Tíminn - 05.09.1976, Síða 17

Sunnudagur 5. september 1976
TÍMINN
17
og fróftir menn telja, að hvað úr
hverju muni taka til við að gjósa i
sautjánda sinn frá landnámsöld.
Austan við Kerlingardal er
Höfðabrekkuháls og við enda
hans blasir við Mýrdalssandur,
ein stærsta sandauðn landsins.
Hjörleifshöfði gnæfir algrænn
upp af eyðisöndunum á hægri
hönd, og við skulum taka á okkur
smákrók og liðka leggina með þvi
að ganga upp á höfðann. Hann er
auðveldur uppgöngu og útsýni af
honum hið fegursta.
Mýrdalssandurinn, sem nú er
framundan, er talinn nálægt 700
km að flatarmáli og viðast vita
gróðurlaus. Hann nær frá Mýr-
dalsjöklitil sjávar,takmarkast af
Mýrdalsfjöllum að vestan, en af
Skaftártungu og Alftaveri að
austan. Mýrdalssandur hefur
smám saman orðið til fyrir jökul-
hlaup úr Kötlu og rennsli vatn-
anna frá jöklinum, enda hefur
hann tekið stöðugum breytingum
allt frá landnámstið.
Katla
Kötlugigur er I suðaustanverð-
um Mýrdalsjökli. Venjulega sjást
þar litil missmiði á jöklinum, —
aðeins dálitil lægð I hjarnbreið-
una. En a.m.k. sextán sinnum frá
þvi að sögur hófust, hefur Katla
brotizt undan jöklinum með ógur-
legum hamförum. Þá hefur hún
brætt jökulinn á stórum svæðum
og valdið hinum hræðilegustu
jökulhlaupum. Talið er, að sum
hlaupin frá Kötlugosum hafi eytt
heilum byggðarlögum, enda
herma eldri frásagnir, að Mýr-
dalssandur hafi verið albyggður
fyrr á öldum, þótt nú sjái þar vart
stingandi strá.
Síðast hljóp Katla árið 1918.
Það mun hafa verið meðalhlaup,
og gerði töluverðan skaða á lönd-
um og fénaði kringum hlaupa-
svæðið. Oskufall olli lika tölu-
verðum skemmdum og stórkost-
legt vatnsflóð varð viöa á Mýr-
dalssandi.
—oOo—
Nú liggur leið okkar i áttina að
Hafursey, hrikalegu móbergs-
fjalli, sem stendur á sandinum
spölkorn frá jökulröndinni.
Sunnan fjallsins er sæluhús, sem
fyrr á timum var afar kærkominn
áningarstaður fyrir ferðalanga.
Rétt áður en við komum að ánni
Skálm er hliðarvegur niður i
Alftaver. Það er litil byggða
vestan Kúðafljóts, — sem þrátt
fyrir þung áföll hefur staðið af sér
öll hlaup Kötlu. t Álftaveri er hinn
kunni krikjustaður Þykkvabæjar-
klaustur, þar sem klaustur var i
kaþólskum sið.
Austan við jökulána Skálm,
sem fellur undan Mýrdalsjökli,
stefnir vegurinn til norðurs fram
hjá Laufskálavörðu, lágum sand-
hrygg með óteljandi vörðubrot-
um. Hér áður fyrr tiðkaðist, að
sérhver ferðalangur, sem þar fór
um fyrsta sinn, hlæði nýja vörðu.
E.t.v. ættum við að taka upp
forna siðu og bæta nokkrum
vörðum við i sumar.
Nú fer gróðurinn smám saman
vaxandi og söndunum lýkur við
jökulána, Hólmsá. Austan hennar
tekurSkaftártungan við, öldótt og
gróin. Þar förum við fram hjá
nokkrum bæjum, fyrst Hrifunesi,
þá Flögu og siðan Hemru vestan
Tungufljóts, sem er eina berg-
vatnsáin á þessum slóðum.
Austan Tungufljótsbrúar liggur
Búlandsvegur norður sveitina að
Grafarkirkju og Búlandi, efsta bæ
i Skaftártungu. Þjóðvegurinn
leiðir okkur aftur á móti upp á
lágan ás, þar sem við okkur blasir
vesturálma Skaftáreldahrauns,
svokallað Eldhraun. Hraunið
þekur samtals 565 ferkm. og er
talið mesta hraunflóð, sem
nokkru sinni hefur runnið á jörð-
inni.
Norðan við Edlhraunið eru
Siðufjöllin, og þar sjást bæirnir
Skál hátt i brekkunum. Báðir eru
bæirnir þekktir úr sögum Jóns
Trausta. ,,Frá Skaftáreldi”, og
voru þeir fluttir upp i brekkurnar
undan hraunflóðinu. Með brekku-
rótum á vinstri hönd okkar renn-
ur. Skaftá og i austri grillir i
húsaþyrpingu norðan árinnar.
Það er Kirkjubæjarklaustur, en
spölkorni austar er brúin yfir
Skaftá og þar rétt hjá er hliðar-
vegur heim að Klaustri.
Kirkjubæjarklaustur
Krikjubæjarklaustur stendur
undir brattri hlið Klausturheiðar-
innar og þaðan er hið fegursta út-
sýni. Þar er eitt mesta stórbýli i
Skaftafellssýslum og siðari árin
hefur myndazt þar töluvert
byggðahverfi. Þarer læknissetur,
prestssetur, verzlun, félags-
heimilið Kirkjuhvoll, skóli gisti-
hús o.fl.
Frægastur er Kirkjubær fyrir
nunnuklaustur, er þar var frá
1186 og fram undir siðaskipti.
Rústir klausturbyggingarinnar
sjást enn á svokölluðum Kirkju-
hólum i austanverðu túninu á
Kirkjubæjarklaustri.
Eftir siðaskipti var Kirkju-
bæjarklaustur löngum höfðingja-
setur og kirkjustaður fram um
miðja siðustu öld. Þar þjónaði
eldklerkurinn frægi, Jón Stein-
grimsson, og þar flutti hann sina
máttugu eldmessu, sem stöðvaði
rennsli Skaftáreldahrauns þegar
staðurinn virtist i yfirvofandi
háska frá hraunflóðinu.
Siðustu árin hafa bændurnir á
Klaustri unnið nytjaland með þvi
að veita ánni Stjórn yfir eyði-
sanda. Vatnið hefur bæði gefið
landinu áburð og fest jarðveginn,
og þarna hafa unnizt tugir hekt-
ara af nytjalandi.
Siða heitir öll sveitin sunnan
undir fjöllum frá Skaftá að
Hverfisfljóti. Hún er mest á
lengdina, liggur i suðurhlið lágra
fjalla, þar sem eru margar ár og
lækir með fögrum fossum. Bæirn-
ir standa I einni röö undir grón-
um hliðunum, framundan þeim er
viðáttumikið graslendi, en
handan þess sandarnir.
Frá Lómagnúpi er stutt að
Núpsvötnum, vatnsmikilli
jökulsá vestast á Skeiðarársandi.
Þar var leiðarendi fyrir ferða-
langa á bifreiðum þangað til
hringvegurinn komst i gagnið i
fyrrasumar. Fram að þeim tima
var Skeiðarársandurinn með öll-
um sinum vatnsföllum ófær bilum
en nú hefur verið ráðin bót þar á,
og við getum haldið áfram ferð
okkar hringinn i kringum landið.
Rétt handan við nýju brúna á
Sandgigukvisl á Skeiðarársandi
eru sýlumótin, þar sem Austur-
Skaftafellssýslan tekur við.
%
Systrastapi á Sfðu.
Nýreist kapella á Klaustri til minningar um séra Jón Steingrimsson
tlr Landbroti, Holtsberg til vintri.
Lómagnúpur.