Atuagagdliutit - 15.01.1998, Blaðsíða 19

Nr. 4 • 1998
19

GRØNLANDSPOSTEN
Piginmttuusutut nalunaarutiginninneq
Kalaallit Nunaanni nuna nammineq pigineqarsinnaanngilaq, taamaattumik aningaasanik taarsigassarsinermi
qularnaveeqqusiinissaq ajornakusoorpoq. Kisiannili Kalaallit Nunaanni aningaasanik taarsigassarsisarnerup
annertusiartornera ilutigalugu illut biilillu qularnaveeqqutigalugit aningaasanik taarsigassarsisarnermi
qularnaveeqqusiisarnissaq pisariaqaleriartorpoq
Allattoq, fuldmægtig Chri-
stian Brnadt, Finansrådet
Atuagassiami qaammammut
saqqummersartumi Finans og
Samfund-imi Finansråd-imit
saqqummersinneqartartumi
fuldmægtig Christian Brandt
piginnittussaatitaaneq pigin-
nittuusutullu nalunaarute-
qartameq pillugit isumaliu-
tersuummik allaaserisaqar-
poq. Tassani assersuuppai
Kalaallit Nunaanni ajomar-
torsiutit Danmark-imi pis-
sutsinut, pissutsillu nunatsin-
ni allanarsinnaagaluartut,
taamaattoq pissutissaqarpoq
eqqartorneqartup malugini-
arneqamissaanut:
Ullumikkut Kalaallit Nunaan-
ni ataasiinnarmik aningaase-
riveqarpoq, takussutissaasoq
Nuna Bank-ip aamma Grøn-
landsbanken-ip ungasinngit-
sukkut kattussimanerannut.
Maannakkullu sanaartomer-
mi taarsigassarsiniartarfiit
Kalaallit Nunaanni sinniiso-
qartinneqanngillat.
Illuliortarneq akisoorujus-
suuvoq, ilaatigut pissutigalu-
git qaarsunik qaartiterisameq,
nuna qeriuaannartoq aamma-
lu sulisartumik sanaartomer-
milu atortussanik assartuisar-
nerit.
Nunap isorartunerujussua
inuillu siammarsimanerujus-
suat qulamartitsisarpoq illu a-
kissamisut akilersillugu tu-ni-
neqarsinnaanersoq. Taamaat-
tumik Kalaallit Nunaanni il-
luutit Danmark-imisut qular-
naveeqqutigissallugit pileri-
narpallaanngillat. Pingaartu-
mik tamatumani pineqarput
illuutit inukitsuni pigineqar-
tut, najugaqarfinnilu inuussu-
tissarsiutinik/tunisassiorfin-
nik pisariaqartitsiffiusuni.
Taamaattumik Kalaallit
Nunaanni inuunermi atugas-
sarititaasut immikkut ittut
aningaasaliissuteqarnissamut
sunniuteqartarput. Kisiannili
pissutsit taamaattut imaalial-
laannaq allanngortinneqarsin-
naanngillat, nunami nammi-
nermi atugassarititaasut pis-
sutigalugit. Matumalu kingu-
liini pineqartut taamaattumik
inatsisinut immikkut ittunut
tungatinneqassapput, Kalaal-
lit Nunaanni aningaasaliissu-
teqartup illuutimut piginnit-
tussaaneranut nalunaarsuiner-
mut tunngassuteqartut.
Piginnittussaaneq
Danmark-imi pissutsinut na-
leqqiullugu allaalluinnartuu-
voq Kalaallit Nunaanni nuna
nammineq pigineqarsinnaa-
ngimmat, piniartutut kulture-
qamermi nuna ataatsimut pi-
gineqartutut isigineqartarmat.
Assersuutigalugu oqaatigine-
qassaaq Savalimmiuni nuna
ataatsimut pigineqartutut isi-
gineqartarmat.
Tupigusuutigineqarsinnaa-
voq Danmark-imit sunner-
neqarneq (Kalaallit Nunaat
1721-miit 1953-imut nunasia-
avoq) sorpassuartigut kingu-
neqarsimanngimmat periaat-
sip tamatuma atorunnaarsin-
neqannginneranik, taamalu
»qallunaat periaasiat« atome-
qalersimanani.
Nunamik ataatsimut pigin-
nittuunermik periaaseq pini-
artutut kultureqamermit pi-
suuvoq, ukiuni 4-5000-ini a-
tuussimalluni, ullutsinnilu a-
tuulluni. Nunalerineq ima-
luunniit uumasuuteqarneq na-
jugaqarfmni aalajangersima-
suni atorneqarsimanngilaq
(eqqaassanngikkaanni qallu-
naatsiaat ukioq 1000-imiit
1500-mut savaateqarsimane-
rat). Taamaattumik nuna atus-
sallugu soqutigineqarsiman-
ngilaq, soorlu Danmark-imi
nunalerineq Savalimmiunilu
uumasuuteqarneq qangali so-
qutigineqarsimasut. Nuna taa-
maattumik taamaallaat soqu-
tiginaateqarsimavoq nunami
imaanilu uumasunik piniar-
nermi aallaavittut.
Piniartutut inuuniutillit na-
jugaqarfinni aalajangersima-
suni najugaqamermi malerua-
gassanik amerlasoorpassuar-
nik pilersitsisimapput, tassa-
mi inuuniamermi tunngavis-
sat pissuteqarmata piniagas-
saqarneq tunngavigalugu
nuuttarnermik. Najugaqar-
fimmiittoq tunngaviatigut pi-
sussaatitaavoq najukkamini
piniarnissamut. Piniarnissa-
mut periarfissat atorneqan-
ngippata pisussaatitaaneq
annaaneqartarpoq allallu taar-
taasarlutik, taamaalilluni pini-
agassat asuliinneqartinneqar-
taratik.
Periaatsit taamaattut ullut-
sinni suli Kalaallit Nunaanni
atomeqarput, ilaatigut pisas-
siisamermi aammalu illulior-
fissanik tunniussisarnermi.
Nuna pigineqalersinnaanngi-
laq, taamaallaalli illuliorfissa-
mik tunniussisoqartarluni.
Ululiorfissamik tunniussar-
nermi atuisinnaatitaaneq pi-
neqartarpoq, tamatumani tun-
ngavigineqartarluni atorfis-
saanut atuineq, illuliorfissa-
mik tunniussinermi piumasa-
rineqartut tunngavigalugit.
Piginnittuusutut
nalunaarutiginninneq
Piginnittuusutut nalunaaruti-
ginninnennut atatillugu inat-
sisitigut inissisimanermi sal-
lunaveeqqutitut piginnittus-
saatitaaneq pialuutit eqqar-
saatigalugit Danmark-imi pis-
sutsinut assinguvoq. Pingaar-
nertut allaassutaavoq bilbog
(sallunaveeqqutitut piginnit-
tussaatitaaneq, soorlu qamuti-
nut motorilinnut, immaqalu
snescooterinut assigisaannul-
lu). Akerlianik illuutinik pi-
ginnittussaatitaanermut nalu-
naarutiginninneq annertooru-
jussuarmik allaassuteqarpoq.
Pingaaruteqarnerit marluk
tassaapput piginnittussaati-
taanermut nalunaarutiginnin-
nermi piginnittuusutut nalu-
naaruteqarneq piumasarine-
qanngimmat, illuutillu tamak-
kerlutik immikkut qanoq aki-
leraaruteqataanissaat atome-
qanngilaq.
Sallunaveeqqutit salluna-
veqqutitullu piginnittussaa-
neq pillugit inatsit 10. maj
1967-imeersoq Kalaallit Nu-
naannut tunngasoq tunngavi-
galugu illuutinik piginninneq
nalunaarsomeqassaaq kingu-
sinnerusukkut isumaqatigiis-
suteqarnissami imaluunniit
eqqartuussivimmi suliassan-
ngortitsinermi atorneqarsin-
naassaguni. Akerlianik pigin-
nittutut nalunaaruteqamermi
sallunaveeqqusiinermik nalu-
naaruteqarneq qularnaarne-
qanngilaq, qallunaat piginnit-
tussaanermut nalunaaruteqar-
tameranni inatsimmut naleq-
qiullugu, tamatumalu kingor-
na pisussaaffiit tamarmik, il-
luutinik piginninnermut nalu-
naaruteqarneq ilanngullugu,
piginnittutut nalunaarutigine-
qassallutik, kingusinnerusuk-
kut isumaqatigiissuteqamis-
sami eqqartuussivimmilu su-
liassanngortitsinissami ator-
sinnaassagunik.
Illuutinilli piginninnermut
pisussaaneq nalunaarsorne-
qarsinnaavoq maleruagassat
Kalaallit Nunaata Eqqartuus-
sivianit pilersinneqarsimasut
naapertorlugit, taannali taa-
maallaat pisussaatitaanermik
pilersitsinermut uppemarsaa-
tissaavoq.
Piginnittutut nalunaarute-
qamermi pisussaatitaanermik
piginnittutut nalunaaruteqar-
nermi pisussaatitaannginner-
mik peersitsinermik periaaseq
taamaallaat atuuppoq sallu-
naveeqqutinik pisussaatitaa-
nermi. Sallunaveeqqutinik pi-
ginnittoq pisussaatitaanngilaq
qangali piginnittuunermut
tunngatillugu, naal piginnit-
tuunermik nalunaaruteqarneq
nalunaarsorneqarsimanngik-
kaluartoq.
Immaqa tamanna atorne-
qarsinnaagaluarpoq inuiaqati-
giit inuuneranni atukkat a-jor-
nannginneruffianni, »kikkut
tamarmik imminnut ilisarisi-
maffianni«. Ullumikkulli ta-
makku qulamaateqarput ani-
ngaasanik taarsigassarsisit-
sisumut aammalu pisussaati-
taanermik piginnittumut.
Danmark-imut naleqqiullu-
gu Kalaallit Nunaanni illuutit
tamakkerlutik immikkut qa-
noq akileraaruteqaataanissaat
atomeqanngilaq, illuutit nor-
mulerlugit nalunaarsomeqar-
tarfiat, tassani nuna illuute-
qarfik aalajangersimasoq in-
nersuussutigineqartarmat. Il-
luutit sallunaveeqqutigalugit
periaaseq tamanut atuuppoq,
tassunga ilanngunneqarlutik
normut siunissami illuutinut
atomeqalersussat.
Kalaallit Nunaanni eqqar-
tuussisamermi pissutsit im-
mikkut ittut malitsigisaannik -
nuna nammineq pigisatut
pigilerneqarsinnaanngimmat
- illuliorfissamik tunineqar-
nissaq qinnuteqaatigineqas-
saaq. Sallunaveeqqutit nalu-
naarsorneqarnissaat pillugu
Kalaallit Nunaanni nalunaa-
rut malillugu illuutit nalu-
naarsomeqassapput »illup qa-
noq ittuunera, sumiinnera il-
lullu normua« ilanngullugit.
Danmark-imi illuutit tamak-
kerlutik immikkut qanoq aki-
leraaruteqaataanissaannik pe-
riaaseq atorneqanngimmat
taarsiullugu atomeqarput nu-
nap assingi ataatsimut kater-
sukkat. Illut ataasiakkaat illut
normuinik pilersorneqartar-
put (N-nr.), tamatumalu ki-
ngoma ataatsimut katersuk-
kanut ilanngunneqartarlutik.
Taamaalilluni sallunaveeq-
qummik piginnittup aallaavi-
gisarpaa illu, illup toqqavia
pinnagu. Qallunaat eqqar-
tuussinermi periaasiat malil-
lugu tamanna assersuunne-
qarsinnaavoq illup toqqavia-
nik attartukkamik salluna-
veeqqummut.
Inatsisip iluarsineqamera
Inuit amerliaitomerat kiisalu
inuusarnerup talliartornera
pissutigalugit illuutit pigine-
qartut, biilit, angallatit umiar-
suillu inuinnamit pigineqartut
amerliartorsimapput, salluna-
veeqqutit pillugit inatsisip
1967-imi Kalaallit Nunaanni
atulersinneqarnerata kingor-
na. Kalaallit Nunaanni inuus-
sutissarsiutit annertusiartor-
nerat ilutigalugu aningaasa-
nik taarsigassarsisitsisarneq
annertunerusumik pisariaqar-
tinneqalersimavoq.
Tamanna tunngavigalugu
inatsisinik atortitsinermut mi-
nisteri 1995-imi ataatsimiitit-
amik pilersitsivoq, Kalaallit
Nunaanni piginnittuusutut na-
lunaaruteqartamerup atuler-.
sinneqamissaanik pisariaqar-
titsinermik misissuisussamik.
Finansråde, ataatsimiititami
sinniisuutitaqartoq, makku-
ninnga malunginiagaqarsima-
voq:
* Kalaallit Nunaanni ani-
ngaasaliisamermi ullutsinnut
naleqquttumik tunngaviatigut
pisariaqartitsisoqarpoq, pigin-
nittuunermut pisussaaffiit na-
lunaarsomeqassappata, ki-
ngusinnemsukkut isumaqati-
giissuteqamissami eqqartuus-
sivimmilu suliassanngortitsi-
nissami atorsinnaassappata.
* Sallunaveeqqutinik pigin-
nittoq sallunaveeqqutinik pi-
ginnittutut nalunaassappat pi-
ngaaruteqarpoq sallunaveeq-
qutinik piginnittup qulamaar-
neqamissaa sallunaveeqquti-
nik piginnittup illuliorfissa-
mik tunineqamissaa, sunalu
tamatumani tunngavigineqas-
sanersoq. Aammattaaq sallu-
naveeqqutinik piginnittumut
pingaaruteqarpoq qulamtigi-
neqassanngimmat salluna-
veeqqutit sumut tungassute-
qamersut.
* Bilbog-imik pisariaqartit-
sisoqamersoq misissomeqas-
saaq. Tunngaviatigut illuuti-
nik piginnittuunermik nalu-
naarsuisimannginneq pisassa-
nillu piniartameq emumanar-
toqarsinnaapput, Danmark-
imi atomeqarsimasut bilbog
pillugu qallunaat piginnittuu-
nermut inatsisaanni malerua-
gassat atulersinneqarnissaat
sioqqullugu. Naallu Kalaallit
Nunaanni ajomartorsiut an-
nikinnerugaluartoq inuit ikin-
nerunerat pissutigalugu, i-
nummut ataasiakkaamut bil-
bog-imik pigisaqannginneq
pissutigalugu pigisaminik an-
naasaqartussamut, tamanna
Danmark-imisulli ilungersu-
nartigissaaq.
Kalaallit Nunaanni pigin-
nittuusutut nalunaarutiginnin-
nerup iluarsartuunneqamis-
saata ajomartorsiutit immik-
kut ittut tamaasa aaqqiivigi-
sinnaanngilai, Kalaallit Nu-
naanni aningaasanik taarsi-
gassarsisitsisamermi atome-
qartut. Akerlianik maannak-
kut piginnittuusutut nalunaa-
mtiginnittamermi amigaataa-
sut akomutaasut allanngortin-
nissaat periarfissaqassaaq.
Illuutit tamakkerlutik immikkut qanoq akileraaruteqaataanissaannut taarsiullugu illuutit I stedet for et traditionelt matrikelsystem angives fast ejendom ved »ejendommens art,
nalunaarsomeqartarput »illu qanoq ituunersoq, sumi inissisimanersoq illullu normui« beliggenhed og bygningsnummer«.
ilanngullugit.
ASS7 FOTO-ARKIV: LOUISE-INGER KORDON