyrir þýzk-
um kafbátum og flugvélum, þótt margir þeirra
lifðu ekki þá stund.
Margt gott fylgdi i kjölfar striðslokanna, þó að
mestu varðaði, að nasisminn var kveðinn niður.
En margt fór lika öfugt, svo að við súpum enn af
þvi seyðið. Slysalegast var, að kalda striðið skyldi
heltaka heiminn og halda honum svo lengi i
krepptum kjúkum sem raun bar vitni.
—JH
George Coats, Kristeligt Dagblad:
Ný stjórn í Tyrklandi
veldur Grikkjum kvíða
Þeir óttast, að hún verði erfið
í samningunum um Kýpur
Suleyman Demirel, núverandi forsætisráöherra Tyrkja.
Bulent Ecevit, fyrrvcrandi forsætisráftherra.
BtiIÐ er aö leysa stjórnar-
kreppuna, sem rikt hefur i
Tyrklandi i sex mánuöi, en
lausnin veldur Grikkjum
áhygg jum.
Mynduð hefur verið hægri
stjórn, og forsætisráðherrann
er Suleyman Demirel, for-
maður hins ihaldssama Rétt-
lætisflokks. Grikkir lita svo á,
að þessi lausn tyrknesku
stjórnarkreppunnar sé eins
óheppileg fyrir þá og hugsazt
getur.
Demirel tekur við völdum
einmitt i þann mund, sem
spennan milli Grikkja og
Tyrkja nær hámarki á ný.
Valdhafar i Aþenu og Ankara
saka hvorir aðra um að draga
saman her og rjúfa lofthelgi
með flugi herflugvéla i ögr-
unarskyni.
Athygli vekur, að nálega
samtimis og Demirel lauk við
myndun stjórnar sinnar i
Tyrklandi, flutti Evangelos
Averof-Tositsas, varnar-
málaráðherra Grikkja, ræðu i
griska þinginu. Þar fullvissaði
hann þingheim um, að griski
herinn væri fyllilega fær um
að verja landið.
STJÓRNARKREPPU
Tyrkja iauk eins og áður er
sagt með þvi, að Fahri
Koroturk forseti viðurkenndi
stjórn Demirels, en i henni
eiga sæti 30 ráðherrar. Stjórn-
in styðst við hina nýmynduðu
Þjóðfyikingu, en að henni
standa fjórir hægrisinnaðir
flokkar.
Stjórnarkreppan hófst,
þegar stjórn Bulents Ecevits
féll. Að henni stóðu hægfara
jafnaðarmenn, Lýðveldis-
flokkur alþýðu og Þjóðfrelsis-
flokkurinn, sem er ákaflega
ihaldssamur.
BUið er að gera margar til-
raunir til þess að fá sam-
þykktar nýjar kosningar i
Tyrklandi siðan stjórn Ecevits
féll. Reyna átti að losna Ur
þeirri Ulfakreppu, sem af þvi
leiðir, að enginn flokkur hafði
meirihluta i þinginu.
Hægriflokkarnir hafa snUizt
öndverðir gegn allri viðleitni
til að efna til nýrra kosninga.
Þeir óttuðust sigur Ecevits,
sem lagt hefur fram um-
bótaáætlun, og hafði auk þess
verið hylltur sem sigurvegari
á Kýpur. En hægriflokkarnir
gátu hins vegar ekki með
nokkru móti komið sér saman
um stjórnarmyndun.
UNDANFARIÐ hefur komið
betur og betur i ljós, að Ur-
ræðaleysi stjórnmála-
mannanna olli vaxandi
óánægju i tyrkneska hernum.
Ottinn við afskipti hersins
kom þvi loks til leiðar, að
samkomulag náðist um nýja
samsteypustjórn.
Ráðamenn i Grikklandi
viðurkenna, að lausn stjórnar-
kreppunnar i Tyrklandi valdi
þeim verulegum áhyggjum.
„Kosningasigur Ecevits
hefði ef til vill getað vakið
beztar vonir um lausn Kýpur-
deilunnar og ýmiss konar
vanda annars i sambUð
Grikkja og Tyrkja”, sagði
griskur embættismaður.
„Ecevit vill koma á ýmsum
umbótum i innanlandsmálum
og þarfnast kyrrðar og friðar
Ut á við til þess að koma þeim
fram.”
Ecevit hefur þegar sannað
þjóðinni, að hann er góður
Tyrki, þar sem hann leyfði
innrásina á Kýpur i sumar
sem leið. Þess vegna gæti
skeð, að hann hefði nú hug á
samningum.
Hins vegar er nokkur á-
stæða til að ætla, að Demirel
telji sig þurfa að sýna fram á,
að hann sé einnig harður i
horn að taka i Kýpurdeilunni.
Viðleitni hans i þá átt gæti
aukið verulega á spennuna á
ný-
SUMIR stjórnmálamenn i
Grikklandi halda þvi fram, að
valdataka hersins i Tyrklandi
hefði ef til vill orðið hagfelld-
ari fyrir Grikki en ósamstæð
hægristjórn.
„Herinn hefur um margra
mánaða skeið farið með hin
raunverulegu völd i Tyrk-
landi”, segja þessir Grikkir.
„Valdataka hersins hefði að
minnsta kosti hreinsað and-
rúmsloftið og stuðlað að
ákveðni.”
En valdataka hersins er
siður en svo útilokuð. Sam-
steypustjórn Demirels styðst
ekki viö meirihluta i
tyrkneska þinginu, og gæti þvi
hvenær sem er fallið, ef
vantrauststillaga yrði sam-
þykkt.
Ef þetta yrði uppi á teningn-
um, væri stjórnarkreppan i
Tyrklandi skollin á að nýju, og
herinn sennilega enn óánægð-
ari og óþolinmóöari en áöur.
NÝJA stjórnin i Tyrklandi
tekur við völdum einmitt i
þann mund, sem ýfingar auk-
ast milli valdamanna i Aþenu
og Ankara.
Grikkir fullyrða að skotið
hafi verið á griska flugvél i
marz. Tyrkir efndu fyrir
skömmu til heræfinga á Eyja-
hafi. Þá voru bornar fram
kærur um, að tyrkneskar her-
flugvélar hefðu flogiö yfir
grisku eyjarnar Chios, Lesbos
og Samos. Forsvarsmenn
griska hersins halda fram i
einkaviðtölum, að eftir þetta
hafi griski flugherinn þrengt
nokkuð olnbogarými tyrk-
neska flughersins.
Grikkir hafa kært til Sam-
einuðu bjóðanna yfirógnunum
og „aðþrengingu” af hálfu
tyrkneska hersins. Tyrkir
hafa svarað með þvi að kæra
Grikki fyrir að draga saman
her á Rhodos og breyta al-
mennum flugvöllum i herflug-
velli.
Griska rikisstjórnin hefur
lýst yfir, að ástandið sé
„hættulegt”.
SPENNAN hefur einnig aukizt
á Kýpur. Þegar Grikkir héldu
hátiðlegt tuttugu ára afmæli
upphafs baráttunnar gegn ný-
lendurstjórn Breta á eynni,
var skipzt á skotum. Ráöa-
menn i Nikósiu hafa fordæmt
eflingu tyrkneska hersins á
eynni.
Talsmenn griskra Kýpur-
búa I Aþenu halda fram, að
Tyrkir ætli að reyna að
hindra, að árangur verði af
hvatningu öryggisráðs Sam-
einuðu þjóðanna til viöræöna
milli þjóðarbrotanna tveggja
á Kýpur. Þeir ætli að neita að
fallast á fyrirhugaðan fundar-
stað, og einnig að hafna þvi, að
Kurt Waldheim, fram-
kvæmdastjóri Sameinuðu
þjóðanna, stjórni viðræðun-
um.