Tíminn - 04.01.1976, Side 14

14
TÍMINN
Sunnudagur 4. janúar 1976.

Þá háðu menn
einvigi með
visur að vopni
Hér verður spjallað við mann,
sem vel kann með þetta þjóðlega
vopn að fara, og er ákaflega
fróður um margt, sem þvi kemur
við. Það er Höskuldur Einarsson
frá Vatnshorni. Og þá er það
fyrsta spurningin:
— Ert þú ekki sammála þvi,
Höskuldur, að réttlætanlegt sé að
segja, að lausavisan hafi vcrið ís-
lendingum vopn?
— Alveg örugglega. Hún hefur
verið það frá ómunatið. Það er
hægt að benda i mýmörg dæmi
þess að menn hafi háð einvigi
með visuna eina að vopni. Tilefn-
in voru að sjálfsögðu misjaínlega
merkileg, alvörumál og gaman-
mál, smámál og stórmál. Ég
kann talsvert margar visur, sem
vel geta flokkazt undir þess hátt-
ar einvigi, en hvort tveggja er , að
slikt yrði of langt upp að telja, og
svo eru mörg þau mál of nálægt
nútimanum til þess að hægt sé að
ræða þau i dagblöðum. Þegar ég
var að alast upp i Kinn i
Suður-Þingeyjarsýslu, urðu
margar visur til i sambandi við
ýmis mál, en þótt þær mættu fara
sinnar leiðar þar, væri hæpið að
senda þær út fyrir héraðið, enda
yrðu þær naumast skildar af
þeim, sem hvorki þekkja til
málavaxta né aðstæðna.
— Það væri gaman að heyra
eitthvað um uppvaxtarár þin i
Þingeyjarsýslu, þvf að flestir
þekkja þig sem Höskuld bónda á
Vatnshomi i Skorradal i Borgar-
firöi, fæðingarbæ konu þinnar, og
að þið hjónin létuð skira son ykk-
ar Svein Skorra.
— Já, rétt er það, en frá þeim
árum er fátt eitt að segja. Ég
fæddist á Finnsstöðum i' Köldu-
kinn i nóvember 1906. Ég man, að
foreldrar minirhöfðu oft orð á þvi
á afmælisdaginn minn, að mikið
væri veðrið likt núna og daginn
sem ég fæddist. Hins vegar man
ég ekki betur en að veðrið hafi
veriðmeðýmsu móti á afmælis-
dögum minum, stundum hláka,
stundum norðan hriðargarri, og
stundum eitthvað þar á milli. Lik-
lega er skýringin á þessu sií, að ég
hafi frá upphafi verið allra
rnanna mislyndastur.
Æska min var eins og gekk og
gerðist hjá bláfátækum sveita-
krökkum. Ég fór að snúast við
skepnur strax og ég gat. En ég
nnan ekki fyrr eftir mér en að ég
heyrði fólkið i kringum mig vera
að fara með visur. Ég held þvi
fram, að það hafi verið hagyrð-
ingar, einn eða fleiri á flestum
bæjum, þarna i Djúpárhverfinu —
það er syðst i Kinninni og nyrzt i
Eiárðardalnum. Ég gæti talið upp
f.jölmarga einstaklinga, sem ég
mann eftir i svipinn, og yrði þó
sjálfsagt margt ótalið.
VOPN VOPNLA
Vísnaspjall við Höskuld frá Vatnshorni
VIÐ ÍSLENDINGAR hælum okk-
ur oft af þvi á hátiðum og tylli-
dögum, að við séum vopnlaus
þjóð, sem hefur skömm á hernaði
og blóðsúthellingum. Rétt er það,
að við höfum ekki stundað mann-
dráp á skipulegan hátt siðustu
aldimar, en þó höfum við borið
vopn, — vopn, sem við höfum lagt
mikla rækt við, hvesst það, fægt
það og gert gælur við það öldum
saman. Þetta vopn er lausavisan.
Henni hefur verið beitt til sóknar
og varnar i baráttu hins daglega
lifs, og hún hefur iðulega verið
varanlegasti — og oft eini —
minnisvarðinn sem menn hlutu
að lifsgöngunni lokinni.
Hatursfullar
hugsanir eru
hættulegar
— En hvenær er það svo, sem
þú ferð sjálfur að taka þátt i þess-
ari þjóðlegu iþrótt?
— Þessi spurning hefur mjög
oft verið lögð fyrir mig, en ég á
óhægt um vik að svara henni. Ég
byrjaði snemma að fást við þetta,
en ég gætti þess eins og sjáaldurs
augna minna langt fram eftir ár-
um, að yrkingarnar yrðu ekki
eign annarra en sjálfs min. Nóg
var nú samt. Ég kom mér út úr
húsi hjá fólki með eftirhermum
og margs konar stráksskap, og
mér hefði áreiðanlega ekki verið
þolað það, ef upp hefði komizt um
allt sem mér datt í hug á þessum
árum.
Um þetta hef ég svo ekki fleira
að segja. Ég hef margoft tekið
það fram, og tek það fram enn, að
mér hef ur aldrei dottið i hug að ég
væri skáld. Það hefur ekki svo
mikið sem hvarflað að mér að
yrkja vitsmunakveðskap. Ég er
ekki einu sinni hagyrðingur, þótt
fyrir haf i komið, að út úr mér hafi
hrokkið ein og ein visa, oftast
fyrirhafnarlitið. Ég man eftir
einni visu, ef visu skyldi kalla,
sem segir nokkuð um þetta. Ég
held hún sé svona:
Övandaðri stundum stefni
stakri visu á flug,
en að káfa á kvæðisefni
kom mér ekki i hug.
— Minnist þú þess ekki, að þú
hafir notað visuna sem baráttu-
tæki, eins og við minntumzt á i
upphafi?
— Tja, ég veit ekki. Hins vegar
hef ég trú á þvi, og það hafa sagt
mér gamlir menn, að visur gætu
haft áhrif. Þannig, að ef maður
gerði visu reiður og i heiftarhug,
þá gæti það haft illar afleiðingar.
— Og jafnvel þött visan færi
ekki hátt?
— Þær vilja nú oft fljúga, vis-
urnar, sem ortar eru út úr heitum
afli, hafa venjulega í sér fólgið
mikið li'fsmagn.
Gamall maður sagði mér, að
eitt sinn hefði hann reiðzt mjög
tilteknum manni, og ort um hann
vlsu. Vlsan er ljót, og ég hef hana
ekki yfir hér. En þessi gamli
maður bætti því við, að sér hefði
hnykkt ónotalega við þegar
maðurinn, sem visan var ort um,
varð fyrir stórtjóni, og það á
sjálfan aðfangadag jóla.
Last um Húnvetninga
— Við ættum þá líklega að
spjalla um aðra og saklausari
hluti?
— Já, þvi ekki það? Ég veit, að
gamlir sveitungar mlnir fyrir
norðan fyrirgefa mér, þótt ég fari
með eldgamla visu, sem ég setti
saman, einhvern tima fyrir
löngu. Hún er svona:
Hafa úrvals hugarfar
og hátterni i standi,
kristnir eru Kinnungar
og kjafturinn óbilandi.
— Svo ortir þú lika ljómandi
góða vlsu um Húnvetninga, ekki
alls fyrir löngu. Viltu ekki kenna
mér hana?
— Æ, elskan min góða, ég er
búinn að steingleyma henni! En
fyrst þú nefnir Húnvetninga, vil
égnota tækifærið til þess að segja
frá þvi, að ég hef ort margar vls-
ur um Húnvetninga, en þær eru
flestar til orðnar sökum þess, að
Höskuldur Einarsson frá Vatnshorni.
við Sigurður heitinn Jónsson frá
Brún áttum mikið saman að
sælda um langt árabil og fór jafn-
an hið bezta á með okkur. Sig-
urður hafði ákaflega gaman af
visum, einsog kunnugt er, og það
Hugu margar visur á milli okkar,
en allar ortar i gamni og af góð-
um hug, að þvi er ég bezt veit. En
hér fór sem oftar: visurnar voru
lærðar, þær gengu á milli manna,
og ef til vill hefur verið lögð i þær
annar og þyngri skilningur en
ætlazt var til af þeim sem ortu.
Ég er búinn að þekkja Húnvetn-
inga langa lengi, hef reynt þá að
ótalmörgu góðu, en engu mis-
jöfnu, — hvað sem ég kann að
hafa um þá sagt, þegar sá gállinn
var á okkur vinunum, Sigurði frá
Brún og mér. Einu sinni orti ég
visu — að sönnu ekki merkilega
um þessi mál. Hún er svona:
Mér hefur löngum fipazt flest,
fæ þvi mörgu að kyngja,
en liklega hef ég logið mest
lasti á Húnvetninga.
Skarða-Gisli
— Átt þú ekki skáld og hagyrð-
inga mjög nálægt þér i ættinni,
þar sem þessi tiihneiging er nú
einu sinni svona rík i ykkur, Þing-
ey ingunum ?
— Hagyrðinga eða skáld? Það
fer nú eftir þvi, hvaða merkingu
við leggjum i' þau orð. Mér hefur
aldrei dottið i hug að kalla mig
skáldmæltan mann, þótt ég hafi
getað hnoðað saman visum. Ég
hygg, að þessu hafi verið mjög
likt farið með foreldra mina. Ég
kann visur eftir þau bæði, ég veit
að margir föðurfrændur minir
eiga létt með að gera visur, og i
móðurættinni eru talsvert margir
slikir. Jón gamli Hinriksson á
Helluvaði var afi móður minnar,
Sigurður skáld á Arnarvatni var
ömmubróðir minn, — svo ein-
hverjir séu nefndir. Það er slang-
ur af þessu i ættinni, og nær tals-
vert langt aftur. Skarða-Gisli var
langalangafi minn.
— Kanntu ekki eitthvað eftir
Skarða-Gisla?
— Jú, ég kann visur eftir hann.
en þær eru nú ekki allar á prent
setjandi. Nokkur ágreiningur hef-
ur verið um eina af þeim visum,
sem ég og fleiri telja að
Skarða-Gisli hafi ort. Sumir hafa
eignað hana öðrum manni, sem
lika hét Gisli, og var, að þvi er
mig minnir, Gislason. Sá Gisli
var Skagfirðingur.
Nú er það vitað, að Skarða-Gisli
fluttist til Mývatnssveitar, og þá
held ég að hann hafi ort visuna,
sem er svona:
Klafann brýt og bölv’onum,
i básinn skýt ég hrakyrðum,
upp mig slit með ósköpum
úr Helviti og kvölunum.
Vitað er, að Gisli sá, sem nefnd-
ur var hér að framan, og var
Skagfirðingur, orti svokallaðar
Klukkuvisur, og sumir hafa talið
þessa visu eina þeirra. En marg-
ir, og þeirra á meðal Konráð Vil-
hjáimsson frá Hafralæk, Sigfús
afi minn á Halldórsstöðum, — en
Skarða-Gisli var afi hans, — bæði
þeir og fleiri hafa haldið þvi fram,
að Klukkuvisurnar séu yngri, og
að sá sem þær orti, hafi stælt
þessa visu Skarða-Gisla. Sjálf-
sagt verður þetta hvorki sannað
né afsannað héðan af, en ég mun
trúa þvi, að Skarða-Gisli gamli
hafi ort þessa vfsu.þangaðtilmér
berast óyggjandi sannanir um hið
gagnstæða.