Fréttablaðið - 27.07.2005, Blaðsíða 40

Væri tekinn saman listi yfir
helstu verkefni eða vandamál
sem mannkyn stendur frammi
fyrir á 21. öldinni myndu senni-
lega flestir komast að svipaðri
niðurstöðu. Á listanum hlyti að
vera fátækt í þriðja heiminum og
sjúkdómar eins og malaría og al-
næmi. Þarna yrðu líka umhverf-
isspjöll, stríð og hryðjuverk.
Ýmsu má bæta við listann og
vitaskuld deila um mikilvægi
einstakra verkefna. Einhvern
veginn svona yrði hann samt lík-
legast og að uppistöðu upptalning
á hörmungum sem eru af manna
völdum.
Eitt verkefni sem á erindi á
listann er þó allt annars eðlis. Það
er jafnframt stærsta verkefnið,
a.m.k. ef eingöngu er horft til
áhrifa þess á efnahagslíf heims-
ins. Þetta verkefni á rætur sínar
að rekja til þess að í auðugustu
löndum heims er meðalævi fólks
sífellt að lengjast. Um leið hefur
verið tilhneiging til að fara fyrr
út af vinnumarkaði. Fyrir vikið
er meðaleinstaklingurinn mun
lengur á eftirlaunaaldri. Þetta er
vitaskuld ánægjuleg þróun,
a.m.k. fyrir flesta, nema e.t.v. þá
sem þurfa að hætta störfum fyrr
en þeir hefðu kosið. Jafnframt
hefur fæðingum fækkað, jafnvel
svo að yngri kynslóðirnar eru
talsvert fámennari en þær eldri.
Það þýðir í fyrstu að börn eru
hlutfallslega fá en þegar fram
líða stundir skilar það sér í fá-
mennum árgöngum á vinnu-
markaði.
Allt hefur þetta áhrif í þá átt
að hlutfall þeirra sem eru á
vinnumarkaði fer lækkandi en
hlutfall þeirra sem eru á eftir-
launaaldri hækkandi. Í stað þess
að fólksfjöldapýramídinn svo-
kallaði sé eins og pýramídar al-
mennt, þ.e. breiðastur neðst en
mjókki eftir því sem ofar dregur,
verður hann því breiður efst en
mjórri þar fyrir neðan.
Ef við horfum framhjá utan-
ríkisviðskiptum þá þurfa þeir ár-
gangar sem eru á vinnumarkaði
að framleiða allar þær vörur og
þá þjónustu sem allir landsmenn
neyta. Það lendir því á hverjum
og einum þeirra að standa undir
neyslu sífellt fleiri einstaklinga.
Það hefur veruleg áhrif á allt
hagkerfið. Raunar er fyrirsjáan-
legt að vegna þessa mun vægi
þeirra landa sem eldast hraðast,
ef svo má að orði komast, í
heimsbúskapinum fara sífellt
minnkandi þegar líður á öldina
en vægi annarra fara vaxandi.
Hvort sem okkur líkar betur
eða verr liggur því t.d. fyrir að
vægi Evrópu í heimshagkerfinu
mun smám saman fara minnk-
andi. Það sama má segja um vægi
Japans. Vægi Bandaríkjanna
mun einnig minnka en ekki jafn-
mikið. Á móti kemur að vægi ým-
issa „yngri“ landa, t.d. Indlands
mun fara vaxandi að öðru jöfnu.
Kína hefur nokkra sérstöðu. Þar
verða enn um hríð mjög fjöl-
mennir árgangar á vinnumarkaði
en vegna stefnu stjórnvalda um
eitt barn á hverja fjölskyldu mun
það breytast. Það breytir því þó
ekki að vægi Asíu í heimsbú-
skapnum ætti að vaxa verulega á
næstu áratugum.
Áhrifin á eignamarkaði verða
ekki minni. Í þeim löndum sem
eldast mest þurfa elstu kynslóð-
irnar að selja miklar eignir til að
framfleyta sér á efri árum. Þær
fámennu kynslóðir sem landið
erfa þurfa ekki að eignast jafn-
mikið til eigin framfærslu á efri
árum. Mikið framboð en lítil eft-
irspurn gæti keyrt niður verð á
eignum í þessum löndum, a.m.k.
að því marki sem eftirspurn út-
lendinga bætir ekki upp lítinn
áhuga heimamanna.
Sala á eignum til útlendinga
þarf raunar að koma til ef dæmið
á að ganga upp. Hún hefur ann-
ars vegar þau áhrif að gera eldri
kynslóðum heimamanna kleift að
selja eignir sem yngri kynslóðir
þurfa ekki. Hins vegar nýtast
eignirnar til að greiða fyrir þær
vörur og þá þjónustu sem kaupa
þarf af útlendingum en fámennar
kynslóðir heimamanna á vinnu-
markaði hafa ekki undan að
framleiða.
Fleira flækir dæmið, t.d.
fólksflutningar á milli landa og
sífellt vaxandi heilbrigðisút-
gjöld, sem sérstaklega falla til
vegna eldri borgara, en það verð-
ur ekki rakið hér.
Þótt Evrópa sé elsta heimsálf-
an í þessum skilningi þá er staða
Íslendinga um margt mun betri
en hér hefur verið lýst. Þar kem-
ur margt til en kannski fyrst og
fremst það að ekki hefur dregið
jafnmikið úr barneignum hér og
t.d. sunnar í álfunni. Fyrir vikið
stefnir ekki í mjög fámenna ár-
ganga á vinnumarkaði hérlendis.
Þá skiptir líka máli að Íslending-
ar fara að jafnaði síðar á eftir-
laun en víða tíðkast annars staðar
og raunar er atvinnuþátttaka al-
mennt mikil og vinnumarkaður
sveigjanlegur. Íslenski pýramíd-
inn er því bara nokkuð heilbrigð-
ur. Lífeyriskerfið sem við höfum
byggt upp og sú sjóðsöfnun sem
þar hefur orðið og mun verða
skiptir einnig höfuðmáli. Það er
raunar óhætt að fullyrða flestar
aðrar þjóðir geta öfundað okkur
af því kerfi.
MIÐVIKUDAGUR 27. JÚLÍ 2005 MARKAÐURINN14
S K O Ð U N
Erlenda fjárfesta þarf til að útrásin geti haldið áfram.
Krónan hindrar fjárfestingu
Hafliði Helgason
Erlendir fjárfestar hafa í auknum mæli keypt verðbréf á íslenskum
markaði. Kaup þeirra á íslenskum hlutabréfum og bein fjárfesting
í íslensku atvinnulífi er hins vegar lítil, ef frá er talinn fjárfesting
í orkufrekri stóriðju.
Helstu ástæður þessa eru lítill gjaldmiðill og smár markaður. Á
sama tíma og bein fjárfesting erlendra aðila í viðskiptalífinu er lít-
il, fjárfesta Íslendingar erlendis sem aldrei fyrr. Þar eru íslenskir
fjárfestar að leita vaxtar í mun stærri hagkerfum með traustan
gjaldmiðil sem eiga langa sögu stöðugs efnahagslífs.
Fjárfestingar erlendra aðila í íslenskum hlutafélögum eru af
tvennum toga. Annars vegar – og það er algengara – er að fyrrum
eigendur fyrirtækja sem íslensk fyrirtæki hafa fjárfest áfram í
greininni í gegnum íslensku félögin. Gott dæmi um þetta er
Bakkvör, en Katsouris-fjölskyldan sem Bakkavör keypti af ákvað
að taka hlutabréf í Bakkavör sem hluta greiðslu fyrir fyrirtækið.
Sú fjölskylda sér varla eftir þeirri ákvörðun.
Hin aðkoma erlendra fjárfesta að íslenskum fyrirtækjum er af-
rakstur markviss kynningarstarfs fyrirtækjanna fyrir erlendum
fjárfestum. Í þessum efnum hefur stoð-
tækjafyrirtækið Össur unnið mikið
starf, með þeim árangri að félagið á nú
bakhjarl í sterkum norrænum fagfjár-
festum.
Mörg íslensk fyrirtæki hafa náð
glæsilegum vexti að undanförnu og
stórir hluthafar tekið þátt í að fjár-
magna vöxt þeirra með kaupum í hluta-
fjárútboðum. Það eru hins vegar tak-
mörk fyrir því undir hversu miklum
vexti núverandi hluthafar stærstu fyr-
irtækjanna geta staðið. Stækkun hlut-
hafahóps stærstu fyrirtækjanna á
markaði er nauðsynleg fyrir þau fyrir-
tæki sem ætla sér álíka hraðan vöxt í
nánustu framtíð og reyndin hefur verið
undanfarin misseri.
Stærstu fyrirtækin, svo sem eins og
Kaupþing banki, hafa verið að kynna sig
fyrir erlendum fjárfestum. Ef bankinn
er tekinn sem dæmi, þá ætti rekstrar-
sagan ekki að hindra fjárfesta í því að
kaupa í bankanum. Markaðssvæði bank-
ans er heldur ekki hindrun, enda starfar
bankinn á rótgrónum markaði og í
traustum hagkerfum. Hindranirnar liggja í almennum atriðum svo
sem í hlutabréfamarkaði sem hefur hækkað mikið að undanförnu og
hlutabréfum skráðum í íslenskum krónum. Gjaldmiðli sem er lítill
og lítt þekktur.
Af þessum sökum hafa fyrirtæki velt því fyrir sér að skrá bréf sín
í erlendri mynt í kauphöllinni. Borðliggjandi er fyrir fyrirtæki sem
eru með meginhluta starfsemi sinnar og tekna erlendis að hafa bréf-
in skráð í þeirri mynt sem notuð er við stærstan hluta starfseminnar.
Kostir erlendrar fjárfestingar eru margvíslegir. Innkoma er-
lendra fjárfesta eykur seljanleika bréfa, agar og dýpkar markaðinn
og losar um fé sem leitar þá annarra fjárfestingakosta. Íslenskur
markaður og umhverfi íslenskra fyrirtækja hefur tekið út mikinn
þroska á undanförnum árum. Ef það þroskaferli verður ekki rofið og
erlend viðskiptatengsl vaxa eins og áður er litlum vafa undirorpið að
erlendir fjárfestar munu í vaxandi mæli fjárfesta í íslenskum fyrir-
tækjum. Svo að ekki sé talað um ef tekin verður upp önnur mynt í
framtíðinni.
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 – prentmiðlar RITSTJÓRI: Hafliði Helgason RITSTJÓRN: Björgvin Guðmundsson, Dögg Hjaltalín, Eggert Þór Aðalsteinsson, Jón Skaftason AUGLÝSINGASTJÓRI: Jónína
Pálsdóttir RITSTJÓRN OG AUGLÝSINGAR: Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík AÐALSÍMI: 550 5000 SÍMBRÉF: 550 5006 NETFÖNG: ritstjorn@markadurinn.is og auglysingar@markadurinn.is VEF-
FANG: visir.is UMBROT: 365 – prentmiðlar PRENTVINNSLA: Ísafoldarprentsmiðja ehf. DREIFING: Pósthúsið ehf. dreifing@posthusid.is Markaðinum er dreift ókeypis með Fréttablaðinu á heim-
ili á höfuðborgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Markaðurinn áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi
og í gagnabönkum án endurgjalds.
Kann Martha að skammast sín?
Buisiness Week | Jon Fine veltir því fyrir sér í
Business Week hvort sumir kunni ekki að skamm-
ast sín. Fyrirmyndarhúsmóðir-
in Martha Stewart sitji enn í
stofufangelsi en slaki þó hvergi
á þegar kemur að margmilljónasamningum;
Martha hafi nýlega samið um tveggja milljóna
króna greiðslu fyrir ritun bókar um heilsufar og
mataræði, Martha’s Rules. Hún hafi á dögunum
setið fyrir á forsíðu tímaritsins Vanity Fair, vænt-
anleg sé húsgagnalína undir hennar merkjum og
dvd- diskar í bílförmum. Fine spyr hvort sakfelling
Mörthu fyrir innherjaviðskipti hafi í raun engin
áhrif haft á viðskiptaveldi hennar. Fine virðist
komast að þeirri niðurstöðu að öll umfjöllun sé af
hinu góða, sama hvort hún sé neikvæð eða jákvæð:
„Fyrirtæki Mörthu Stewart tengist persónu hennar
órjúfanlegum böndum. Svo virðist sem öll umfjöll-
un um Mörthu eða fyrirtæki hennar auki enn frek-
ar á velgengnina.“
Allt í kringum borðið
Financial Times | Financial Times gerir bankakerfið í
Ísrael að umfjöllunarefni sínu. Timaritið segir að í
landinu starfi tveir bankar, þar af annar að mestu í
ríkiseigu, sem standi í vegi fyrir frekari efnahags-
legum framförum í Ísrael. Bankarnir einoki lána-
starfsemi, hafi undir höndum
stærstan hluta eigna almenn-
ings; veiti lán, fjárfesti, ráð-
leggi fjárfestum og miðli verðbréfum. Þeir sitji
ekki bara báðum megin borðsins, heldur allt í
kringum það. Segir í blaðinu að slíkt umhverfi, þar
sem samkeppni skortir, gangi þvert á hagsmuni al-
mennings. Það sjáist ef til vill best á því að sjötíu
prósent lánsfjár í landinu fari til eitt prósent lands-
manna, smærri fyrirtæki og frumkvöðlar séu svelt
fjármagni. Nú liggi fyrir á ísraelska þinginu breyt-
ingartillögur sem miði að því að lyfta einokun
bankanna. Slíkar umbætur verði að koma fyrr en
seinna segir Financial Times: „Bankarnir standa
náttúrulega vörð um yfirburðastöðu sína. Slíkir
eiginhagsmunir hinna fáu og stóru mega hins veg-
ar ekki ganga fyrir hagsmunum alls almennings.“
U M V Í Ð A V E R Ö L D
Af þessum sökum
hafa fyrirtæki velt
því fyrir sér að skrá
bréf sín í erlendri
mynt í kauphöllinni.
Borðliggjandi er fyrir
fyrirtæki sem eru
með meginhluta
starfsemi sinnar og
tekna erlendis að
hafa bréfin skráð í
þeirri mynt sem
notuð er við stærstan
hluta starfseminnar.
bjorgvin@markadurinn.is l dogg@markadurinn.is l eggert@markadurinn.is
haflidi@markadurinn.is l jsk@markaðurinn.is l thkjart@markadurinn.is
Gylfi
Magnússon
Hagfræðingur og
dósent við Háskóla
Íslands skrifar
O R Ð Í B E L G
Sögurnar... tölurnar... fólkið...
Pýramídar á hvolfi
Hvort sem okkur líkar betur eða verr liggur því t.d.
fyrir að vægi Evrópu í heimshagkerfinu mun smám
saman fara minnkandi. Það sama má segja um vægi
Japans. Vægi Bandaríkjanna mun einnig minnka en
ekki jafnmikið.
Fr
ét
ta
bl
að
ið
/G
et
ty
Im
ag
es