Tíminn - 25.05.1975, Blaðsíða 28

28
TÍMINN
Sunnudagur 25. maí 1975
Jens í Kaldalóni:
Opið bréf til
Sighvats Björgvinssonar,
skólastjóra, ó ísafirði
Guð gefi að þessar linur hitti
þig, Björgvin minn, hressan og
kátan, — og enda þótt ljóst sé
mér, hve litilsigld geta min er, til
þess að tjá þér skoðanir minar og
staðreyndir allar i lifi og aðstöðu
okkar Djúpbænda, og þá ekki sfzt,
ef borið er saman við þá mælsku
og greind, sem þú svo náðarsam-
lega i vöggugjöf að hlotið hefur —
vil ég þó reyna með fáeinum lín-
um, að skýra fyrir þér nokkra
bætti 'í tilefni greinar, er þú
skrifar I blaðið Skutul 30. janúar
s.l. um mjólkurmál.
Ég vil þá i fyrstu dá hug þinn
og hugarfar, i uphafi greinar
þinnar, til Inndjúpsbænda vegna
uppbyggingar og aukinnar
ræktunarávegum
Inndjúpsáætlunar, og var reynd-
ar ekki annars af þér að vænta,
jafn skýrum og vel gefnum
manni, en að góðan hug bærirðu
til meðbræðra þinna fyrir innan
Amarnesið, og alveg er ég þér
sammála um það, að nauðsyn
beri til þess að efla mjólkurfram-
leiðslu hér i Djúpinu, þar sem
viðvarandi mjólkurskortur er i
öllum vestfirzkum sjávarpláss-
um um lengstan tima ársins.
En aðaltilgangur minn með
þessum fátæklegu linum min-
um til þin, er að reyna að leiðrétta
þann misskilning, sem virðist
koma fram hjá þér — og mörgum
öðrum — sem sé, að Inndjúps-
áætlun, hafi haft einhver áhrif á
þá þætti i framleiðsluháttum
bænda, að stuðla að aukinni
framleiðslu sauðfjárafurða á
kostnað mjólkurframleiðslu.
Sannleikurinn er sá, að
Inndjúpsáætlun hefur engum sett
skilyrði um framleiðsluhætti — og
verið jafnkært að fjós yrðu byggð
eins og fjárhús, og jafnvel öllu
frekar, að vissu marki — heldur
hefur I einu og öllu verið farið
eftir frjálsu og óþvinguðu vali
hvers og eins, og hver og einn
hefur um það frjálst val haft, —
hvora framleiðslugreinina halm
kysi.
M j ól k u r s k o r t u r i n n og
minnkandi mjólkurframleiðsla á
sér miklu lengri og afdrifaríkari
sögu að baki — og ekki efa ég, að
þú munir vel eftir smjörfjallinu
fræga fyrirnokkrum árum, og þá
lika hérna hjá okkur, sem var
orðið alvarlegt vandamál, — að
svo þótti vera. Og eru þau nú
umskiptin snögg, — að ekki skuli
vera til mjólkursopi út á graut-
inn, hvað þá heldur, að hægt sé að
skilja sopa til að frá rjómaskel
eða skyrspón.
En allt á þetta sér orsakir, eins
og allir hlutir, og djúpum rótum
skjóta þær rætur, til þeirra
einstöku og afdrifariku kalára,
sem samfellt stóðu hér i 5-6 ár, og
ekkert lát var á. Og ennþá um
langa framtið eiga eftirhreyt
ur þessara ára eftir að segja til
sin i aðstöðu og afkomu bænda
hér i Djúpi. Ekki þarf þó að
brýna bændur með því, að ekki
reyndu þeir að bjarga sér svo sem
verða mátti — þar sem um allar
trissur var leitað fanga — gerðir
út leiðangrar til heyskapar á
eyðistaði norður i Grunnavik,
suður i Dali og alla leið suður að
Kalmannstjörn syðst á Reykja-
nesskaga.— Hey var keypt norðan
úr Eyjafirði og sunnan úr
Rangárvallasýslu, og siðast en
ekki sizt, austan frá Hornafirði.
Allt þetta grasleysi árum
saman, heykaup, að ógleymdum
rándýrum áburðarkaupum, sem
litið og sums staðar ekkert gras
fékkst svo af, setti svip sinn i
ómældum einingum á afkomu
bændanna — og lömuðu huga og
hönd til þeirra verkefna, sem biðu
i brýnni þörf til uppbyggingar
húsa og annarra óumflýjanlegra
athafna, sem ávallt er framvinda
til eðlilegrar búsetu á hverjum
tima, enda var hér um algera
kyrrstöðu að ræða i slfkum at-
höfnum allt að s.l. 10 ára timabili.
Það voru þvi óumflýjanleg
neyðarúrræði að taka nú til hendi,
ef ekki átti tilalgjörrar.auðnar að
draga—og iupphafi árdaga Inn-
djúpsáætlunar nutum við skiln-
ings og viðsýnis landnámsstjóra
sem I ferð sinni hér um slóðir —
þvi glöggt er gestsaugað — hafði
yfirlitið aðstæður allar. Hann
taldi, að engan veginn gætu
bændur hér við Djúp, án
stuðnings frá þvi opinbera,
staðizt þá raun, sem þegar
væri að höndum borin, né, nema
að siður væri, klofið þá endur-
reisn i ræktun og byggingum, sem
óhjákvæmilega yrði að gerast, ef
nokkur von ætti að vera um
búsetu hér um slóðir áfram.
Þá var ekki siður, að okkur
lagðist hönd að i liði þeirrar
áætlunargerðar, sem Inndjúps-
áætlun er i eðli sinu, þar sem var
einn starfsmaður hjá Land-
náminu, Jón Ragnar Björnsson,
cand. agro. — og Jóhann T.
Bjarnason, framkvæmdarstjóra
Fjórðungssambands Vestfjarða.
Sýndu þeir báðir i verki eindæma
árvekni, dugnað og samvizku-
semi, og var eins og þeim báðum
yxi ásmeigin og áhugi við hvert
skref I þeirri gerð allri.
En allur þessi þáttur i tilveru
liðinna ára verkaði hægt og bit-
andi —og jöfnum fetum — I þá átt
að kúnum fækkaði. Menn gátu
frekar alið kindur á litlum heyj-
um með útbeit og méli, en látið
kýrnar gefa þann arð, sem þurfti,
enda þótt nokkrir bændur
þráuðust- við að halda kúnum i
hoFfinu, og má heita, þótt skrýtið
sé/það, að hér i Snæfjallahr., þar
spm kalið var þó mest, var lengst
haldið I kýrnar, og munu nú, að
loknu þessu hallæri, verahérum
það bil 60 kýr á þremur bæjum.
En þar fyrir er ekki öll sagan
sögð um það, hvort ekki hefði
betur verið, að engin hefði sú
skepnan hér uppi staðið.
Það var i þessum málum, eins
og fleiri að ekki er brunnurinn
byrgður fyrr en I hann er dottið
barnið. Hér var lítið, alltof litið
aðhafzt til stuðnings bændum.
Þeim voru jú lánaðir peningar að
3/4 hlutum til heykaupa, sem
undan sinum blóðugu nöglum þeir
skyldu alla aftur borga — að
öðrum kosti sem ómagar I gröf
sinni liggja, og þeirri fyrstu
Inndjúpsnefnd, sem kosin var á
hinum fyrsta og almenna bænda-
fundi i Reykjanesi, fannst ekki
taka þvi að koma á framfæri við
hið islenzka rikisvald þeirri hinni
þar samþykktu tillögu þess
fundar, er hann fékk henni i vega-
nesti, um það þeirra mikilsverða
atriði, að eitthvað af Bjargráða-
sjóðslánum bændanna yrði eftir-
gefið að einhverju eða öllu leyti.
Og svo sveif reisnin hátt yfir
höfðum þriggja þeirra bænda, er
þann fund sátu, að gegn þeirri til-
lögu greiddu þeir atkvæði sitt.
Slika umbun þoldu þeir ekki að
meðbræður þeirra nytu eftir 6 ára
samfelld grasleysisár. Svona
ristir nú kærleiksnáðin djúpt I
hugskoti sumra i garð sinna
granna, og þá ekki siður, að stétt-
visin situr þar i öndvegi.
En sannleikurinn var sá, að
það þurfti, og átti.að borga bænd-
um meira fyrir mjólkina en gert
var. Þar átti samfélagið, rikið, að
koma til — þvi bar skylda til að
taka þátt I svona hallærisárferði,
og það munaði heldur ekkert um
það. Það var ekki við þvi að
búast, að bændur hér i Djúpi gætu
fra.mleitt mjólk með aðkeyptu
heyi og méli fyrir sama verð og
þeim var ætlað, sem fengu eðli-
legt gras af túnum sinum — og
viða mokgras. Eða hvernig held-
ur þú, Björgvin minn, að afkoma i
vestfirzkum sjávarplássum hefði
þótt, hefðu sjómennirnir þurft að
kaupa fiskinn, sem þeir fluttu að
landi i fimm ár samfellt fyrir
lausafé, og ættu svo eftir að borga
þau lán öll með þeim afla, sem
eftir ætti að koma. Ég held að þeir
hefðu sett punkt fyrir aftan slik
vinnubrögð, og lái ég þeim ekki.
En svona lagað kalla ég að láta
menn deyja drottni sínum, rétt
upp á hinn gamla máta.
Nú er hins vegar dúllað við að
setja upp einhverja staðaruppbót
á hugmyndaskrána — jafnt á alla
búvöru — i stað þess að ganga
beint að verki og hlaupa undir
bagga, þegar mest þurfti, en þá
eru bara, vel að merkja, flestar
kýrnar dauðar, og verða ekki
endurreistar á næstunni, og
sannast hér hið fornkveðna, að
það er hægara að styðja en
reisa. En þar á ofan, er það vitað
að sumir af þeim bændum, sem
hér urðu fyrir miklum skakka-
föllum á kalárunum, verða
annaðhvort dauðir og i jörðu
grafnir eða af eðlilegum elli-
ástæðum hættir búskap, svo að
þeir munu annaðhvort af ellilaun-
unum sinum eða af hinum grænu
bökkum eilifðarinnar verða að
gjalda sinar heykaupaskuldir, án
staðaruppbóta á sina framleiðslu,
um leið og þeir, sem fyrst og bezt
komust út úr erfiðleikunum, og
komust á strik i sinum jarðneska
búskap — fá verðauka fyrir sina
búskaparframleiðslu. Er þó ekki
að þeir séu öfundsverðir, og þá
allra sizt þeir, sem i
uppbyggingu húsa eða annarra
mannvirkja standa, með þeim of-
boðslega kostnaði, sem þvi
fylgir, þegar um 100 ær þarf að
hafa i fullum arði til þess eins að
standa undir aðeins fjárhúsa-
byggingunum einum saman, og
hvað skyldi þá Hafliði allur.
En þetta var nú kannski útúr-
dúr, og svo ég snúi mér að mjólk-
inni aftur, þótt allt þetta snerti
hana, þá skal ég segja þér það, að
mér finnst sjálft mjólkursamlag-
ið okkar ekki hafa gert nógu vel
við bændur. Hér hefur út-
borgunarverð til bænda á hinni
svokölluðu sumarmjólk verið
undanfarin ár aðeins 70% af
framleiðsluráðsverði, og það gilt
frá 1. april til 1. október ár hvert
bókstaflega, — þótt mjólkin á
þessu tlmabili væri á stundum
rétt til neyzlu án nokkurrar telj-
andi vinnslu, og skákað þarna i
þvi skjóli, að halda þarna sér til
jafns við þau mjólkurbú, þar sem
kannski mest af mjólkinni fer i
vinnslu. Rausnazt var þó við, á
s.l. aðalfundi, að hækka þetta
sumarverð upp 175% og tel ég það
enga ofrausn, þótt 3/4 hlutar af
kaupinu manns væru borgaðir
út, og þar af dreginn flutnings-
kostnaðurinn kr. 1.38 á litra, en
afgangurinn geymdur langt á
annað ár, eða heldurðu að verka-
fólkið, já eða kennararnir, að
ógleymdum þingmönnunum
myndi finnast greiðslumátinn sá
arna glæsilegur.
Þetta þýðir nú bara það, góði
maður, að ef ég legg mjólk inn
núna i april fyrir 200 þús. kr., þá
fær ég 150 þús. kr. útborgað, en
kr. 50 þús. lána ég það sem eftir
er af þessu ári, eða i 8 mánuði, —
og ef eins og var á s.l. ári, ellefu
mánuði af árinu 1976, eða samtals
i 19 mánuði. Ef ég hefði nú vetrar-
mann fyrir 50 þús. kr. á mánuði,
kaupi fóðurbætir sem svarar
þessari mjólkurframleiðslu, sem
er um 2 tonn, á kr. 80 þús. og þann
áburð, sem svarar einnig til þess
heyfóðurs, sem kýrnar éta þenn-
an mánuð, sem ekki væri of i lagt
kr. 30 þúsund, eða samtals kr. 160
þúsund, þá getur þú nú séð hvað
mjólkurframleiðslan er orðin
ábatasöm atvinnugrein. En þrátt
fyrir þessa 75% útborgun, er þá
akkúrat, að við bændur fáum 3 kr.
heilar þrjár krónur fram yfir
helming þess verðs, sem
mjólkurstöðin fær, ef um sölu-
mjólk er að ræða.
1 annan máta er svo tekið af
okkur 3% af brúttóverði allrar
mjólkur f stofnsjóð Mjólkurstöðv-
arinnar, og hvorki meira eða
minna, er að við fáum af þvi 6% i
ársvexti, arðsamt fé það! Þeir
kunna karl minn að ávaxta spari-
fé sitt bændurnir. 1 þriðja máta
trónir svo jafnaðarmennskan i
þvi hásæti þessara mála, að
minnsta kosti þrir eða fjórir
flutningstaxtar eru á m jólkinni að
stöðvarvegg. Er okkar taxti
Djúpmanna að mig minnir um
það bil helmingi hærri en sá sem
lægstur er. Bændur eru miklir
samvinnumenn eins og þú veizt,
og vilja fá olíu, bensin, og alla
aðra hluti, með jöfnunarverði,
svo sem frekast má verða og það
er ekkert eftir til þess að þessi
samvinnuhugsjón nái algerri full-
komnun, nema að jafna flutnings-
kostnað á mjólkurflutningi til
Mjólkursamlags Isfirðinga. En
þar er betra að flana ekki að
neinu, eða rasa ekki um ráð fram.
En staðreyndin er einnig sú, að
15% lægra verð hefir verið borgað
fyrir „sumarmjólkina” þ.e. frá 1.
april til 1. okt. i uppgjöri ársins —.
En mörgum finnst bara að
sumarið sé ekki svona langt hjá
okkur. En viðast á landi hér, mun
þó vera, fyrir löngu, að jafnaðar-
verð er á mjólkurflutningi.
Ég held nefnilega, að þegar
hver einasta mjólkurlögg selzt
upp svo að segja daglega, og eng-
ar vinnslubirgðir safnast, — þá
ætti engin vandræði að vera, að
borga bændum annaðhvort hærra
verðfyrir mjólkina strax, eða að
borga afganginn af mjólkurverð-
inu minnsta kosti tvisvar á ári,
þ.e. i júli og um áramót. Ég held
að afkoma bændanna hérna sé
ekki það góð, að þeir hafi ráð á
þvi, að lána frá 15-25% af verði
afurða sinna langtimum saman.
— Aðkalla afganginn af mjólkur-
og kjötveröi uppbætur, er algert
hugtakabrengl, þvi að uppbætur
svo sem þær voru upphaflega
skilgreindar, háfa ekki komið hér
þessar vörur i áraraðir, en mikið
frekar, og jafnvel oftast nær i
langan tima, hefur vantað uppá
grundvallarverðið stórar
fjárhæðir.
En ofan á þetta kemur svo
FRAMLEIÐUM
RUNTAL OFNA
Umboðsmenn:
Velsmiðjan Logi, Sauðárkróki. Sigurður Jónsson plpu-
lagningamaður, Húsavik.
OFNASMÍÐJA NORÐURLANDS H.F.
Kaldbaksgötu 5, — Akureyri — Pósthólf 155.
Slmi 2-18-60.
rúsinan i pylsuendanum, að i
gegnum m jólkurstöðina eru
bændur látnir hér kaupa i stórum
stil — fyrir hundruð þúsunda
króna — mjólk og mjólkurvörur
til að láta aðra verzla með. Þeir
borga sjálfir flutningskostnað á
þessa sölumjólk innan af flug-
velli, og aftur vestur um firði út i
Hnffsdal, Bolungavik, og Súða-
vik,og taka á sig alla rýrnun, sem
alltaf er nokkuð mikil á þessari
vöru, og draga svo þennan kostn-
að frá verði þeirra fáu mjólkur-
potta, sem við framleiðum sjálfir
á mjólkurfélagssvæðinu.
Ég held, að það sem ég hafi
minnzt á hér að framan, verki
ekki sem örvun eða aflgjafi á
bændur til að leggja sig fram um
aukna mjólkurframleiðslu, og
nokkuð betur hefði i stakkinn
mátt búa til að halda i horfinu.
Hitt er svo ekki siður ljóst, að
slæmir vegir, og samgönguerfið-
leikar hafa sitt að segja. Það vita
þeir bezt, sem i þessu standa.
Um niðurlag greinar þinnar get
ég verið fáorður, þótt sárt þyki
mér, að jafn vel skýr og greindur
maður og þú ert,skulir trúa
þvi, að þjóðinni sé óhagkvæmt að
greiða útflutningsuppbætur á
landbúnaðarvörur til annarra
landa. Veiztu ekki maður, að rikið
fær miklu meira i tekjur af þeim
gjaldeyrisviðskiptum sem út-
fluttar landbúnaðarvörur skapa,
— en sem svarar þvi sem það
greiðir i útflutningsbætur, miðað
við, að ekkert væri út flutt af
búvörum, já og skapar meira að
segja með útflutningi búvöru,
gjaldeyri fyrir öllum fóðurbætin-
um lika.
Hitt máttu ekki minnast á, jafn
skeleggur baráttumaður og þú
hefur alla tfð, verið verkalýðs-
stéttunum til handa, að niður-
greiðslurnar séu styrkur til
bænda. Þar fara stjórnvöldin
nefnilega i kringum ykkur, eins
og kötturinn i kringum heitan
grautinn. Þið látið nefnilega spila
með ykkur. Niðurgreiðslurnar
eru þeirrar náttúru gæddar, að
það væri vel hægt að nota þær til
að gefa fólkinu vöruna alla, eða
svo til, bara að taka meira af þvi I
skatta bæði beina og óbeina. Þá
þyrfti heldur ekki að borga nema
nokkrar krónur á timann á eftir.
Þá færi lika útgerðin að bera sig.
Þetta er hringavitleysa, sem far-
ið er aftan að fólkinu með, og i
kring um það, og svo kalla finir
menn þetta hagstjornartæki, en
svona tæki er, miklu likara tæki
þvi, sem notað var I gamla daga,
og spunnið var á hrosshár, og
kölluð vitlausasnælda. Eða hvað
heldur þú að bændum væri ekki
nákvæmlega sama þótt fólkið
hefði 1000 kr. á tímann, og
borgaði vöru þeirra óniður-
greidda eins og hún kostar fullu
verði.
Ég veit reyndar að þú veizt
þetta manna bezt, Björgvin minn,
og kannski ekki nema von, að þér
ofbjóði hringavitleysan I stjórn-
kerfinu —. En manstu nokkuð
eftir annarri atvinnustétt, sem
sótti um innflutningsleyfi fyrir
sælgæti fyrir 109 milljónir króna,
þegar innflutningurinn var gefinn
frjáls á sælgæti, reyndar fengu
þeir nú ekki alveg leyfi fyrir svo
miklu i það skiptið, en þeir fluttu
bara ekkert út i staðinn, ekki einu
sinni ullarreyfi eða skinnbleðil,
og það minntist ekki nokkur lif-
andi sála á, að þeir væru að eyða
gjaldeyri fyrir fánýta hluti, svo
sem eins og fóðurbæti, og annað
fyrir bændurna: , og sjálfsagt ekki
eins mikill hagnaður heldur að
selja mélið, þó það sé nú komið á
40. þúsundkrónur tonnið. En mik-
ið er þetta misjafnt, Björgvin
minn, hvað fólkið tekur það mis-
jafnlega nærri sér, hvernig farið
er með þetta dýrmæta gull okkar,
sem við köllum gjaldeyri. Sumir
vilja heldur borga útlendingum
kaup fyrir að láta sauma á sig föt,
og dönskum bændum fyrir að
mjólka kýr — og fóðra féð, — en
að gera þetta i landinu okkar
sjálf, já og éta bara „gottið” sem
við búum til sjálfir.
Jæja, vinur þetta er nú orðið
lengra, en i upphafi átti að vera,
en það er nú svona þegar sjaldan
er skrifað, þá tinist alltaf eitthvað
til. En vel máttu það vita, að við
bændur berum til þin hlýjan hug
fyrir liðsyrði þin góð I okkar
þágu, en misskilninginn hljótum
við að fyrirgefa á þeim alkunnu
forsendum: að skýzt þótt sklrir
séu.
Með beztu kveðju.
Jens i Kaldalóni.