Fréttablaðið - 27.07.2005, Blaðsíða 44

1. Frakkland 19.657
2. Þýskaland 15.440
3. Ítalía 16.219
4. Pólland 2.969
5. Finnland 2.780
6. Austurríki 2.677
7. Holland 1.875
8. Belgía 1.351
9. Grikkland 1.117
10. Ungverjaland 1.100
MIÐVIKUDAGUR 27. JÚLÍ 2005 MARKAÐURINN18
F Y R S T O G S Í Ð A S T
Einkavæðing í Evrópu tók mikinn kipp í fyrra í ríkj-
um Evrópusambandsins samkvæmt rannsóknar-
stofnuninni Privatization barometer. Voru yfir átta-
tíu opinber fyrirtæki einkavædd að fullu eða hluta.
Heildarvirði þessara viðskipta nam meira en fjögur
þúsund milljörðum íslenskra króna. Jafngildir það
að hver sala hafi numið að jafnaði um fimmtíu millj-
örðum króna. Til samanburðar hafa greiningardeild-
ir íslensku bankanna verðlagt Símann, sem verið er
að einkavæða hér á landi, á 45 til 60 milljarða króna.
Á árunum 2001 til 2003 dró verulega úr sölu ríkis-
fyrirtækja í löndum ESB. Árið 2003 voru ríkisfyrir-
tæki seld fyrir um 1.877 milljarða króna í 62 við-
skiptum. Aukningin á milli áranna 2003 og 2004, sé
horft til heildartekna vegna einkavæð-
ingar innan ESB, nemur um 132 pró-
sentum. Sé horft á súluritið hér að neð-
an sést að heildartekjur vegna einka-
væðingar í fyrra jafnast á við tekjur
sem fengust af einkavæðingu í lok tí-
unda áratugarins. Þó er ein mikilvæg
breyting þar á; á bak við tekjurnar 2004 eru mun
færri samningar en árin 1997 til 2000. Það þýðir að
verðmæti fyrirtækja, sem seld voru í fyrra, var mun
meira en í fyrri einkavæðingum. Er þessi þróun í
samræmi við væntingar um hækkandi hlutabréfa-
verð á mörkuðum í Evrópu.
Séu tölur um einkavæðingu á þessu ári skoðaðar
virðist ekkert ætla að hægja á þessari þróun milli
ára. Nú þegar hafa verið seld hlutabréf í ríkisfyrir-
tækjum fyrir um tvö þúsund milljarða króna í 42 við-
skiptum í Evrópu. Er verðmæti hvers samnings í ár
því svipað og í fyrra.
Svo virðist sem Frakkar fari geyst í þessum efnum.
Þeir voru langtekjuhæstir í fyrra innan ESB vegna
sölu ríkisfyrirtækja og slá ekkert af einkavæðing-
aráformum sínum. Um þriðjungur allra tekna
vegna einkavæðingar í ár hefur myndast þar í
landi. Hæstu tekjurnar hafa fengist með sölu á hlut-
um ríkisins í Gaz de France og France Telecom.
Ásamt Frökkunum eru Þóðverjar, Ítalir og Tékkar
duglegir að einkavæða ríkisfyrirtækin það sem af
er ári.
Í skýrslu Privatization barometer segir að ein
megin orsök fyrir mikilli einkavæðingu í Frakk-
landi og Þýskalandi sé tilraun ríkisstjórnanna til að
taka á miklum vandamálum í ríkisfjármálum land-
anna til að uppfylla skilyrði ESB í þeim efnum.
Fjárlagahallinn í þessum ríkjum hafi verið mikill
en á Ítalíu hafi ágóðinn af sölu ríkisfyrirtækjanna
verið notaður til að greiða niður miklar skuldir hins
opinbera.
Þetta er í samræmi við það sem yfirmaður
Lehman Brothers, Vittorio Pignatti
Morano, sagði á fundi í Róm í maí á
þessu ári, að einkavæðing í Vestur-Evr-
ópu hefði verið drifin áfram til að afla
ríkisstjórnum tekna í stað þess að auka
frjálsræðið á markaðnum. Þó lagði
hann áherslu á að hagkvæmnin myndi
aukast með einkavæðingu ríkisfyrirtækja. Form-
breytingin yrði frekar til þess að lækka verð til við-
skiptavina, treysta rekstrargrundvöll fyrirtækj-
anna og létta á ábyrgð ríkissjóðs í hverju landi.
Privatization barometer stofnunin spáir því að vel
viðri fyrir einkavæðingu á þessu ári. Hlutabréfa-
markaðir verði áfram sterkir og mörg verkefni séu
enn í pípunum innan ríkja Evrópusambandsins.
Fleiri fyrirtæki verði seld á þessu ári og aftur sé
farið að setja ný fyrirtæki á markað með frumút-
boðum. Vittorio Pignatti Morano sagði að Pólland
yrði framarlega hvað þetta varðaði. Bylgja einka-
væðingar myndi ríða yfir landið þar sem selja ætti
tryggingarfélög, orkufyrirtæki og efnaverksmiðj-
ur. Þó lönd vestur Evrópu hefðu farið mun fyrr af
stað en ríki austur Evrópu í þessari þróun gæti sax-
ast á forskotið fljótt. Það væri mikil áskorun fyrir
nýju ríkin innan ESB.
M Á L I Ð E R
Einkavæðing
í Evrópu
Pétur Blöndal, þingmaður Sjálf-
stæðisflokksins, hefur verið ötull
talsmaður einkavæðingar ríkis-
fyrirtækja á Íslandi undanfarin
ár.
Af hverju er heppilegra að fyrir-
tæki séu ekki rekin af hinu opin-
bera? Hver er megin tilgangur-
inn?
Einkafyrirtæki og einkarekstur
í samkeppni
verða að hafa
arðsemi að leið-
arljósi. Það er
fjárhagslegur
hagur eigenda og
stjórnenda að
stjórnun sé skil-
virk og kostnaði
sé haldið í lág-
marki en jafn-
framt að þjónust-
an eða fram-
leiðslan sé eins
góð og mögulegt
er. Það er líka
beinn hagur
starfsmanna að
fyrirtækið sé
rekið með hagn-
aði og því sé vel
stjórnað því þá
eiga þeir meiri
möguleika á
hærri launum.
Þessi hvati er
ekki til staðar í
ríkisrekstri og
sérstaklega er
erfitt að gera vel
við góða og skipulagða starfs-
menn í ríkisfyrirtæki. Til lengri
tíma dregur þetta úr metnaði
starfsmanna því þeir sjá enga
umbun fyrir vel unnin störf.
Enginn hefur beinan hag af
góðum rekstri. Þess vegna er
þjóðhagslega hagkvæmt að
rekstur sé á hendi einkaaðila,
þar sem því verður við komið.
Sala hvaða fyrirtækis í eigu rík-
isins telur þú að hafi skipt mestu
máli fyrir íslenskt samfélag
hingað til?
Það er ekki spurning að einka-
væðing bankanna hefur valdið
gjörbreyttu landslagi í íslensku
atvinnulífi. Sú einkavæðing
hefur án efa átt drjúgan þátt í
mikilli útrás íslenskra fyrir-
tækja og stórlækkun vaxta.
Er einhver ein aðferð við einka-
væðingu ríkisfyrirtækja heppi-
legri en önnur?
Já, ég tel að ríkið eigi fyrst og
fremst að hugsa um verðið.
Önnur atriði eins og dreifð
eignaraðild eða landbyggðar-
sjónarmið eiga að koma fram í
almennri löggjöf
enda er ógjörning-
ur að segja fyrir
um hvað verður
um fyrirtækið að
lokinni einkavæð-
ingunni.
Ertu sáttur við
hvernig staðið
hefur verið að
sölu ríkisfyrir-
tækja hingað til?
Ég tel aðalatriðið
vera að einkavæð-
ingin hafi átt sér
stað. Smáhnökrar
á framkvæmdinni
vega lítið í saman-
burði við það.
Nú liggur fyrir að
Síminn verður
seldur. Hver eiga
næstu skref í
einkavæðingu að
vera?
Orkufyrirtækin,
tvímælalaust. Svo
þarf að selja
Íbúðalánasjóð þannig að hann
skekki ekki markaðinn og haldi
uppi vöxtum og valdi löku þjón-
ustustigi. Loks mætti huga að
auknum einkarekstri í skóla-
kerfinu og heilbrigðiskerfinu.
Hefur umfang ríkisvaldsins í at-
vinnulífinu minnkað nægjanlega
í samræmi við minni ríkisaf-
skipti?
Nei. Því miður eru stærsta
framkvæmdin nú um stundir
á vegum ríkisfyrirtækis við
Kárahnjúka. Hún vegur upp á
móti einkavæðingunni. Þess
vegna er brýnt að einkavæða
orkufyrirtækin þannig að við
sjáum þau blómstra eins og
bankana.
Brýnt að einkavæða
orkufyrirtækin
T Ö L V U P Ó S T U R I N N
Til Péturs
Blöndals
alþingismanns og formanns
efnahags- og viðskiptanefndar
Alþingis
Stóraukin einkavæðing
Sala á opinberum fyrirtækjum í ríkjum Evrópusambandsins náði nýjum
hæðum í fyrra eftir þriggja ára lægð. Björgvin Guðmundssons segir að Ís-
lendingar muni finna fyrir áhrifum þessa á morgun, þegar tilboð í Símann
verða opnuð, eftir tveggja ára einkavæðingarhlé hér á landi.
MÓTMÆLA EINKAVÆÐINGU Ekki eru allir ánægðir með einkavæðingaráform ríkisstjórna víðs vegar um heiminn. Samkvæmt yfirmanni
hjá fjármálafyrirtækinu Lehman Brothers hefur aðal ástæðan fyrir mikilli einkavæðingu í Frakklandi, Þýskalandi og Ítalíu verið sú að fá tekj-
ur til að draga úr fjárlagahalla ríkissjóðs og/eða að borga niður opinberar skuldir. Megintilgangurinn hafi ekki verið að minnka umsvif rík-
isins á markaðnum og stuðla þannig að auknu frelsi, þótt það hafi auðvitað fylgt með í kaupunum og komið til góða.
Fr
ét
ta
bl
að
ið
/G
et
ty
Im
ag
es
1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004
0
10
20
30
40
50
60
70
80
0
50
100
150
200
Tekjur í milljörðum
bandaríkjadala
Fjöldi
samninga
Hér gefur að líta tekjur hins opinbera vegna einkavæðingar í 25 ríkjum Evrópusambandsins undanfarin ár. Sem dæmi voru ríkisfyrirtæki
seld í ríkjum ESB fyrir um 4.357 milljarða íslenskra króna í fyrra. Heimild: Privatization barometer
E I N K A V Æ Ð I N G Í E V R Ó P U 1 9 9 6 - 2 0 0 4
T E K J U H Æ S T U E S B - L Ö N D I N V E G N A E I N K A V Æ Ð I N G A R *
*Milljónir bandaríkjadala
Topp tíu löndin 2004