Fréttablaðið - 29.05.2005, Blaðsíða 15

Á þessum tíma var fram-
kvæmdanefndin langt komin í
undirbúningi á því að selja Lands-
bankann á almennum markaði þar
sem enginn einn kaupandi fengi
stærri hlut en þrjú til fjögur pró-
sent. Það var samkvæmt vilja
Davíðs Oddssonar frá því 1997 um
dreifða eignaraðild.
Þá hafði framkvæmdanefndin
fram til þessa unnið út frá því að
Landsbankinn yrði seldur fyrst og
Búnaðarbankinn í kjölfarið og var
það samdóma álit framkvæmda-
nefndar og ráðherranefndar á
þessum tíma að farsælast væri,
miðað við aðstæður á þeim tíma,
að salan færi þannig fram.
Framkvæmdanefndin hafði í
verulega litlum mæli hafið undir-
búning að sölu Búnaðarbankans.
Taldi framkvæmdanefndin, sem
og ráðherranefndin, að Búnaðar-
bankinn væri ekki kominn jafn
langt á veg og Landsbankinn og
því erfiðari í sölu auk þess sem
ákveðin vandamál höfðu verið í
gangi í bankanum. Þá var ríkis-
sjóður enn meirihlutaeigandi í
Búnaðarbankanum en var kominn
undir helmingshlut í Landsbank-
anum. Sú ákvörðun var öllum ljós
í framkvæmdanefndinni, að að
því gefnu að salan á Landsbankan-
um gengi vel yrði ráðist í sölu
Búnaðarbankans að henni lokinni
og beita ætti sömu aðferðum.
Þótti spennandi kostur
Framkvæmdanefndinni þótti
Samson-hópurinn spennandi kost-
ur. Hann væri fjársterkur aðili
sem vildi láta taka til sín og nýta
jafnframt tækifærin sem bankinn
gat ekki nýtt á meðan hann var að
svo stórum hluta í eigu ríkisins.
Þá var ljóst að Samson-hópurinn
væri vel í stakk búinn að greiða
fyrir hlutinn að verulegu leyti
með erlendu fé, enda umsvif hans
mikil í útlöndum.
Framkvæmdanefndin ræddi
málið á nokkrum fundum sínum
og þurfti að taka afstöðu til þess
hvort bein sala án undangengins
útboðs væri ásættanlegur kostur.
Samkvæmt verklagsreglum fram-
kvæmdanefndar sem settar voru
1996 var í raun ekki hægt að
ganga til viðræðna við Samson-
hópinn án þess að gefa öðrum
tækifæri á því að gera tilboð í
bankann. Í 4. grein reglnanna seg-
ir: „Fyrirtæki, sem til stendur að
selja, skulu ávallt auglýst almenn-
ingi til kaups, þannig að öllum
sem áhuga hafa sé tryggður jafn
réttur til að bjóða í þau.“
Í fundargerð nefndarinnar frá
5. júlí 2002 segir að nefndarmenn
hefðu verið sammála um að heppi-
legt væri að klára sölu til kjöl-
festufjárfestis í Landsbankanum í
mánuðinum og selja 20 prósent í
Búnaðarbankanum í september
eins og unnið hefði verið út frá og
þá yrði hafist handa við undirbún-
ing á sölu til kjölfestufjárfestis í
Búnaðarbankanum. Þessi stefna
varðandi Búnaðarbankann yrði
kynnt samhliða áformum um
Landsbankann.
Ekki samkvæmt vilja fram-
kvæmdanefndar
Á fundi nefndarinnar 8. júlí voru
lögð drög að auglýsingu á að
minnsta kosti fjórðungshlut í
Landsbankanum eins og ákveðið
hafði verið á fundi þremur dögum
áður. Á þessum sama fundi, 8. júlí,
upplýsti einn nefndarmanna um
vilja viðskiptaráðherra til þess að
auglýsa 25 til 33 prósenta hlut í
báðum bönkum í einu. Fram-
kvæmdanefndin ræddi þessa til-
lögu en féllst að lokum á að aug-
lýsa Landsbankann en tilkynna
samhliða auglýsingunni um sölu á
Búnaðarbankanum síðar á árinu.
Næsta dag sendi starfsmaður
framkvæmdanefndarinnar nefnd-
armönnum tillögu að auglýsingu
um sölu á að minnsta kosti 25 pró-
senta hlut í Landsbankanum og
jafnframt fréttatilkynningu, þar
sem fram kom að ákveðið hefði
verið að áfangaskipta einkavæð-
ingu Landsbankans og Búnaðar-
bankans. Samkvæmt fréttatil-
kynningunni yrði 20 prósenta
hlutur í Búnaðarbankanum seldur
6. september í gegnum viðskipta-
kerfi Kauphallarinnar með svip-
uðum hætti og gert hefði verið
með jafnstóran hlut í Landsbank-
anum. Í síðari hluta september
yrði auglýst eftir kaupanda að
umtalsverðum hlut í Búnaðar-
bankanum.
Nefndin áformaði að hittast
síðar sama dag til að ganga frá
auglýsingunni.
Af þeim fundi varð hins vegar
ekki því að í millitíðinni fundaði
ráðherranefndin og breytti aug-
lýsingu framkvæmdanefndar að
nefndinni forspurðri.
Kom framkvæmdanefndinni á
óvart
Í stað þess að fara eftir áætlunum
framkvæmdanefndarinnar og
selja Landsbankann fyrst og ráð-
ast í sölu Búnaðarbankans síðar
ákváðu ráðherrarnir að selja ætti
báða bankana í einu. Ráðherra-
nefndin lét breyta drögum fram-
kvæmdanefndarinnar að auglýs-
ingunni og sem send var til fjöl-
miðla næsta dag, hinn 10. júlí.
Auglýsingin var svohljóðandi:
„Framkvæmdanefnd um
einkavæðingu, fyrir hönd við-
skiptaráðherra, óskar eftir til-
kynningum frá áhugasömum fjár-
festum um kaup á að minnsta
kosti 25 prósenta hlut í Lands-
banka Íslands hf. og/eða Búnaðar-
banka Íslands hf. [...] Í tilkynning-
unni skal gera grein fyrir fjár-
hagsstöðu, þekkingu og reynslu á
fjármálamarkaði, eignarhlut sem
viðkomandi óskar eftir kaupum á,
hugmyndum um staðgreiðsluverð
og áformum varðandi rekstur
[bankanna]. [...] Tekið er fram að
framangreindur hlutur verður
einungis seldur í öðrum bankan-
um nú ef viðunandi tilboð fæst og
stefnt er að því að hlutur í hinum
bankanum verði seldur síðar á ár-
inu. [...]“
Auglýsingin var ekki birt er-
lendis. Í henni kom fram að við
söluna yrði þess gætt að ríkið
fengi hámarksverð fyrir eign sína
í bönkunum. Af auglýsingunni má
ráða að þau atriði sem einkum
yrðu vegin og metin þegar kæmi
að vali á kjölfestufjárfesti væru
fjárhagsstaða, þekking og reynsla
á fjármálamarkaði, stærð eignar-
hlutar sem óskað er eftir að
kaupa, hugmyndir um stað-
greiðsluverð og áform um rekst-
ur.
Vonbrigði í Samson-hópnum
Auglýsingin olli nokkrum von-
brigðum í Samson því að Björgólf-
ur Thor hafði vonast eftir því að
geta keypt Landsbankann með
verulegu forskoti á þá sem myndu
fjárfesta í Búnaðarbankanum.
Hann var þeirrar skoðunar að
ákvörðun ráðherranefndarinnar
um að selja báða bankana í einu
hefði meðal annars verið tekin
með það fyrir augum að koma í
veg fyrir forskot Samson-hópsins
á S-hópinn á íslenska fjármála-
markaðnum.
Fimm hópar skiluðu inn til-
kynningum um áhuga sinn á kaup-
um í bönkunum þann 25. júlí. Auk
Samson, sem samanstóð af Björg-
ólfsfeðgum og Magnúsi Þorsteins-
syni, voru það Íslandsbanki, Kald-
bakur, en honum stýrðu Eiríkur
Jóhannsson og Þorsteinn Már
Baldvinsson; S-hópurinn svokall-
aður, með Ólaf Ólafsson fremstan
í flokki, sem þá var samsettur af
Eignarhaldsfélaginu Andvöku,
Eignarhaldsfélaginu Samvinnu-
tryggingum, Fiskiðjunni Skag-
firðingi, Kaupfélagi Skagfirðinga,
Keri, Samskipum og Samvinnulíf-
eyrissjóðnum. Fimmti áhugasami
var Þórður Magnússon fyrir hönd
fjárfesta.
Strax ljóst hverjir fengju Lands-
bankann
Í lok júlí fundaði framkvæmda-
nefnd með hópunum fimm, hverj-
um fyrir sig. Með fundarboðinu
fylgdi minnisblað þar sem fram
komu upplýsingar um þau atriði
sem nefndin vildi fá nánari upp-
lýsingar um. Efst á blaði var ósk
um upplýsingar um hvorum bank-
anum hóparnir hefðu meiri áhuga
á
Áður en fundirnir áttu sér stað
tóku að berast skilaboð frá einka-
væðingarnefnd til Kaldbaks og S-
hópsins að á fundinum með nefnd-
inni ættu þeir að segjast hafa
meiri áhuga á Búnaðarbankanum
en Landsbankanum. Einnig bárust
meldingar um það að hóparnir
tveir ættu að kanna hvort grund-
völlur væri fyrir því að þeir tækju
sig saman um að kaupa Búnaðar-
bankann.
Öllum hlutaðeigandi, báðum
megin við borðið, var á þessum
tíma þegar orðið ljóst að Samson-
hópurinn fengi Landsbankann.
Þótt ekki væri talað um það opin-
berlega í einkavæðingarnefnd
þóttu það ósögð sannindi að aug-
lýsingin á sölu hlutar ríkisins í
Landsbankanum væri einfaldlega
formsatriði.
Áformað var að tveir hópar
yrðu útilokaðir: Íslandsbanki og
Þórður Magnússon. Samson
myndi lýsa því yfir við fram-
kvæmdanefndina að hann hefði
meiri áhuga á Landsbankanum og
hinir tveir hóparnir, Kaldbakur og
S-hópurinn, myndu segjast frem-
ur vilja kaupa Búnaðarbankann.
Koma átti á samvinnu þeirra á
milli og sameina hópana tvo um
Búnaðarbankann og málið yrði
þannig leyst farsællega.
Þetta gekk hins vegar ekki
eftir.
Tveir útilokaðir strax
Framkvæmdanefndin ákvað fljót-
lega að útiloka tvo hópa: Íslands-
banka og Þórð Magnússon. Ís-
landsbanki var útilokaður því sú
pólitíska stefna hafði verið gefin
út að salan á Landsbankanum og
Búnaðarbankanum mætti ekki
leiða til sameiningar banka á Ís-
landi. Þórður Magnússon var úti-
lokaður vegna þess að honum
þótti ekki takast að sýna fram á
hvernig hann ætlaði sér að fjár-
magna kaupin.
Á fyrstu fundum framkvæmd-
nefndar með fjárfestahópunum
þremur lýstu þeir því allir yfir að
þeir hefðu áhuga á báðum bönk-
unum og „óhlýðnuðust“ þar með
þeim óbeinu fyrirskipunum sem
nefndin hafði látið berast til
þeirra, að Samson ætti að lýsa yfir
áhuga á Landsbankanum og hinir
tveir hóparnir á Búnaðarbankan-
um.
Kaldbakur og S-hópurinn
höfðu báðir meiri áhuga á Lands-
bankanum. Ólafur Ólafsson, sem
fór fyrir S-hópnum, taldi Lands-
bankann betri sjálfstæða einingu
en Búnaðarbankann og að hann
fæli í sér betri tækifæri. Eiríkur
Jóhannesson og Þorsteinn Már
Baldvinsson, sem fóru fyrir Kald-
baki, höfðu af sömu ástæðum
meiri áhuga á Landsbankanum
enda var Eiríkur vel kunnur
innviðum bankans og fyrirkomu-
lagi hans eftir að hafa gegnt starfi
útibússtjóra Landsbankans á Ak-
ureyri um tíma.
Björgólfur „stóð sig best“
Framkvæmdanefndin kom á
kynningarfundum með fjárfesta-
hópunum þremur með Halldóri J.
Kristjánssyni, bankastjóra Lands-
bankans, og Stefáni Héðni Stef-
ánssyni framkvæmdastjóra, sem
fram fóru dagana 22. og 23. ágúst.
Þar var farið í gegnum glæru-
kynningu á bankanum þar sem
gerð var grein fyrir helstu atrið-
um í rekstri hans. Viðstaddur
fundina var starfsmaður einka-
væðingarnefndar, Guðmundur
Ólafsson, sem hafði verið falið að
skila framkvæmdanefnd og ráð-
herranefndinni fundargerðum af
fundunum. Hann tók niður á blað
það sem fram fór á fundinum.
Einkavæðingarnefnd komst að
þeirri niðurstöðu, eftir að allir
þrír hóparnir höfðu fundað með
Halldóri og Stefáni Héðni, að
Björgólfur Guðmundsson hefði
sýnt „mestan áhuga á bankanum“
og hann hafi „staðið sig best“ af
öllum fjárfestunum. Var það með-
al annars notað sem rökstuðning-
ur framkvæmdanefndarinnar síð-
ar gagnvart hinum tveimur fjár-
festunum þegar útskýra þurfti af
hverju ákveðið var að ganga til
viðræðna við Samson.
Aldrei rætt um verð
Hóparnir þrír áttu nokkra fundi
með framkvæmdanefnd og þurftu
meðal annars að svara spurning-
um um framtíðaráætlun sína
varðandi Landsbankann. Á loka-
fundi framkvæmdanefndar með
fjárfestunum hafði ekki enn verið
fært í tal hvaða hugmyndir hóp-
arnir gerðu sér um verð. Ekki
hafði verið hugað að því að hóp-
arnir þyrftu að bjóða ákveðið verð
fyrir hlut ríkisins í Landsbankan-
um. Þegar bjóðendur bentu á að
ekki hefði enn verið gert ráð fyrir
því að verðtilboð yrði gert kom
framkvæmdanefndin með þær
skýringar að nefndin hefði hugsað
sér að setja inn í ferlið nokkurs
konar millistig þar sem hóparnir
þrír myndu leggja fram verðtil-
boð. Hins vegar hefði fram-
kvæmdanefndin ekki enn ákveðið
hvernig það millistig ætti að
ganga fyrir sig, en bjóðendur
yrðu látnir vita.
Á lokastigi söluferlisins var
því ekki enn farið að huga að
verðþætti tilboðanna.
Vægi verðs í heildarmati ákveðið
eftir á
Hinn 28. ágúst fundaði fram-
kvæmdanefndin með hópunum
þremur hverjum fyrir sig og af-
henti þeim bréf þar sem óskað var
eftir svörum við fimm atriðum:
Hvernig fyrirkomulag eignar-
halds yrði, stærð eignarhlutar
sem sóst væri eftir, fjármögnun,
framtíðarsýn og loks aðrar for-
sendur fyrir kaupunum.
Framkvæmdanefndin deildi á
fundi sínum 30. ágúst um aðferða-
fræðina við útboðið og hvert vægi
verðs ætti að vera í væntanlegu
heildarmati. Steingrímur Ari Ara-
son lagði meðal annars á það
áherslu á fundinum að samkvæmt
vinnureglum framkvæmdanefnd-
arinnar ætti að meta tilboðin til
staðgreiðsluverðs og ennfremur
að ákveða ætti lágmarksverð fyr-
ir hlutinn. Hann fékk ekki hljóm-
grunn fyrir því innan nefndarinn-
ar og vildu nefndarmenn frekar
semja um verð við kaupandann
við samningaborðið eftir að hann
hefði verið valinn.
Í skýrslu Ríkisendurskoðanda
um söluna á Landsbankanum er
bent á að á þessum tímapunkti
hefði hvorki verið tekin afstaða til
þess hvert vægi einstakra
áhersluþátta væri né hvernig
meta ætti tilboðin með tilliti til
hvers þáttar fyrir sig.
Ákveðið var að kalla til fjár-
festingabankann HSBC, sem áður
hafði unnið að sölu bankans. Eitt
helsta verkefni HSBC yrði að
meta þá þætti sem áhrif hefðu á
val á kaupanda, aðstoð við samn-
ingaviðræður og kostgæfnisat-
hugun á kaupanda.
Á þessum tíma stóðu yfir mikil
átök um yfirráðin í VÍS og beið
framkvæmdanefnd með að óska
eftir verðtilboðum þangað til
átökin um VÍS voru yfirstaðin.
Þar tókust á Landsbankamenn
og S-hópurinn, en báðir réðu yfir
helmingshlut í félaginu. Þeim
lauk með kaupum S-hópsins á hlut
Landsbankans í VÍS.
Þegar verðtilboðin í
Landsbankann bárust kom í ljós
að Samson var með langlægsta
tilboðið og því þurfti að finna
viðunandi lausn á því hvernig
hægt yrði að útskýra valið á
Samson sem kaupanda að
Landsbankanum.
SUNNUDAGUR 29. maí 2005 15
Á morgun verður sagt frá átökunum
bak við tjöldin um yfirráðin í VÍS og
baráttu milli tveggja eigendahópa,
Landsbankans og S-hópsins. Inn í átök-
in blönduðust Davíð Oddsson og Hall-
dór Ásgrímsson, sem gættu hagsmuna
hvors hópsins um sig. Landsbanka-
menn halda því fram að Halldór Ás-
grímsson hefði hótað Davíð því að
hætta við einkavæðingarferlið færi svo
að VÍS yrði selt Samson með Lands-
bankanum. S-hópurinn segir aðra sögu
og kallar átökin „Sex daga stríðið um
VÍS“.
» ÖLLUM BEIÐNUM HAFNAÐ
Fréttablaðið hefur sent sex beiðnir á
grundvelli upplýsingalaga til fram-
kvæmdanefndar um einkavæðingu
og iðnaðar- og viðskiptaráðuneytisins
vegna sölunnar á Landsbankanum og
Búnaðarbankanum. Öllum beiðnum
hefur verið synjað, nema einni sem
ekki hefur borist svar við, og hefur
synjununum verið áfrýjað til úrskurð-
arnefndar um upplýsingamál.
FRÉTTABLAÐIÐ HEFUR ÓSKAÐ EFTIR
EFTIRFARANDI UPPLÝSINGUM:
19. APRÍL
- Allar fundargerðir framkvæmda-
nefndar um einkavæðingu og ráð-
herranefndarinnar vegna sölu á Bún-
aðarbanka Íslands.
Synjað. Fréttablaðið hefur áfrýjað
synjuninni til úrskurðarnefndar um
upplýsingamál.
28. APRÍL
- Skýrslur HSBC sem unnar voru fyrir
framkvæmdanefnd um einkavæðingu
vegna sölu Landsbankans annars
vegar og Búnaðarbankans hins vegar.
Synjað. Fréttablaðið hefur áfrýjað
synjuninni til úrskurðarnefndar um
upplýsingamál.
- Gögn sem ríkisendurskoðun voru
fengin í hendur til að vinna skýrslu
um einkavæðingu helstu ríkisfyrir-
tækja á árunum 1998-2003.
Synjað. Fréttablaðið hefur áfrýjað
synjuninni til úrskurðarnefndar um
upplýsingamál.
- Samningar sem gerðir voru við
kaupendur Landsbanka Íslands ann-
ars vegar og Búnaðarbankans hins
vegar við sölu á hlut ríkisins í bönk-
unum á árunum 2002 til 2003.
Synjað. Fréttablaðið hefur áfrýjað
synjuninni til úrskurðarnefndar um
upplýsingamál.
3. MAÍ
- Niðurstöður úr áreiðanleikakönnun
sem HSBC gerði síðla árs 2002 á þá
ónafngreindu erlendu banka sem S-
hópurinn tilgreindi sem einn af fjár-
festum vegna kaupanna á Búnaðar-
bankanum.
Synjað. Fréttablaðið hefur áfrýjað
synjuninni til úrskurðarnefndar um
upplýsingamál.
18. MAÍ
- Bréfið sem Björgólfur Guðmunds-
son og Björgólfur Thor Björgólfsson
sendu framkvæmdanefnd um einka-
væðingu í lok júní 2002 þar sem þeir
lýstu yfir vilja til að kaupa að minnsta
kosti þriðjung af heildarhlutafé í
Landsbankanum eða Búnaðarbank-
anum.
Svar hefur ekki borist.
» MISTÓKST AÐ SELJA SÍMANN
Framkvæmdanefnd um einkavæðingu hafði unnið að undirbúningi að sölu Símans
meira og minna frá því í febrúar 2000 og skilað skýrslu um málið í janúar 2001. Í lok
mars var gerður samningur við Búnaðarbankann og Pricewaterhouse Coopers í London
og Reykjavík um þjónustu vegna fyrirhugaðrar sölu sem átti að fara fram um vorið.
Í júní ákvað ríkisstjórnin hins vegar að fresta sölunni fram í september og síðar var til-
kynnt að salan færi fram dagana 19. til 21. september. Skömmu áður en söludagurinn
rann upp dundu hins vegar hryðjuverkaárásirnar á Bandaríkin yfir, 11. september 2001.
Þrátt fyrir hversu mikil áhrif árásirnar höfðu á hlutabréfamarkaði víðs vegar um heim var
ákveðið að fresta ekki sölunni.
Skemmst er að segja frá því að salan tókst ekki sem skyldi og seldust einungis 5 pró-
sent af hlutabréfum fyrirtækisins af þeim tæpa fjórðungi sem var í boði í fyrsta áfanga.
Hlutfallið var of lágt til þess að hægt væri að skrá fyrirtækið á Verðbréfaþingi Íslands
eins og stefnt hafði verið að.
Í framhaldinu fóru fram óformlegar viðræður við tvo erlenda fjárfesta, danska símafyrir-
tækið TDC og fjárfestingafyrirtækisins Providence Equity Partners. Viðræðurnar runnu út
í sandinn og eru sagðar hafa strandað vegna þess að verðið á Símanum þótti of hátt.
» VÍS KEYPTI EITT PRÓSENT
Nokkrum mánuðum áður en útboðið á
20 prósenta hlutnum í Landsbankanum
fór fram hafði dótturfyrirtæki bandaríska
bankans Wachovia Bank, Philadelphia
International Equities, selt 4,25 prósenta
hlut sinn í Landsbankanum. Philadelphia
International Equities eignaðist bréf sín í
Landsbankanum er bankinn keypti ráð-
andi hlut í breska bankanum Heritable
bank árið 2000.
Gengi bréfanna í sölunni var 3,25 og
söluverðið því um 946 milljónir króna.
Stærstu kaupendurnir voru VÍS, sem
keypti 1,25 prósenta hlut, og Líftrygg-
ingafélag Íslands, sem keypti eitt pró-
sent. Landsbankinn átti umtalsverðan
hlut í báðum félögunum.