Tíminn - 05.09.1976, Blaðsíða 18

Tíminn - 05.09.1976, Blaðsíða 18
/ 18 TÍMINN Sunnudagur 5. september 1976 menn og málefni Blessuð mfólkin Vinnudagur I mjólkurstöðinni. Þar mun allt ganga sinn gang hér eftir sem hingaö til, en hitt er vandinn, hvernig séö veröur fyrir sómasamlegri dreifingu, þegar nýir aöiiar, sem ekki vilja annast nema sumt af henni, eiga aö taka viö. — Timamynd: Róbert. AAerk skipulags- breyting Fyrir meira en fjörutiu árum var komiö nýju skipulagi á sölu landbúnaöarvöru. Þetta nýja skipulag var eitt þeirra bjarg- ráöa, sem gripiö var til á kreppuárunum, þegar ungu mennirnir í stjórnmálaheimi þess tima, Hermann Jónasson, Eysteinn Jónsson og Haraldur Guömundsson, settust á ráö- herrastóla i fyrsta skipti áriö 1934, eftir pólitiska ringulreiö um þriggja ára skeiö. Þaöer eidciætlunin aörifja þá sögu upp, heldur drepa á þaö, sem i minnum er vert aö hafa i sambandi viö nýja söluskipu- lagiö. Þá geröist sem sé þaö þrennt samtimis, aö mjólkur- verð lækkaöi, bændur fengu meira fyrir mjólkinaen áöur, og upp var tekin gerilsneyöing allrar sölumjólkur I Reykjavlk. Svo kostnaöarsamt haföi skipu- lagsleysiö, sem áöur rikti, veriö imjólkursölumálunum.aöþetta gat allt gerzt I einu, þegar hag- felldir og skynsamlegir verzlun- arhættir leystu óskapnaöinn af hólmi. AAjólkurstríðið mikla Nú heföi mátt ætla, aö allir hefðu tekið breytingunni fegins hendi. En þaö var ööru nær. Svo undarlega brá viö, er á var komiö skipulagi, sem augljós- lega var betra en þaö, er áöur haföi veriö, að allt ætlaöi af göflunum aö ganga af pólitisku ofstæki. Nokkrir menn, sem selt höföu mjólk svo aö segja beint úr fjósum stoum, töldu nýja skipulagiö andstætt hagsmun- um stoum, og hástöfunum var kyrjaöur söngurinn um þaö, hvaöa fantatökum verzlunar- frelsiö væri beitt, eins og þaö hafði llka reynzt vel á þessu sviöi. Ótæpt var einnig slegiö á þá strengi, aö fólk væri svipt valfrelsi sinu um viöskipti, þar sem þaö ætti ekki lengur aö ööru að hverfa en búöum hinnar nýju samsölu. öldurnar risu hátt, og svo langt var gengiö, aö efnt var til mjólkurverkfalls og f jöllesnasta dagblaöið birti viötal viö iönrek- anda og iþróttamann, sem stæröi sig af þvi aö bragða ekki kjöt.ogleiöbeintagarum, hvaða drykki mæöur skyldu gefa börn- um sinum, svo aö þær gætu meö öllu sniögengið mjólkina. Mjólkurstrlöiö stóö siöan I mörg ár með litlum hléum, en miklum hössafnaöi á fundi.ekki siztaustanfjalls.þarsem þessir atburðir munu enn mörgum I fersku minni, þótt aillangt sé um liðiö. Feimnismól í seinni tíð Mjókurstrlöiö og allur sá hamagangur, sem þvi fylgdi, er nú oröiö feimnismál margra. Þar er likt á komið og um þá, sem á gamalsaldri vildu sem fæst tala um Reykjavikurreiö sina til þess aö mótmæla sim- anum i byrjun aldartonar, þótt hinir siðarnefndu heföu vissu- Iega þá afsökun, aö þeir böröust ekki fyrir einangrun, eins og margir halda nú, heldur trúöu þvi, aö loftskeytasamband væri heppilegra. Þvi aðetos er mjólkurstríöiö náttúrlega oröiö feimnismál flestra þeirra, sem gegn mjólkursöluskipulagtau börö- ust, aö dómur reynslunnar og sögunnar er fyrir löngu um þaö gengton, aö tiltektir þeirra voru flan og fásinna og andóf gegn því, sem allir hefðu átt aö veita brautargengi. Glóð í kolunum Lengi munu þó margir hafa átt bágt með aö sætta sig viö, hvernig þeir hlupu á sig. Þaö eimdi eftir af gömlum væring- um og slangur af fólki með eftir- leguhugsunarhætti ól meö sér þá áráttu aö agnúast viö Mjólkursamsöluna, þótt hiö gamla forystuliö I sókntoni gegn henni heföi dregiö sig I hlé — kannski fólk svipaðrar geröar og nú jarmar um Keflavlkur- sjónvarp á slðum VIsis eöa á- stundar fjandskap viö lands- byggðina. Biöö bæjarins geyma fjöl- margar greinar af þessu tagi frá liönum árum, hlaönar þeim agnúaskap, er ber þess konar ritmennsku uppi. Nú ber náttúrlega ekki aö leggja þann skilning I þessi orö, að aldrei hafi neitt fariö úr- skeiðis hjá Mjólkursamsölunni, enda væri slikt óhugsandi um jafnviöamikiö fyrirtæki. En megnið af þeim skeytum, sem betat hefur veriö gegn Mjólkur- samsölunni er af öörum rótum runniö, og ber þaö raunar meö sér. Herferðin gegn mjólkurbúðunum Fyrir nokkrum árum fór að gæta mikils áróöurs þess efnis, aö Mjólkursamsalan ætti ekki aö reka búðir. Þetta var grund- vallaö á fræðikenningum af þvl tagi, aö hlutverk hennar i verzlun væri heildsala á mjólk og mjólkurafuröum. Þessu fylgdu fógur orö um bætta þjón- ustu og ágæti frjálsar verzlunar — þó ekki meö skirskotun til liö- ins tima I mjólkursölumálum. Lesendabréf af þessu tagi fór aö bera oftar og oftar fyrir augu i blööunum, einkum eftir að menn úr þeim hópi, sem telja sig vel til forystu fallna, höföu einnig upp hafiö raust stoa. Fátt var aftur á móti um and- mæli, menn gleyma oft aö lið- sinna þvi, sem farsælt hefur reynzt, og svo var að sjá, aö fleiri og fleiri hölluðust aö þvi, að þaö væri þjóöráö, aö Mjókur- samsalan hætti rekstri búöa sinna og kaupmenn bæjarins tækjuað sér aö veita fólki „nú- tlma þjónustu”. Lög samþykkt ó alþingi Loks rak aö þvi, sem aö var stefnt, aö máliö var tekið til af- greiðslu á alþingi, og I fyrra voru samþykkt lög þess efnis, að kaupmenn önnuöust sölu á mjólk og mjólkurafuröum. Þessi lög voru ekki sett aö ósk Mjólkursamsölunnar eöa for- ráöamanna hennar, enda heföi hún sem áöur getaö annazt dreifinguna á fullnægjandi hátt. A hinn bóginn höfðu kaupmenn veriö þessa mjög hvetjandi, og höfðu matvörukaupmenn marg- lýst yfir þvi, aö þeir teldu sér sllkan hag aö þvi aö hafa mjólk á boðstólum, aö ekki stæöi á þeim aö veita hina beztu þjón- ustu, þar eö mjólkin myndi draga meö sér viöskiptavini og auka sölu á annarri matvöru. Afgreiðslufólkið í samsölubúðunum Forráöamenn Mjólkursam- sölunnar sáu auövitaö fyrir, hvaða afleiöingar-breytingingat haft fyrir konur þær, sem unniö hafa viö afgreiöslu i mjólkur- búöunum og margar hverjar eru teknaraöreskjast. Þeirleit- uöu þess vegna eftir þvl viö kaupmannasamtökin, aö af- greiöslufólkiö fengi vinnu hjá þeim. Þessu mun hafa verið all- liklega tekiö, og meöal annars var um þaö talaö, aö þau kæmu upp vinnumiölunarskrifstofu til þess aö greiöa fyrir þvl, aö þaö fengi starf af svipuöu tagi og þaö hefur gegnt. Heldur litiö mun fara fyrir þessari vinnumiölun, og hætt er viö, aö margar afgreiöslu- stúlknanna komist ekki aö hjá kaupmönnum þeim, sem eru aö taka viö mjólkursölunni. Þetta hefur aö sjálfsögöu valdiðólgu. En fleira kemur til, aö þessi breyting á mjólkursölu- málunum þykir orðiö isjárverö. Verri þjónusta en óður Mjólkursamsalan hefur rekiö mjólkurbúöir i öllum bæjar-' hverfum, án tillits til þess, hvort hver og ein þeirra skilaöi arði eða stóö undir sér. Þar hefur veriö litið á þörfina og hún sett ofar verzlunarsjónarmiöum. í ööru lagi hefur Mjólkursamsal- an hagað svo til, aö fólk geti átt kostá mjólk og brauöi á laugar- dögum og sunnudagsmorgnum, að mtansta kosti einhvers staö- ar. Alagntagin hefur veriö um 13% og þess vegna langt undir venjulegri verzlunarálagningu. En meö þessum þrettán prósentum hefur tekizt aö láta reksturinn bera sig, þar með talinn mjólkurflutning til Eyja, jafna hallann á þeim búöum, sem mtonst viöskipti hafa, en hafa þó orðið aö vera til vegna þeirra hverfa, sem þær eru I, og standa undir aukakostnaði viö mjólkursölu um helgar. Nú kemur á hinn bóginn upp úr kafinu, þegar umskiptin eru hafin og aöeins nokkrir mánuöir I þaö, aö breytingta veröi komin á til fulls, aö margir matvöru- kaupmenn geta ekki tekiö aö sér mjólkursölu.. Sizt af öllu vill nokkur llta viö mjólkursölu I hverfum, þar sem ekki er hagn- aðarvon, nema siöur sé, og við blasir.að sum bæjarhverfi veröi afskipt, og þá einna helzt þau, þar sem býr aldrað fólk, er einna slzt getur boriö sig um. Enginn veit heldur, hvort fólki verður fyrirmunuö mjólkur- kaup frá þvi' á föstudegi og fram á mánudag, eöa hvort einhverj- ir kaupmanna eru reiöubúnir til þess aö veita helgarþjónustu án þess aö hafa eitthvað sérstakt fyrir sinn snúö. Meöal kaup- manna sjálfra er komin upp ó- eining. Þeir, sem reka litlar búöir og geta ekki tekiö aö sér mjólkursölu, bera þá, sem rýmra hafa um sig og meira umleikis þeim sökum, aö leikur- ton sé til þess geröur aö draga önnur viðskipti til sln og ganga þannig af litlu búðunum dauö- um. Loks eru sumir kaupmenn farnir aö tíunda I blööum, hversu margar milljónir þaö kosti aö breyta búöum á þann veg, aö mjólkursölu veröi viö komiö meö leyfilegum hætti, og það vekur þann grun, aö ekki muni langir timar llöa, eftir að breytingin er gengin I garð, unz farið veröur aö heimta hærri á- lagninguen verið hefur. Raunar er þaö ekki ástæöulaus ótti, þeg- ar til fortlöarinnar er litiö. Seint vaknað Engum verulegum mótmæl- um var hreyft meöal almenn- ings, þegar sóknin var hafin gegn búöum samsölunnar, aö minnsta kosti ekki svo, aö til mótvægis væri áróðri hinna. Engir risu upp, þegar um málið var fjallaö á alþingi. Þaö var illa fariö, aö fólk skyldi ekki þá átta sig á þvl, hvaða ágallar, sem Mjólkursamsölunni veröur ekki brugðiö um, eru á hinni „frjálsu samkeppni”. Nú benda llkur til þess, að jafnvel meirihluti bæjarbúa sjái ýmsa annmarka á breytingunni og myndi kjósa, aðgamla kerfiö héldist áfram. Undirskrifta- söfnun, sem I gangi hefur veriö, og viöbrögö almenntags viö henni, viröist leiöa það i ljós. En allt þetta heföi betur gerzt miklu fyrr, áður en svo langt haföi veriö gengiö sem nú er orðið. Ef til vill heföi undir- skriftasöfnun þó fengiö aðra undirtektir þá. Fólk hefur ef til vill til skamms tima veriö blind- að af guminu um þjónustuna, sem kæmi af sjálfu, þegar „ein- okunarhringurinn er rofinn” og frjáls verzlun fengi aö njóta. Þaö er kannski fyrst nú, aö margir átta sig á þvi, að drif- fjööur frjálsrar verzlunar er gróötan, og rekstur, sem gróöi fylgír ekki, er þjónusta, sem ekki er aö vænta úr þeirri átt. Þaö er etafaldlega eöli málsins samkvæmt. Tvöfalt kerfi óhugsandi Eins og áöur er sagt hefur tekizt að veita mjög sæmilega þjónustu meö sérlega lágri á- lagningu á meöan dreifingar- kerfi Mjólkursamsölunnar fékk aö njóta sto. En undan því er kippt fótum meö þeirri breyt- ingu, sem lögin frá I fyrra hafa i för meösér. Tvöfalt dreifingar- kerfi væri svo óhagkvæmt, aö þaö er óhugsandi. Til þess er ekki hægt aö ætlast, aö Mjólkur- samsalan axli þær byröar, er þvl fylgdu, þegar búiö er aö svipta hana aöstöðu til þess aö annast dreifinguna á skynsam- legan hátt. Ef til vill væri hugsanlegt aö snúa viö og færa sölukerfi aftur til fyrri vegar. Þó eru á þvi svo mikil vandkvæöi, aö það kemur tæpast til gretoa, þvi aö bæöi kaupmenn og Mjólkursamsalan hafa að undanförnu hagað ýms- um ráöstöfunum stoum I sam- ræmi viö þaö, aö breytingin næöi framað ganga. Aö minnsta kosti veröur ekki aftur horfiö til fyrra skipulags, án þess aö margir yröu fyrir tjóni. Flókið vandamál Ollum má augljóst vera, aö upp er komið flókiö vandamál. Kaupmannasamtökin sjá fram á, aö þjónustan viö Reykvik- inga, ef á heildina er litiö, verö- ur lakari en áöur, eigi félagar I þeim etoir aö sjá um alla dreif- ingu. Forsvarsmaöur þeirra fyrrverandi hefur gengiö fram fyrir skjöldu, fullur gremju, og ausiö Mjólkursamsölúna nlöi og mjólkurframleiöendur og mjólkuriönaöarmenn dylgjum, og slöan heimtað, aö Mjólkur- samsalan komi til skjalanna og bjargi þvi viö, er á vantar, aö kenningakerfi hans standist — þaö er aö segja annist þá þætti mjólkurdreifingar, sem ekki bera I sér hagnaðarvon nema slöur sé. Borgarstjórn Reykjavlkur hefur tekiö máliö til umfjöllun- ar, þvl aö einnig henni er ljóst, aö margir Reykvlkingar kunna að hljóta aldeilis ótæka þjón- ustu, eigi kaupmenn einir að láta hana I té að þeim lögmál- um, sem venjuleg verzlunbygg- ist á. Enn er óráöið, hvernig þetta leysist. Hugsanleg leiö væri, aö kaupmenn, sem hagnast á breytingunni og æskja hennar þess vegna, tækju sig saman og stæöu sameiginlega undir halla af helgarþjónustu og rekstri búða i hverfum, þar sem viö- skiptin erudræm. Þaöværiút af fyrir sig lofsverö lausn. Kannski sér lika borgarstjórnin sig til- neydda aö leggja fram fé og biöja til dæmis Mjólkursamsöl- una að halda uppi fyrri þjón- ustu, þar sem frjáls verzlun bregzt, svo að það komi ekki niöur á þeim, sem enga sök eiga á þessu. Þvl fylgdi sá galli, aö þá yröu almennir skattþegnar að gjalda þess, aö hlaupið var eftir loftkenndu gumi um mátt samkeppninnar til úrlausnar á þessu sviöi. Sama gilti auövitaö, þótt borgin sjálf færi að reka veyðarbúöir, þar sem gróöa- sjónarmiðin þakka fyrir sig og snúa frá. Einhverja lausn verður samt aö finna — einhverja leiö út úr sjálfheldunni, svo aö fólk I ýms- um hverfum verði ekki aö fara óraleiöir eftir mjólk alla daga, og sitja uppi án möguleika til mjólkurkaupa frá föstudegi til mánudags. —JH

x

Tíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.