Tíminn - 04.01.1976, Side 15

Sunnudagur 4. janúar 1976.
TÍMINN
15
USRAR ÞJÓÐAR
Hestarnir hans Tryggva
Þórhallssonar.
Við vorum að tala um visur,
sem fljúga, svo að segja á vængj-
um vindanna, og eru munaðar og
lærðar af mörgum.
Mig minnir það vera vorið 1924,
sem Tryggvi heitinn Þórhallsson
fór pólitiskan leiðangur um Aust-
urland, hélt svo vestur á bóginn
og kom i Þingeyjarsýslu á sauð-
burði. Þá var afarhart vor i Þing-
eyjarsýslum og sjálfsagt viðar,
og fénaður gekk yfirleitt óvenju-
illa fram. Tryggvi hafði meðferð-
is tvo hesta, og kom þeim fyrir
hjá Þórólfi i Baldursheimi, á
meðan hann stanzaði og hélt fundi
i Suður-Þingeyjarsýslu.
A þessum tima var frændi
minn, Páll Jónsson, bóndi á
Grænavatni. Liklega hefur hann
verið forðagæzlumaður i Mý-
vatnssveit þetta ár, en hvað sem
þvi liður, þá var hann andstæð-
ingur Tryggva i pólitíkinni, og nú
gerði hann sér litið fyrir, kyrr-
setti hesta Tryggva, sagði að þeir
væru illa útlitandi, og kærði
Tryggva fyrir vonda meðferð á
hestunum.
Tryggvi Þórhallsson tók þess-
um aðgerðum með stakri ljúf-
mennsku, eins og hans var von og
visa. Sagðist vita vel, að hann
hefði orðið að ganga of nærri
hestunum á ferðalaginu, en hins
vegar hefði ekki verið gott við þvi
að gera. Vita það og allir, að hest-
ar láta auðveldlega á sjá á slikum
langferðalögum, þótt ekki verði
þeir svo magrir að ástæða sé til
þess að setja þá á bakvið lás og
slá og banna eigendum afnot
þeirra. Mun það og mál sannast,
að flestir Þingeyingar hafi verið
Páli frænda minum reiðir fyrir
tiltækið, og fundizt vera i þvi
heldur litil gestrisni.
Ctaf þessum atburðum voru
ortar nokkrar visur. Eina þeirra
langar mig að tilfæra hér, einkum
vegna þess, aðflestir, — og þeirra
á meðal Páll á Grænavatni —
töldu, að aldreihefði sannazt hver
ort hefði. Sjálfsagt er faðirinn að
henni ófundinn enn. Visan er
svona:
Hestar þeir, sem Þóri varði,
þóttu efni i höfðun máls,
horaðir eins og geit i Garði
og gengu eins og meri Páls.
Orðalag visunnar lýtur að þvi,
að Páll frændi minn, sá er klagað
hafði Tryggva, átti hryssu, úr-
valshross að visu, en þegar hér
var komið sögu, var hún orðin
gömul og fótaveik. Sömuleiðis
hefur höfundur visunnar þótzt
vita, að á þessu harða vori væru
fleiri skepnur magrar en hestar
Tryggva Þórhallssonar.
— Og það hcfur ekki tekizt að
uppgötva höfundinn á þeim rúm-
um fimmtiu árum sem liðin eru,
síðan visan var ort?
— Ekki mér vitanlega, Ég ber
ekki á móti þvi að mig-hafi grun-
að, hver faðirinn var, en ekkert
get ég fullyrt um það.
Var verið að stæla
Passíusálmana?
— Kannt þú ekki mikið eftir hin
frægu Ljósavatnssystkin, sem
mörg snjöll visan er við kennd?
— Ég heyrði mikið um þau tal-
að, kveðskapur þeirra þótti
snjall, og var það, og það var eng-
in furða, þótt fólk drægi dám af
þeim allt fram á mina daga. Sú
visa þeirra, sem liklega er þekkt-
ust, og mun vera kunn um allt
land, er þessi:
Fjalla kauða foringinn,
fantur nauðagrófur,
er nú dauður afi minn,
Oddur sauðaþjófur.
Þegar ég var krakki, heyrði ég
þá sögn, að gamli maðurinn hefði
lagt sig i' rökkrinu, sofnað fast, og
krakkarnir farið að hafa það i
skympingum, að liklega væri
karlinn dauður. Siðan hafi þau
farið að yrkja um þetta — og auð-
vitað ekki i alvöru.
Til er bæjarima, sem hefur ver-
ið eignuð þessum systkinum. Það
kvæði er tilfært i bókinni Skáld-
konur fyrri alda II. bindi, eftir dr.
Guðrúnu P. Helgadóttur skóla-
stjóra, og er þar nefnt Sóknar-
sálmur, og einungis eignað systr-
unum á Ljósavatni, Rut og Jútit.
Þar i eru meðal annars þessar
tvær visur:
Á Bessakoti býr einn mann,
bragnar ófróman kalla þann.
Helgi er nefndur halurinn,
hann er lögdæmdur skjóðuhvinn.
Skolla likur er skjóma grér.
Skrambans fála hans kona er.
Bessakot er býli i Ljósavatns-
landi á milli Vatnsenda og Ljósa-
vatns.
Og enn fremur:
Á Landamóti rikir Rafn,
Reiðingadónum sá er jafn.
Ofan i buxur bauga grér
blóðrauða skinnpeýsu girðer.
Kona hans fer með rugl og raus,
Rannveig heitir, nærri vitlaus.
Ég fer hér með visuna eins og
ég lærði hana ungur, en t.d. i
Skáldkonum fyrri alda, er prent-
að „reiðingadóna”, og orðið
„gyrðir” er haft með i en ekki e.
Svo ég leyfi mér að vitna enn i
Skáldkonur fyrri alda, þá er þar
sagt, og leidd að þvi sterk rök, að
Sóknarsálmurinn sé ortur á árun-
um 1776-1778. Og þá erum við
komin að spurningu, sem mér
hefur oft hvarflað i hug: Hvað er
hér á ferðinni? Það skyldi þó ekki
vera, að hér sé verið að stæla
sjálfa Passiusálmana? Engum
dylst, hve mjög Sóknarsálmurinn
likist snilldarverki Hallgrims
Péturssonar um bragarhátt, stil
og meira að segja orðaval, þótt
efnið sé svo gerólikt sem verða
má. Passiusálmarnir voru fyrst
prentaðir á Hólum árið 1666, og
eru þvi rösklega aldargamlir,
þegar Sóknarsálmurinn er ortur á
Ljósavatni. Enginn þarf að efast
um, að sálmar Hallgrims hafi
veriðvel kunnir fólkinu á Ljósa-
vatni, bæði ungum og gömlum, —
og hvi skyldi þá ekki orðhvötum
unglingum detta i hug að sækja
þangað fyrirmyndir um stil og
jafnvel orðfæri lika? — Ég veit
þetta ekki, en oft hefur mér dottið
það i hug.
íslendingar munu
halda áfram að yrkja
— Það fer nú að liða að lokum
þessa spjalls okkar, Höskuldur,
en hvað heldur þú uni framtíð
lausa visunnar? Heldur hún á-
fram að vera okkur meira en
gleðigjafi? Verður hún hagnýtur
þáttur daglegs lifs I framtiðinni?
— Það er alveg vist, að is-
lenzka þjóðin breytist ekki svo i
náinni framtið, að hún hætti að
yrkja. En með hvaða hætti og i
hvaða form i það verður gert, veit
ég ekki. Hitt er ég alveg viss um,
að það verður enginn maður
snjall rithöfundur, nema hann
finni sér einhvern sérstakan tón,
ef ég má komast svo að orði.
Fjarri sé mér að áfellast hin svo-
kölluðu atómskáld. Enginn veit,
hversu mikla vinnu, elju og heila-
brot þeir hafa lagt i það, hver og
einn, að finna nýtt lag. Hvernig
framtiðin verður, skal ég ekki um
segja. Sennilega verður hvort
tveggja til. Lengi, og kannski allt-
af, verða að koma fram menn,
sem hallast að „gamla laginu”,
gömlu visnagerðinni, Það er at-
hyglisvert, að margir höfundar
sem við köilum „atómskáld,”
geta gert öldungis ljómandi góðar
ferskeytlur, þegar þeir bregða
þvi fyrir sig.
Gaman er að lesa lýsingu
llalldórs Laxness á þvi, hve
hann hreifst af Jóni Trausta á
unglingsárum sinum. En það hef-
ur pilturinn i Laxnesi séð, að hann
yrði aldrei mikill rithöfundur með
þvi að leika Jón Trausta. Það
dugði ekki að höggva alltaf i
sama farið.
Þú spurðir, hvað ég héldi um
lausavisuna. Ég geri alveg ráð
fyrir þvi, að i framtiðinni verði til
fleiri en ein og fleiri en tvær teg-
undir af kveðskap og ljóðagerð.
Og satt að segja held ég.að það sé
ákaflega heilbrigt.
—VS.
Vatnshorn i Skorradal. Myndin er tekin árið 1954.