Tíminn - 05.10.1975, Blaðsíða 15

Sunnudagur 5. október 1975
TÍMINN
15
Ræða Ólafs Jóhannessonar,
viðskiptamálaróðherra á fundi
Framsóknarfélags Reykjavíkur
1. þessa mánaðar
23. mai s.l. og gerir nú ráð fyrir
þvi, að lækkun útflutningsbirgða
skv. fyrri áætlunum muni verða
verulega minni en áður hafði ver-
ið áætlað. Endurskoðaðar tekjur
af vöruútflutningi, reiknað á föstu
gengi, lækki þvi um 4.450 milj. kr.
frá fyrri áætlun, og nemi þvi fyrir
árið 1975 i heild 49.000 milj. kr.
Breytingin felur i sér tæplega 6%
magnlækkun frá þvi, sem gert er
ráð fyrir i fyrri áætlun, en auk
þess um 4% meiri verðlækkun út-
flutningsafurða, en áætlað hafði
verið.
Þetta hefur sin áhrif. Að sjálf
sögðu eru þetta ennþá spár, og
allar spár geta breytzt. Hingað til
hafa þær breytzt heldur til hins
lakara. — Hitt getur auðvitað
alltaf átt sér stað, að þær breytist
lika til batnaðar frá þvi sem ráð
hafði verið fyrir gert. En það er
alveg augljóst, að sá veiki hlekk-
ur, sem er i utanrikisviðskiptun-
um á þessu ári og reyndar var i
vaxandi mæli á seinni hluta árs-
ins 1974, er minnkandi eftirspurn
erlendis eftir útflutningsvörum
okkar. Og sú minnkandi eftir-
spurn hefur þrýst verði þeirra
stöðugt niður. Þannig er nú áætl-
að að útflutningsverð hafi lækkað
um 13% á fyrra helmingi þessa
árs frá þvi á sama tima ársins
1974. Aðeins standa vonir til þess,
að heldur muni draga úr þessari
lækkun á seinni hluta ársins,
þannig að menn hafa nú viljað
áætla, að verðlækkun útflutnings-
ins mundi nema um 11% fyrir ár-
ið í heild. En þvi miður verður
það að segjast, að ennþá bólar lit-
ið á bata i þessum efnum. Með
hliðsjón af áætlaðri verðhækkun
innflutningsvara má reikna með
þvi að viðskiptakjörin rýrni um
17-18% frá 1974. en Það. ár
rýrnuðu þau um 11%. Kaupmátt-
ur tekna af vöruútflutn. hefur
þvi minnkað alls um 26—27%
gagnvart innfluttum vörum á ár-
unum 1974 og 1975. Þróun inn-
flutnings á þessu ári sýnir ótvi-
rætt nokkur áhrif þeirra aðhalds-
aðgerða, sem stjórnvöld hafa
beitt sér fyrir. Þannig hefur al-
mennur innflutningur dregizt
saman um rösk 9% á fyrstu 7
mánuðum ársins reiknað á föstu
gengi, en magnbreytingin er þó
mun meiri, eða tæp 17%. Þéssi
þróun virðist koma heim við það
sem spáð hafði verið af þjóðhags-
stofnuninni á þessum tima.
óhagstæður
greiðslujöfnuður.
Greiðslujafnaðaráætlun fyrir
árið i heild hefur verið endur-
skoðuð með hliðsjón af breyttri
útflutningsáætlun, auk ýmissa
nýrri upplýsinga um aðra þætti
greiðslujafnaðarins, t.d. nýlega
gerð flugvélakaup Flugleiða.
Viðskiptahallinn, sem er vöru-
skiptahalli og halli á þjónustu-
jöfnuði, er mjög mikill eða áætl-
aður á þessu ári 17.600 milj. en
var 1974, eftir bráðabirgðatölum
að visu, 23.300 millj. svo að þetta
hefur þó skánað. Þarna kemur
svo aftur til fjármagnsjöfnuður,
þ.e. lánin, sem tekin eru. Gert er
ráð fyrir að á þessu ári komi inn
nokkru meiri lán eri á fyrra ári,
eða um 19 milljarðar.
Þar af fer i afborgun fyrri lána
6.200 millj. þannig að nettólán +
nokkrar aðrar fjármagnshreyf-
ingar hafa það i för með sér, þeg-
ar það er dregið frá viðskipta-
hallanum, 17.600 millj., að
áætlaður greiðslujafnaðarhalli á
þessu ári verður 2.500 millj.
Vöntunin er sem sagt jöfnuð með
lánum. Nú getur það auðvitað i
sjálfu sér verið réttlætanlegt að
taka lán og flest af þessum lánum
eru tekin til nauðsynlegra fram-
kvæmda til skipakaupa, til flug-
vélakaupa o.s.frv., þannig, að
þau eru vissulega i mörgum
tilfellum fyllilega réttlætanleg.
En samt sem áður hljóta 'að vera
takmörk fyrir því, hversu langt
megi ganga i þvi að taka erlend
lán, jafnvel þó langtimalán séu.
Þegar hér er nefnd talan 2.500
milljónir sem væntanlegur
greiðsluhalli á þessu ári, þá er
samt rétt til hughreystingar að
taka það fram, að þetta er um
5.900 millj. hagstæðari útkoman
en árið 1974. Þessi áætlaði við-
skiptajöfnuður -+ 17.600 millj. kr.
jafngildir þvi, að þjóðin eyði um
10% meira en hún aflar, en sam-
svarandi tala fyrir árið 1974 nam
tæpum 12%.
Aukning erlendra lána
Eins og ég sagði áðan, þá eru
innkomin löng erlend lán heldur
meiri en árið 1974, og afborganir'
af erlendum lánum aukast um
nær fjórðung á árinu 1975, auk
þess sem vaxtagreiðslur fara ört
vaxandi. Greiðslubyrði af erlend-
um lánum til langs tima, þ.e.a.s.
hlutfallið á milli samtölu afborg-
ana og vaxta annars vegar og
samtölu tekna á útfluttum vörum
og þjónustu hins vegar, breyttist
úr 11.4% á árinu 1974 i nærfellt
15% á þessu ári. Lætur nærri að
það sé þriðjungs hækkun á einu
ári. Spáð hefur verið að ef áfram-
haldandi þróun ætti sér stað, þá
mundi þessi greiðslubyrði vera
komin upp i um 20% á árinu 1979
og mundi þá fimmtungur af
gjaldeyristekjunum i þeirri
merkingu, sem ég hef áður talað
um, fara i greiðslu afborgana og
vaxta. Ef löng erlend lán eru
reiknuð með sem hlutfall af
þjóðarframleiðslu þá næmu þau
24.3% skv. bráðabirgðatölum
fyrir árið 1974 26.3% skv. áætlun
1975.
Verri gjaldeyrisstaða um
2500 millj. króna
Eins og ég hef þegar tekið fram
þá er gert ráð fyrir þvi, að gjald-
eyrisstaðan rýrni um 2.500 millj.
kr. á þessu ári. Gjaldeyrisvið-
skipti sjálfra viðskiptabankanna
falla ekki beint saman við þetta
vegna þess, að þar kemur fleira
inn i heildarmyndina. Ef maður
fylgist með og athugar gjald-
eyrisviðskipti bankanna frá degi
til dags og mánuði til mánaðar,
þá er þar um mjög breytilegar
tölur að ræða. Þó var það svo, að
bæði i april, mai og júni var
niðurstaða jákvæð. Þetta snerist
aftur við I júli. Þá var hún
neikvæð og fór niður fyrir strik-
ið. í ágúst var hún aftur jákvæð,
en i siðasta mánuði, september-
mánuði, verð.ur hún allmikið fyrir
neðan strikið. Byggist það aðal-
lega á þvi, að ákaflega litið kom
inn af gjaldeyri i þeim mánuði.
Auk þess segja þeir, sem þessum
málum eru kunnugir, að septern-
bermánuður sé jafnan erfiður i
þessu efni vegna óvenjulega mik-
ils innflutnings eða greiðslna, t.d.
á oliu og svo hefur einnig verið að
þessu sinni. Gleðilegt er að geta
sagt, að siðasta dag mánaðarins,
sem sagt daginn i gær voru gjald-
eyriskaup bankanna óvenjulega
mikil. Þá komu inn i bankana
565.9 millj. kr. en út fór á sama
tima aðeins 287 millj. og þar i
voru skipaleigugjöld talsvert
mikil. Þannig er þetta auðvitað
barningur, en þó er ekki ástæða
til neinnar örvæntingar i sam-
bandi við þessi mál.
Kjaramálin framundan
Um kjaramálin er það að
segja, að þar er ákaflega mikil
óvissa rikjandi um þessar mund-
ir. Opinberir starfsmenn hafa
eins og lög gera. ráð fyrir, sett
fram sinar kröfur. Þar er við þrjá
aðila að eiga, Bandalag starfs-
manna rikis' og bæja, Bandalag
háskólamenntaðra manna, og
lækna. Kröfur þessara aðila eru
að sjálfsögðu mjög mismunandi
en skv. kröfunum öllum er um
verulegar hækkanir að ræða. Auk
þeirra kaupkrafna, sem þarna er
um að ræða hjá opinberum
starfsmönnum, þá setja þeir
mjög ofarlega á blað kröfur um
verkfallsrétt. Þessi mál, að þvi er
varðar opinbera starfsmenn, eru
i deiglunni. Ég hika ekki við að
segja, að kröfur þeirra margra
hverra eru óhóflegar og ósann-
gjarnar. Hins vegar er vitað mál,
að hjá ýmsum almennum opin-
berum starfsmönnum er þörf á
hækkunum og verður sjálfsagt
aldrei undan þvi vikizt, hvorki
með samningum né heldur kjara-
dómi, að það komi til einhverra
hækkana hjá þessum aðilum.
Alþýðusambandið hefur ekki enn
lagt fram sinar kröfur. Þaö
undirbýr kröfugerð og mun
væntanlega leggja kröfurnar
fram i næsta mánuði. Það veit
enginn hverjar þær verða og þess
vegna er allt i óvissu um þessi
mál. Rikisstjórnin hefur að sjálf-
sögðu það hlutverk fyrst og
fremst i sambandi við samninga
á milli Alþýðusambandsins og
Vinnuveitendasambandsins, að
standa fyrir upplýsingaöflun og
láta þeim i té allar þær upplýsing-
ar, sem unnt er að veita. Það er
ákaflega mikið atriði, að þessir
aðilar geti orðið sammála um að
þær upplýsingar séu réttar. Þá
ættu þeir að geta orðið sammála
um það, hvaða forsendur séu
fyrir hendi, þegar á svo að fara að
ræða um, hverjar hækkanir geti
veriðum að ræða. Hjá hækkunum
verður ekki komizt eins og allt er i
pottinn búið, en það skipÞ
ir auðvitað miklu máli, að þær
hækkanir séu raunsæar, og mið-
aðar við greiðslugetu. Og ég verð
að segja það, að eins og á málum
var haldið í vor af hálfu Alþýðu-
sambandsins, þá tel ég, að þetta
geti farið skaplega, ef sýnd verð-
ur samskonar ábyrgðartilfinning
og þá var sýnd að minum dómi.
Versnandi afkoma
atvinnuveganna
En hins vegar er það svo, að
vegna afkomu atvinnuveganna er
ákaflega þröngur stakkur skorinn
i þessu efni. Sé litið lauslega yfir
væntanlega afkomu atvinnuveg-
anna á þessu ári, þá eru spár uppi
um það, að framleiðslumagn I
landbúnaði minnki um 3% en þá
er þess að gæta, að toppfram-
leiðsla var i landbúnaði á siðasta
ári. Með sama hætti er áætluð
magnaukning i sjávarútvegi um
2% á þessu ári, en að iðnaðar-
framleiðslan minnki um 3%, en
þar af munar mest um álið, en þó
er liklega um 1% samdráttur i al-
mennum iðnaði frá árinu á und-
an.
Byggingastarfsemi er áætlað
að dragist saman um 1%. Auðvit-
að er erfitt mál, að spá hver af-
koman verður og allt sem sagt er
um það eru meðaltalstölur. Þess
vegna getur hver einstakur i
hverri grein haft allt aðra sögu að
segja af ýmsum ástæðum en
meðaltalið segir til um. Ég álit,
að afkoma landbúnaðar geti orðið
góð eða sæmileg á þessu ári þrátt
fyrir magnminnkun, sem þarna á
sér stað i mjólkurframleiðslu.
Um sjávarútveginn er það að
segja, að hann greinist mjög og
útkoman i einstökum greinum
hans er mjög mismunandi.
Frystiiðnaðurinn og fiskvinnslan
eiga i erfiðleikum. Þar verður
halli þegar á heildina er litið
þrátt fyrir stórfellaar greiðslur úr
verðjöfnunarsjóði þannig, að
hann er nú nokkuð til þurrðar
genginn eða verður á árinu. Aftur
á móti er aðra sögu að segja frá
söltun og heröslu. Þar álit ég að
afkoma verði góð, og hagnaður á
þeim greinum, og þó að þær
greiði nokkuð af þeim hagnaði i
verðjöfnunarsjóð. Það er ákaf-
lega erfitt að segja til um hluti
eins og fiskim jölsvinnsluna.
Fiskimjölið er á lágu verði nú og
þess vegna gæti þar verið um ein-
hvern bata að ræða. Loðnu-
vinnslan er eins og allir þekkja
erfið við rikjandi ástæður og það
er ekki hægt að sjá fyrir neinn
bata i þeim efnum. Það er svo um
útgerðina að segja, að þar er
ástandið lika misjafnt eftir þvi
um hver tæki er að ræða. Stóru
togararnir eru reknir með mikl-
um halla en þeim halla er mætt
með fyrirgreiðslu úr rikissjóði á
þessu ári. Minni togararnir kom-
ast yfirleitt að þvi er haldið er —
sæmilega af á þessu ári, en þó er
vitað mál, að það er misjafnt og
einstakir togarar geta komið
miklu verr út. Um bátaflotann er
það hins vegar að segja, að hann
á við mikla og hefur átt við mikla
erfiðleika að etja. Það verður
þess vegna varla annað sagt um
sjávarútveginn en að hann standi
mjög tæpt og það, þó að verð-
jöfnunarsjóðurinn sé reiknaður
inn i dæmið á þessu ári, en hann
verður að miklu leyti uppétinn og
þess vegna ekki fyrir hendi á
næsta ári. Þannig, aö ef ekki
verða breytingar til batnaðar,
annað hvort i verðlagi eða afla,
þá er auðsætt að sjávarútvegur-
inn verður ekki við þvi búinn að
mæta miklum hækkunum i út-
gjöldum. Ég býst við þvi, að um
iðnaðinn megi segja i heild að
hann standi heldur skár en á
fyrra ári. Sumar útflutnings-
greinar i iðnaði hafasýnt góða af-
komu eins og t.d. skinna- og ullar-
iðnaðurinn. Ég hygg, að það megi
segja um verzlun, að hennar af-
INNLENT LÁN
RÍKISSJÓÐS ÍSLANDS
1975, 2.FL.
VERÐTRYGGÐ
SPARISKÍRTEINI
Með heimild í lögum nr. 11/
1975, auk heimilda eldri laga
til þess að gefa út ný spari-
skírteini í stað þeirra, sem
upphaflega voru útgefin og
innleyst hafa verið að við-
bættri verðlagsuppbót, hefur
fjármálaráðherra, f. h. ríkis-
sjóðs, ákveðið útgáfu og sölu
á spariskírteinum ríkissjóðs
1975 — 2. fl., að fjárhæð allt
að 300 millj. kr.
Kjör skírteina eru í aðalatr-
iðum þessi: Meðaltalsvextir
eru um 4% á ári, þau eru lengst
til 18 ára og bundin til 5 ára frá
útgáfu.
Skírteinin eru verðtryggð
og er grunnvísitala þeirra sú
Hag-
við 1.
byggingarvísitala, sem
stofan skráir miðað
nóvember n. k.
Skírteinin eru skattfrjáls og
framtalsfrjáls á sama hátt og
verið hefur. Þau skulu skráð á
nafn.
Skírteinin eru gefin út í
þremur stærðum, 5.000, 10.000
og 50.000 krónum.
Sala skírteinanna hefst 7.
þ. m., og eru þau til sölu hjá
bönkum, bankaútibúum og
innlánsstofnunum um allt land
svo og nokkrum verðbréfa-
sölum í Reykjavík.
Sérprentaðir útboðsskilmál-
ar liggja frammi hjá þessum

aðilum.
Október 1975.
SEÐLABANKI ÍSLANDS