Fréttablaðið - 01.10.2005, Qupperneq 45

LAUGARDAGUR 1. október 2005 25
HVERNIG ER AÐGANGUR
ANNARRA AÐ TÖLVUPÓSTI
MILLI MANNA?
Meðan tölvuskeyti er í smíðum
vistast það yfirleitt á tölvu not-
andans. Hver sem kemur þá að
henni getur því lesið skeytis-
drögin og jafnvel sent afrit af
þeim yfir á eigin tölvu.
Póstþjónn sendanda
Þegar skeytið er sent fer það eða
afrit af því fyrst yfir á póstþjón
notandans, það er að segja á
tölvu þjónustufyrirtækisins sem
hann skiptir við. Notandi getur
oft sjálfur stillt hvort tölvupóst-
forritið visti sjálfkrafa afrit af
sendum pósti á eigin tölvu eða
ekki, en flestir velja þá fyrri
kostinn vegna hugsanlegra síðari
nota.
Tölvuskeytið vistast í hólfi
notandans á póstþjóninum áður
en þjónninn sendir skeytið
áfram. Notandi getur síðan yfir-
leitt stillt tölvuforrit sitt þannig
að það eyði skeytinu á þjóninum
eftir tiltekinn tíma frá sendingu.
Póstþjónn viðtakanda
Frá póstþjóni sendandans fer
skeytið yfir á þjón viðtakandans,
oft með viðkomu á nokkrum net-
þjónum á leiðinni. Kunnáttu-
menn sem sumir mundu kalla
tölvuþrjóta kunna ráð til þess að
grípa skeyti á slíkri ferð milli
þjóna ef mikið þykir við liggja.
En skeytið liggur síðan á við-
tökuþjóninum að minnsta kosti
þar til póstforrit viðtakandans
sækir það. Til að það gerist þarf
að vera kveikt á tölvu hans og
forriti og notandinn þarf að
segja forritinu að sækja póstinn
eða stilla það þannig að það sæki
póstinn sjálfkrafa með tilteknu
millibili. Aðalatriðið sem sjá má
af þessu er að góðar og gildar
ástæður geta verið til þess að
skeytið liggi lengi á póstþjóni
viðtakandans
Meðferð skeytisins í tölvu við-
takandans fer talsvert eftir því
hvers konar forrit og samskipta-
staðal hann notar. Ef hann notar
til dæmis vefpóst, eins og nú
færist í vöxt, þá vistast skeytið
jafnvel ekki til lengdar á eigin
tölvu hans, heldur fer skoðun og
svörun fram á netþjóninum. Í
flestum öðrum tilvikum vistast
skeytið á tölvu viðtakandans og
bíður þess þar að hann lesi það
eða eyði því. Hér bætist við að
margir nota nú fleiri en eina
tölvu, meðal annars til vinnu
með tölvupóst, og liggja þá afrit
móttekinna skeyta oft á hverri
tölvu um sig nema notandi eyði
þeim sérstaklega.
Nokkur afrit af einu tölvuskeyti
Af þessu má sjá að algengt er að
um það bil fjögur afrit myndist á
mismunandi tölvum af einföldu
skeyti sem hefur verið sent og
móttekið, og afritin liggi þar síð-
an að minnsta kosti fyrst eftir
sendingu og móttöku. Póstþjónar
tölvufyrirtækjanna eru ekki að-
gengilegir öðrum en sérstökum
starfsmönnum þeirra, en oft er
greiður aðgangur að einkatölv-
um sendanda og viðtakanda, til
dæmis af hálfu samstarfsmanna,
sambýlisfólks eða gesta. Hér við
bætist að margir þurfa öðru
hverju ýmiss konar hjálp við
tölvureksturinn og leita þá annað
hvort til kunningja eða fyrir-
tækja. Þá er óhjákvæmilegt að
„viðgerðarmaðurinn“ sjái ýmis-
legt í tölvunni.
Tölvuskeyti og önnur tölvu-
gögn eru yfirleitt þannig úr
garði gerð að fróðir menn geta
rakið hvaðan þau koma og eftir
hvaða leið. Ef starfsmenn net-
þjónustu legðu það í vana sinn að
taka slík gögn traustataki mundi
það því fljótt komast upp og
fyrirtækið missa viðskipti. Þess
vegna er nær útilokað að slíkt
gerist, að minnsta kosti ekki með
vitund eða vilja ábyrgra for-
svarsmanna sem gera sér grein
fyrir áhættunni.
Óraunhæfar hugmyndir um
öryggi
Ef tölvugögn komast í fleiri
hendur en aðilar hafa upphaf-
lega ætlast til er langlíklegast
samkvæmt framansögðu að það
gerist út frá einkatölvum send-
anda eða viðtakanda sem kunna
ef til vill lítið fyrir sér. Margir
hafa líklega gert sér óraunhæfar
hugmyndir um öryggi tölvupósts
og haldið að hann sé eins og bréf
í lokuðu umslagi sem enginn sér
nema viðtakandinn hafi opnað
það og síðan leyft lestur, leynt
eða ljóst. En þannig er tölvu-
póstur alls ekki heldur er tölvu-
skeytið að þessu leyti líkara
póstkorti sem blasir við öllum
sem að því koma. Sem betur fer
geta sendandi og viðtakandi þó
haft nokkrar stjórn á því hverjir
það eru, einkum ef þeir standa
saman um það, en annars getur
hvor um sig aðeins haft áhrif á
þetta sín megin.
Tölvupóstur var upphaflega
hannaður til samskipta sem
krefjast ekki sérstakrar leyndar,
og í raun hentar hann í óbreyttri
mynd illa til meðferðar á trúnað-
armálum sem menn vilja ekki
láta koma fyrir augu hvers sem
er. Þetta ætti að vera augljóst af
lýsingunni á ferli tölvuskeyta
hér á undan auk þess sem það
sést í reynd af ýmsum málum
sem upp hafa komið. Með vax-
andi notkun tölvupósts í við-
skiptum og í einkalífi hafa komið
upp mörg dæmi um það að fleiri
aðilar lesa skeyti en ætlunin var
í upphafi. Kannski gleymist þá
stundum að slíkt getur auðvitað
líka gerst með bréf á pappír.
Aðalatriðið er hér sem oftar að
menn skilji hvernig miðillinn
verkar og láti ekkert koma sér á
óvart.
Dulritun
Tölvupóstur verkar ágætlega frá
sjónarmiði hins almenna notanda
sem kærir sig kollóttan um
leyndina og öryggið og vill trú-
lega ekki greiða hærri gjöld
fyrir slíkt. Þeir sem vilja nota
tölvupóst fyrir trúnaðarmál
gætu hins vegar notað dulritun
og þannig stungið „póstkortun-
um“ í umslag og lokað því. Þeir
sem vilja ekki beita dulritun
þyrftu að finna sér aðrar leiðir
fyrir viðkvæm trúnaðarmál.
Þorsteinn Vilhjálmsson,
prófessor í vísindasögu
og eðlisfræði við HÍ.
Vísindavefur Háskóla Íslands fjallar um öll vísindi, hverju nafni sem nefnast. Að jafn-
aði birtast þar 15-20 ný svör í hverri viku. Meðal spurninga sem þar hefur verið glímt
við að undanförnu eru: Hvað þýðir svaka í svakalega, af hverju stafar geðklofi og er
jafnvægisskynið sjötta skilningarvitið? Hægt er að lesa svör við þessum spurningum
og fjölmörgum öðrum á slóðinni www.visindavefur.hi.is.
VÍSINDAVEFUR
HÁSKÓLA ÍSLANDS
Skeytasendingar
í tölvupósti
28. sept. – 2. okt. 2005
Reykjavik Jazz Festival
Í DA
G