Tíminn - 30.04.1976, Síða 13

12
TÍMINN
Föstudagur 30. april 1!(76
Föstudagur S0. april 1976
TÍMINN
13
Þéttsetiö æðarvarp — hér rlkir friður og ró
gpÍMÉ*
ÆÐARRÆKTARFÉLAG Is-
lands hefur að undanförnu aflað
sér nokkurra upplýsinga frá
mönnum, sem aldir eru upp við
æðarvarp og hafa mikla reynslu
i þeim málum. Vill stjórnin
gjarnan safna saman fróðleik
um þessa sérstæðu atvinnu-
grein, sem ekki er svo litils virði
fyrir þjóðarbúið svo og þá, sem
þessa atvinnu stunda.
A sl. ári munu útflutnings-
verðmæti æðardúns hafa orðið
um 35 millj. kr. Þar að auki er
alltaf nokkuð af dún notað I
landinu sjálfu, sem ekki er gott
að segja hve miklu nemur.
Þessi atvinnugrein hefur þau
hlunnindi umfram aðrar bú-
greinar, að þar eru engin dýr af-
lifuð, öllu fremur stuðlað að við-
haldi dýrmæts fuglastofns með
alls konar verndun.
Fyrir þá, sem hafa I huga að
koma upp nýjum æðarvörpum á
jörðum slnum, viljum við hér
með gefa eftirfarandi upplýs-
ingar, sem eins og að framan
getur er aflað og dregið saman
hjá reyndum mönnum i um-
gengni við þann fagra fugl, sem
æðarfuglinn er.
1. Það er nú löngu viðurkennd
staðreynd, að viða getur maður-
inn komið náttúrunni til hjálpar
með tilliti til ræktunar við
strendur landsins i mikilli
hættu, og ber þá að koma honum
til hjálpar, ef hann á ekki að
biða lægri hlut I baráttunni við
„menninguna” og röskun á
jafnvægi tegundanna, I hinu
villta lifsgæðastriði vorrar ald-
ar. Nýr vargur hefur tekið sér
bólfestu hér, rrieð aðstoð mann-
anna, þ.e. minkurinn og svo
koma mennirnir með sin nælon-
net og girða fyrir allt, sem
hrærist á grunnsævi vegna arð-
semi hrognkelsaveiðanna. Þvi
hefur hópur manna hafið starf
til verndunar æðarfuglinum
með öllum þeim ráðum, sem til-
tæk eru samkvæmt landsins
lögum. Er þá fyrst að verjast
varginum, minkum, refum,
svartbökum og hrafni, og einnig
að hefja aðstoð við fuglinn með
nýjum varpstöðvum, þar sem
svo hagar til við sjávarsiðuna.
2. Staðarval:
Staðarvalið er þaö fyrsta sem
athuga skal, og koma þá heizt til
greina hólmar i vötnum og
tangar sem ekki eru fjarri
sjávarsiðunni eða við vötn. Þess
eru þó dæmi, að varpi hefur ver-
ið komið af stað allt aö 12—15
km frá sjó. Það er þó æskilegt,
að ungarnir eigi sér fremur auð-
velda leið til sjávar, en þeir
yfirgefa hreiðrið mjög fljótt og
elta móðurina i fæðuleit hennar.
Fyrst þarf að girða vel það
land sem tekið er fyrir varp,
helzt með finriðnu neti að neðan
vegna minks og tófu, svo með
gaddavir að ofan vegna ágangs
búfénaðar. Refir og minkar
munu hafa nokkurn beig af net-
inu, en einmitt á varptimanum
hefur ágangurinn verið mestur
hjá refum og minkum, þvi þeir
eru þá hvað mest i þörf fyrir
fæðu handa yrðlingum sinum,
og eru þá aðgangshörð við egg-
in. Þarf að hlaða upp i öll skörð
milli þúfna svo erfitt sé að kom-
ast undir girðinguna. Þá kemur
að þvi að velja hreiðurstæðin.
Bezt er að skera hreiðriö utan i
þúfu sunnanmegin, eða viö stein
eða barð svo skjól sé sem bezt.
Gott er að hreinsa upp steinhell-
ur til skjóls við hreiðrið og jafn-
vel mynda hvolfþak tveggja
hellna. Æðurnar eru fljótar að
finna þessa staði, þar sem skjól
hefur verið myndað. Er stein-
húsið einnig vörn gegn hrafni og
svartbak.
G'ott er að fylla hreiðrið með
gömlu heyi eða moði. Það ver
dúninn i bleytutið, hann leggst
þá siður við moldina. Sumir
reisa upp staura við hreiðrin og
setja jafnan á þá alls slags
marglitar veifur, þvi fuglinn er
skrautgjarn. Svo er að sjálf-
sögðu ágætt ráð að setja niður
fljótvaxnar viðitegundir við
hreiðrið. Þar myndast fljótt
skjól við runnann, og þá eru trén
ágætvörn gegn vargfugli. Viðir-
inn vex fljótt, ef áburður er sett-
ur i holuna i fyrstu. Þess voru
dæmi, að farið var I hrismó og
fluttir heim margir hestburðir
af hris, sem siðan var bundinn I
knippi og festur á staura i varp-
inu. Þetta var mikil vörn gegn
vörgum en miður hollt fyrir
beitilöndin og mun þvi hætt við
þessi landspjöll, sem betur fer.
2. Þegar fuglinn er verptur, er
ekki vert að hafa mikinn um-
gang um varpiö fyrst. Þó venst
hann fljótt heimafólki en er
jafnan var um sig, ef gestir eru
hafðir með við varpgöngur.
Ekki var venja að hreyfa við
fyrstu 3—4 eggjum, nema þau
voru merkt með lit svo ekki yrði
villzt á þeim og siöar orpnum
eggjum i sama hreiður. En það
var algengt þar sem mikið er af
æðarfugli, að tvær til t>rjár koll-
ur verptu i sama hreiðrið og
fundust oft 8—10 egg i sama
hreiðrinu. Þá var leyft að taka
þau egg sem siðast voru lögð, og
nota til heimilisþarfa. Ekki var
hætt við að þau yrðu „fúlegg”
sem kallað var. Sú, sem fyrst
verpti yfirgaf hreiðrið strax og
hennar fyrstu egg voru útunguð.
En alltaf voru skiliri eftir minnst
4 egg I hverju hreiðri. Það
kunna margir skil á þvi, hvernig
egg voru skyggnd, — með þvi að
halda þeim i lófa sinum og snúa
öðrum enda að sól. Sást þá fljótt
hvort eggin voru ný eða farin að
strop.a.
3. Venja var að fara annan
hvern dag I varpið, á meðan á
aðalvarpi stóð. Var þá lagað til i
hreiðrum,egg, sem oltið höfðu
úr hreiðri og dúnn, sem fokiö
hafði, sett aftur i hreiðrið. Svo
var farið að taka dálitið af dún,
ef nægilegt var, þó aldrei svo að
hætta væri á að ungarnir hefðu
ekki nóg sér til skjóls, þegar
þeir komu úr egginu. Þegar svo
ungarnir höfðu yfirgefið hreiðr-
Unglingar I varplandi — eggin skyggnd.
jð, var mikilsvert að hirða allan
dúninn svo fljótt sem auöið
varð, þvi annars gat hann blotn-
að og lagzt i klessu. Það var
alltaf verri dúnn og erfiöur i
hreinsun. Þegar heim kom, var
svo strax farið að þurrka dún-
inn, á steinhellum eða bárujárni
og mesti hroðinn hristur úr,
áður en dúnninn var svo settur i
góða poka, og geymdur unz
fullnaðarverkun hófst.
4. Það eru til margar sagnir
um það, hvernig menn komu
upp æðarvörpum. Ein sagan er
sú, að bóndi fyrir vestan fann
tvo hjólbarða á reka og tók þá
upp og henti fyrir ofan malar-
kambinn. Strax á fyrsta sumri
verptu kollur i þessum hring-
húsum. Honum datt þá i hug að
fá sér eitt bilhlass af ónýtum
hjólbörðum, og dreifa þeim við
malarkambinn. Þar verpti æður
á næsta ári i hverjum bilbarða.
Þá er sögn frá Noregi, þar sem
sjávarbændur reisa ranghala úr
steinhellum, og verpir þá æðar-
kolla svo þétt hlið við hlið inn i
húsinu, aö þar er hreiður viö
hreiður.
Jæja, bændur góðir, athugið
umhverfið við bæinn ykkar
strax á þessu vori og hefjið nýj-
an atvinnurekstur.
Æðarfuglinn óttast ekki ná-
lægð húsa né umgang heima-
fólks, honum er lika vörn að
sliku og það finnur hann út sjálf-
ur.
Æðarræktarfélagið óskar
ykkur til hamingju með kom-
andi vor, og væntir góðrar þátt-
töku. Æðarræktarfélag íslands.
Starfar að öryggismálum
fyrir þýzku ríkisstjórnina
kjarnorkuvera
Rætt við Sigurð Dagbjartsson frá Álftagerði í Mývatnssveit, sem starfar næstu fjögur árin
við kjarnorkurannsóknastöð Bandaríkjamanna f Klettafjöllum
SJ-Reykjavik. Sigurftur Dag-
bjartsson eftlisfræftingur, sem
er sérmenntaftur i kjarnorku-
fræftum og hefur undanfarin tíu
ár unnift I þeirri grein i Þýzka-
landi, tók um siftustu áramót vift
nýju starfi á vegum þýzka rlkis-
ins vift sameiginlegar rannsókn-
ir Bandaríkjamanna og Þjóft-
verja á öryggismálum kjarn-
orkuvera.
Timinn hitti Sigurð að máli er
hann hafði viðdvöl hér.
Siguröur Dagbjartsson, kona
hans og tvö börn fóru I fimm
daga heimsókn norður i land áð-
ur en haldiö var vestur um haf,
en Sigurður er frá Álftagerði I
Mývatnssveit.
— Ég hafði mikinn áhuga á að
skoða mannvirkin við Kröflu,
sagði Sigurður Dagbjartsson,
þegar við spjölluðum við hann
skömmu fyrir brottför hans. Ég
starfa einnig að orkumálum, að
visu á sviði kjarnorku en ekki
jaröorku. Mér finnst það at-
hyglisvert fyrirtæki, sem verið
er að ráðast i við Kröflu, sér-
staklega ef litið er á framtíðina.
Hvort nú er réttur timi fyrir
þessar framkvæmdir get ég
ekki fullyrt, en mér virðist
ýmislegt benda til að svo sé.
— Þú álitur það þrátt fyrir
náttúruhamfarirnar, sem orðið
hafa á þessum slóöum?
— Það er erfitt að spá um
áframhald á jaröskjáftum og
eldgosum. Það geta jafnvel ekki
færustu jarðfræðingar. En ég
held að það séu litlar likur á, að
tafir eða óþægindi verði við
framkvæmdir við gufuafls-
virkjunina vegna þeirra.
Sigurðurstundaði nám i Stutt-
gartog hefur búiö þar lengst af
siðan. Eftir að hann fór að vinna
að kjarnorkumálum starfaði
hann fyrst lengi að rannsóknum
itengslum við framleiðslu áraf-
orku með hjálp kjarnorku. 1974
réðst hann til verkfræðifyrir-
tækis, sem sér um hönnun á
kjarnorkuverum, og stárfaði
þar þangað til honum bauðst
áðurnefnd staða á vegum þýzka
rikisins.
1 byrjun ársins fór Sigurður til
Karlsruhe, en þar er rann-
sóknarstöð á vegum þýzka
rikisins, sem mun sjá um þessar
sameiginlegu rannsóknir þjóð-
anna tveggja fyrir hönd Þjóö-
verja. Samningur hefur verið
geröur milli bandarisku kjarn-
orkumálastofnunarinnar ogvis-
inda- og tækniráöuneytis Þjóö-
verja um samvinnu íkjarnorku-
öryggismálum. I þeim er kveðið
á um að visindamenn frá
þjóöunum báðum skuli fylgjast
með rannsóknum hvorrar ann-
arrar i þessum fræöum. Ráðn-
ing Sigurðar til fjögurra ára i
það starf, sem hann er nú að
taka við, er dæmi um þetta. Fer
hann nú til rannsóknarstöðvar i
Idaho i Klettafjöllunum. Þar
fóru áður fram, að sögn Sigurð-
ar, miklar grundvallarrann-
sóknir og rannsóknir vegna
hernaðar, en nú hefur starfið
breytzt og meiri áherzla er lögð
á öryggismál.
Feikimiklu fé er varið til
öryggismála vegna kjarnorku-
vera hjá Þjóðverjum og Banda-
rikjamönnum. Þjóðverjar eyða
árlega 500 milljónum marka i
þessu skyni og Bandarikjamenn
mun meira fé.
— Ein ástæðan fyrir þvi að
mikil áherzla er lögð á öryggis-
málin, sagði Sigurður Dag-
bjartsson, er að frá þvi fyrir
1970 hefur verið mikið rætt um
að ekki væri allt eins tryggt i
sambandi við kjarnorkuverin og
látið væri i veðri vaka. Þessi
vissa hræðsla orsakast eflaust
af þvi hvernig kjarnorkan var
fyrst notuð eöa öllu heldur mis-
notuð. Jafnvel hefur verið uppi
sá kvittur að kjarnorkuver geti
verkað sem kjarnorkusprengja,
sem er alrangt, slikt er ekki
hægt og kemur tæknin í veg fyr-
ir það.
Hins vegar er þessi óhugur
ekki alveg ástæðulaus. Menn
hafa eflaust hraðað sér heldur
mikið i þessari ungu visinda-
grein án þess að hyggja nægi-
lega vel að öryggismálum. Og
menn eru alltaf hræddir við það
sem þeir geta ekki séðog kjarn-
orkugeislarnir eru jú ósýnilegir.
Tilgangurinn með rannsókn-
unum, sem Sigurður Dagbjarts-
son tekur þátt i næstu fjögur ár-
in, er m.a. aö sýna fram á að ótti
manna við kjarnörkuverin sé
ástæðulaus.
Visindamennirnir munu m.a.
vinna með háþrýstigufu og há-
þrýstivatn og frystirör, en af
mistökum með þau gæti hlotizt
stórfelldur skaði, beint og
óbeint. Við yfirhitun gæti
brennsluefni bráðnað og of mik-
ið geislavirkt efni losnað, sem
yrði hættulegt ef það kæmist út i
andrúmsloftið ekki eingöngu i
nánd við þá verksmiðju, sem i
hlut ætti, heldur einnig lengra
frá. En i raforkuframleiöslunni
er geislavirka efninu haldið
alveg innilokuðu, ef allt er meö
felldu.
Um tiu kjarnorkuver eru nú
starfandi í Þýzkalandi og f jölg-
ar þeim stórl. á næstu árum og
verða byggð stærri ver en áður.
— Búrfellsvirkjun er að mig
minnir um 250 megawött, en
kjarnorkuverin sem nú starfa
eru um 1200 mw, segir Sigurður
Dagbjartsson. — Það er þvi
mikil orka i hverju veri og mikið
af geislavirku efni.
Viss hætta stafar af kjarn-
orkuverunum i tengslum við
hryðjuverkamenn, skæruliða og
styrjaldir. Hryðjuverkamenn
hafa tvivegis gert árásir á
kjarnorkuver i Frakklandi, en
ekki urðu alvarlegar afleiðingar
af. t Þýzkalandi hefur árásum
verið hótað tvivegis eða þri-
vegis. Pólitiskur þrýstingur
gegn kjarnorkuverunum hefur
ekki myndazt ennþá i Þýzka-
landi.
— Mér finnst athyglisvert að
koma heim, sagði Siguröur, —
ég var hér siðast 1973. Mývatns-
sveit, t.d. sem áöur var land-
búnaðarhérað er oröin iðnaðar-
hérað að hluta til og sjálfsagt
ferðamannahérað að sumrinu.
Þegar slikar breytingar verða,
riður á að hafa mikla gát á, og
fara að með eins mikilli forsjá
og kappi.
l>að gleður mig alltaf að sjá
hve þjóðin lifir góöu lifi. Hlut-
fallið virðist vera miklu betra i
Þýzkalandi milli verðlags og
kaups en hér, a.m.k. meðal
menntamanna, sem ég þekki
bezt til. En samt sem áður virð-
ast menn hér hafa það alveg
einsgott. Þjóðin virðist vera bú-
in að venja sig á að lifa með óða-
verðbólgunni.
— Kemurðu aftur til tslands?
— Ég hef alltaf búizt við að
koma heim aftur. En hvenær
veit ég ekki.
Sigurftur Dagbjartsson
Timamynd G unnar
ÞJOÐLEGIR
ÞÆTTIR
UR EYJUM
Haraldur Guftnason:
Saltfiskur og sönglist
og niu aftrir þjóftlegir þættir
Skuggsjá
Þessibók er nokkrir þættir af
mönnnum i Vestmannaeyjum
og Rangárvallasýslu. Fyrsti
þátturinn, sem bókin dregur
nafn af, er byggður á frásögn
Hannesar Hreinssonar, sem
fæddist og ólst upp i Landeyj-
um, en flutti siðar til Eyja.
Það þarf engum að bregða við
það, aö töluverður samtinings-
svipur sé á þessari bók. Svo er
til hennar stofnaö. Höfundur
festir á blaö atriði úr frásögn
manna, sem hann hefur kynnzt,
og honum oröið eftirminnilegir.
Stundum er þó seilzt til eldri
tima, ýmist i tengslum viösam-
timamennina, eða bara af þvi,
að hið eldra dregur hugann meö
sér, svo sem þeir séra Loftur og
Erlendur Helgason.
Haraldur mun vera vandaöur
maður i frásögn. Þættir hans
eru allir með sérstökum
ráðvendnissvip. Hins vegar
minna þeir meira á kunningja-
rabb en fágaðar stilæfingar.
Þetta þarf ekki að vera til að
gera litiö úr bókinni.
Kunningjarabb heldur enn gildi
sinu. Og það er enginn hlutur
þjóðlegri i menningu Islendinga
en sá, að segja félögum sinum
frá þvi, sem á dagana hefur
drifiö. Þar meö fylgir, að koma
á framfæri þvi, sem aörir hafa
sagt frá, láta það berast lengra
ogfesta það i þvi skyni á blað og
bók, svo. sem Haraldur hefur
gert hér.
Þá má ekki heldur gera lítiö
úr þvi heimildargildi, sem
þessir þættir hafa um atvinnulif
og uppbyggingu, einkum i Vest-
mannaeyjum.
Sérstök ástæða þykir mér til
að nefna hér sföasta þátt bókar-
innar, sem aðallega eru kaflar
úr bréfum verzlunarstjóra i
Eyjum til Bryde kaupmanns
húsbónda hans. Þau eru skrifuð
á harðindaárunum miklu
1882-1885. Haraidur hefur unnið
mjög gott verk með þvi, að þýða
þessa bréfkaíla og birta, þvi aö
þeir eru gagnmerk heimild
varöandi verzlunarsögu og
mannlif. H.Kr.