Atuagagdliutit - 06.07.1999, Blaðsíða 13

GRØNLANDSPOSTEN
MARLUNNGORNEQ 6. JULI 1999 • 13
Nalitsinnik oqaluttuaq mianersortoq
HENRIK SKYDSBJERG
Henrik Skydsbjerg: Kalaallit Nunaat - ukiuni 20-ni namminersomeruneq.
Namminersomerunerup nalaani Kalaallit Nunaanni nalitsinnik oqalutuaq.
Atuakkanik saqqummersitsisarfik. Atuagkat, 1999.
Henrik Skydsbjerg: Grønland - 20 år med hjemmestyre. En samtidshistorie om Grønland
under hjemmestyret. Forlaget Atuagkat, 1999.
Saqqummiussisoq,
Aqqaluk Petersen,
København
»Qanga pisunik eqqaaman-
ninngitsoq pillarneqassaaq
misiginneqqinnissaminut«.
Santayana
Ilisimaneqartutut ukiut 20-t
qaangiupput namminersor-
neruneq eqqunneqarmat, ta-
matumunngalu atatillugu
Henrik Skydsbjerg nalitsinni
pisunik atuakkiorpoq, atuak-
kanik saqqummersitsisarfim-
mit Atuagkat-nit saqqum-
mersinneqartumik.
Oqaluttuaq
Ukiuni 20-ni siullemi nam-
minersornerunermi pisima-
sut kinguleriinnerat najoqqu-
taralugu tulleiiissillugit Hen-
rik Skydsbjerg-ip allaaserisi-
mavai, aallarniutigisimallu-
gu oqaluttuarisaanermut tun-
ngasoq (immaqa naakkaluar-
tumik).
Uaatigut qallunaaq nuna-
nut allanut aallartitaq Henrik
Kaufmann pillugu Bo Lide-
gaard-ip ilisimatusaatitut al-
lagaata erseqqissumik taku-
tippaa, sorsunnersuup ki-
ngulliup kingoma qallunaat
Kalaallit Nunaanni nutaamik
aaqqissuussinissamik soquti-
ginninneranni pingaamersaa-
simasoq, oqassanngikkaanni
kisiat soqutigineqarsimasoq,
qallunaat isumannaallisaa-
nermut politikeqamermi so-
qutigisaat tunngaveqameru-
sut USA-mut NATO-mullu
attuumassuteqamermut.
Qallunaat Kalaallit Nu-
naannut oqartussaanermik
ersersitsiniamerat pitsaaner-
paamik isumagineqarsinnaa-
voq Kalaallit Nunaata Dan-
mark-imut ilanngunneqame-
ratigut, taamalu Kalaallit Nu-
naata inissisimanera USA-
mut qulamaarlugu. Pissutsit
taakku Henrik Skydsbjerg-ip
atuakkiaani eqqaaneqanngil-
lat, akerlianik eqqaaneqarlu-
tik Kalaallit Nunaata nuna-
siaaneranut tunngasut, aam-
ma nalunaaruteqartarnissa-
mik FN-imit piumasaqaataa-
sut. Immaqali tamanna sun-
niuteqarsimavoq, kisiannili
isumannaallisaanermut poli-
tikeqamermik soqutigisaqar-
nermi pingaaruteqarpallaar-
simanani.
Namminersuleriartomeq
Akerlianik namminersome-
rup pilersikkiartomeqamera-
nut tunngasut sukumiisumik
allaaserineqarput, siullermik
pineqarluni namminersome-
rulemissamut ataatsimiititap
pilersinneqarnera, tamatu-
malu kingoma namminersor-
nemlemissamut kommissio-
ni eqqartomeqarluni.
Kalaallit Nunaata EF-imut
- kingoma EU-mut - attuu-
massuteqarnera pingaarute-
qartorujussuuvoq, nammi-
nersorneruneq sioqqullugu
kinguninngualu. 1972-imi
inuit taasisinneqarmata 70
procentit sinneqartut Kalaal-
lit Nunaata EF-imut ilaasor-
tanngomissaanut naaggaar-
put, Danmark-imili amerla-
nerit akuersimmata Kalaallit
Nunaat allatut ajomartumik
ilaasortanngortariaqarpoq.
Tamatuma Kalaallit Nu-
naata Danmark-illu akoman-
ni pissutsit aaqqinneqamis-
saat pillugu piumasaqaatit
sakkortusitippai, siullermik
namminersornerulernissaq
pillugu ataatsimiititami ka-
laaliinnamik ilaasortaqartu-
mi, tamatumalu kingorna
namminersornerulernissaq
pillugu kommissionimi qal-
lunaanit kalaallinillu ilaasor-
taaffigineqartumi.
Ukiuni taakkunani politik-
ikkut apeqqutini Danmark-
imut atassuteqameq pingaa-
mteqamersaammat pissusis-
samisuuginnarpoq partiinik
pilersitsinermi apeqqut ta-
manna aallaavigineqarmat.
Taamatullu Siumumi piso-
qarpoq, politikerit nuimasut
pingasut Jonathan Motzfeldt,
Lars Emil Johansen aamma
Moses Olsen taaneqarsin-
naallutik namminersomeru-
lernerup ataataatut, Dan-
mark-ip Kalaallit Nunaatalu
akomanni pissutsit aaqqin-
neqarnissaannik annertuu-
mik suliniuteqartut.
Akerlianik Atassut - aqqa-
ta ersersereerpaa - piareersi-
mavoq Danmark-imut anner-
tunerasumik atassuteqamis-
samut. Inuit Ataqatigiit aalla-
avigaat nunarsuarmi nunasi-
aateqannginnissamik socia-
lismimillu illersuinerit, ta-
makku tunngavigalugit piu-
masaralugu annerusumik
nammineernissaq. Partiinit
kisimiillutik januar 1979-imi
namminersomemlemissamik
aaqqiineq taasissutigineqar-
mat inassutigaat naaggaar-
toqassasoq, isumaqartoqar-
mat siunnersuut amigartumik
imaqartoq.
Taamatut partiiliornerit
Danmark-imut atassuteqar-
nermik pingaartitsiffiunerpa-
asut ullumikkut Kalaallit
Nunaanni politikikkut partiit
pingaarnersaraat. Henrik
Skydsbjerg-ip taamaallaat
eqqaavai kingusinnerusukkut
partiit pilersinneqartut Issit-
tup Partiia, Akulliit Partiiat
maannakkullu Kattusseqati-
giit, partiilli itisilerlugu paa-
siniameqamerat amigaataa-
voq.
Ukiuni arlalinni nammi-
nersomeruneq atuutereersoq
Kalaallit Nunaanni politike-
qarnermi Danmark-imut
atassuteqameq annertuneru-
sumik sammineqareersoq,
maannakkut sammineqame-
mlerput nunap iluani politi-
keqamermut tunngasut nali-
nginnaasut, soorlu ilinniarti-
taaneq, aningaasarsiorneq,
ineqamiameq peqqissuserlu.
Tamanna ingerlaavartumik
kinguneqarsimagunarpoq
partiinik pilersitsinissamik
pisariaqartitsinermik, Dan-
mark-imut atassuteqameq
pingaamerutinnagu. Tamatu-
munnga atatillugu partiit
pioreersut paasisimavaat
nutaanut naleqqussamissaq,
taamaalillutik pisunut malin-
naasinnaallutik, taamalu pi-
ngaarnertut sammilersimal-
lugit Kalaallit Nunaata iluani
politikeqarnermut tunngas-
suteqartut.
Tamatumani amigaataa-
voq, atuakkallu kapitaliini
allani, eqqartomeqartut su-
kumiisumik sammineqamis-
saat, naatsorsuuserinermik
ilisimasalittut naliliiniame-
rup saniatigut, aamma nali-
lemiameqarmata pisut misis-
soqqissaamerat, oqaluttuallu
tunuaniittoq oqaluttuaq al-
laaserineqarluni. Taamaattu-
mik atuagaq ilaatigut kime-
qanngitsutut isumaqarfigine-
qarsinnaavoq, tabelit tulle-
riiaaginnavillutik, oqaluttua-
mik oqaluttuamermi iluamik
atomeqarsinnaanngitsut.
Namminersomeruneq
eqeersimaartoq
1980-ikkut naalerneranni
aallartinniamermi aningaasa-
tigullu ajomartorsiortoqara-
luartoq, qulamtissaanngilaq
namminersomeruneq iluat-
silluarsimammat, pingaartu-
mik pissutigalugu kukkussu-
tit uagut kukkussutigigatsi-
git-
Ilaatigut inuussutissarsiutit
siuarsarneqarnissaannut pi-
lersaamt annertuumik angu-
niagaqarfiusoq socialismi-
mik tunngaveqartoq, 1980-
ikkut aallartinneranni qiteq-
qunnerannilu eqqarsaater-
suutigineqartoq taamanikkut
Lars Emil Johansen-ip naa-
lakkersuisoqarfiani, 1987-
imi kinguneqartoq landskar-
sip aningaasaamnneranik.
Akiliisinnaajunnaamermik
ajomartorsiut aatsaat aaqqin-
neqarpoq ukiup tulliani, nu-
nani tamani aningaasanik
taarsigassarsiniartarfinni pif-
fissami sivisuumi taarsersu-
gassanik taarsigassarsinemp
kingorna. Taarsigassarsiat
ullumikkut suli uatsinnut
sunniuteqartut, maannakkut
namminersomerusut pigi-
saannut suliffeqarfinnut
nuunneqarsimasut, 1990-
ikkut ingerlaneranni Lars
Emil Johansen-ip naaalak-
kersuisunut siulittaasuunera-
ta nalaaneersut.
Tamanna Henrik Skyds-
bjerg-ip tunngavissalimmik
erseqqissumillu oqaluttua-
raa. Taamaalilluni aningaasat
tungaasigut Henrik Skyds-
bjerg-ip atuakkiaa soqutigi-
namemvoq.
Taaneqareersutut Kalaallit
Nunaanni politikimut tun-
ngassuteqartut paasiniarne-
qameranni atuagaq allallua-
gavallaanngilaq, taamaalla-
allu maluginiarneqarluni
Lars Emil Johansen 1991-
imi TV-kut »mumisitsim-
mat« nammineq partiimi
naalakkersuisut siulittaasus-
saattut qinigassanngortitaa
Jonathan Motzfeldt unam-
millerlugu. Akerleriinneq ili-
simaneqartutut kinguneqar-
toq Lars Emil Johansen-ip
naalakkersuisunut siulittaa-
sunngomeranik, Siumup siu-
lersuisuunerini taasinermik
ataatsimik amerlanerussute-
qamikkut.
Siumup iluani pissaane-
qamiunneq akerleriissuteqar-
nerlu Henrik Skydsbjerg-ip
qanoq ilineraniluunniit peq-
qissaartumik nalilernian-
ngimmagu, pisoq seqinnaris-
suup ataani kallemertut sun-
niuteqarneravoq. Ilaatigut
1978-imut utissaagut, taama-
ni Jonathan Motzfeldt partii-
mi siulittaasutut sivikitsumik
tunuartinneqarmat, EF-imut
illersuilluni oqaaseqarsima-
nini pissutigalugu, 1987-imi-
lu Jonathan Motzfeldt naa-
lakkersiusunut siulittaasuu-
nerminik annaasaqangajam-
mat.
Aningaasanik oqaluttuaq
Ingerlatat annertuut KGH-p
aamma GTO-p tiguneqame-
rat, tamatumalu kingorna
naalagaaffiup ingerlataanik
annertuunik taakkuninnga
nutaamik aaqqissuussinerit
pillugit allaaserisaq, akerlia-
nik atuagassaavoq pissanga-
nartoq, erseqqissumik misi-
gineqarsinnaalluni tamanna
Henrik Skydsbjerg-imit so-
qutigineqamemsoq, ullumik-
kumut pisut malinnaaffigine-
qarlutik, ingerlatsiviit nam-
minersornerullutik oqartus-
sanit pigineqartut pilersinne-
qamerat aamma ingerlatsiviit
toqqameqartut namminersor-
tunit ingerlanneqalernissaat
ilanngunneqarlutik.
1980-ikkut aallartinneran-
ni inuussutissarsiornermut
pisortaqarfiup socialismi as-
silillugu inuussutissarsiutit
ineriartortinneqarnissaannut
pilersaarusiaa ungasissoru-
jussuuarput.
Namminersomerunerup
ukiuni siullemi 20-ni atuun-
nerani nalitsinnik oqaluttuat
amigaatigaavut, ilaatigut pif-
fissami sivisunemsumi ine-
riartomeq takusinnaajumal-
lugu, tunngavissaqamerasu-
millu misilittakkat isummer-
figisinnaajumallugit.
Henrik Skydsbjerg-illi
atuakkiaani misissueqqis-
saameq annertunerusumik
malunnaateqanngimmat ine-
riartomerallu annertussusia
ersersinniameqanngimmat a-
tuakkamik atuartutut sumi-
ginnameqartutut misigisima-
narpoq, taamaallaallu najoq-
qutariniarneqarsinnaallutik
Henrik Skydsbjerg-ip tabeli-
liarpassui.
Allatut oqaatigalugu Hen-
rik Skydsbjerg-ip ineriartor-
neq nalunaarsorsimavaa, ki-
siannili pingaartumik ani-
ngaasanut tunngasut saniati-
gut, inissaqartinneqartariaqa-
raluarpoq misissueqqissaar-
neq annertunemsoq nalitsin-
nilu pisartunik oqaluttuarin-
ninneq tunngavissalersuine-
msoq. Tamakkulu amigaati-
gaavut, namminersomemsu-
nilu pisortaasimasup Aqis-
siaq Møller-ip oqaasii atorlu-
git ima aperisinnaavugut:
»T upigusuttuameq
apersomeq.
Siornagut maannakkullu
meeqqap atugaa
apersortuameq.
Sulerivisi
Pilluarpisi
Sumut killippisi«.