Fréttablaðið - 15.12.2005, Blaðsíða 34

15. desember 2005 FIMMTUDAGUR
FRÁ DEGI TIL DAGS
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 – prentmiðlar RITSTJÓRI: Kári Jónasson FRÉTTARITSTJÓRI: Sigurjón M. Egilsson AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Jón Kaldal FRÉTTASTJÓRI: Arndís Þorgeirsdóttir VARAFRÉTTASTJÓRI:
Trausti Hafliðason FULLTRÚI RITSTJÓRA: Guðmundur Magnússon RITSTJÓRNARFULLTRÚI: Steinunn Stefánsdóttir RITSTJÓRN OG AUGLÝSINGAR: Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík AÐALSÍMI:
550 5000 SÍMBRÉF Á FRÉTTADEILD: 550 5006 NETFÖNG: ritstjorn@frettabladid.is og auglysingar@frettabladid.is VEFFANG: visir.is UMBROT: 365 – prentmiðlar PRENTVINNSLA:
Ísafoldarprentsmiðja ehf. DREIFING: Pósthúsið ehf. dreifing@posthusid.is Fréttablaðinu er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er hægt að fá
blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. issn 1670-3871
Fátækt heimsins er að sönnu þyngri
en tárum taki. Nú þarf 1,1 milljarð-
ur manna að gera sér að góðu innan
við einn Bandaríkjadollara á dag.
Fyrir aldarfjórðungi þurfti einn
og hálfur milljarður manna að búa
við svo kröpp kjör. Það hefur m.ö.o.
tekizt að lyfta 400 milljónum manna
upp úr örbirgð síðan 1980, en það
er ekki nóg. Nú hafa 2,8 milljarðar
manna innan við tvo dollara á dag
að bíta og brenna: þetta er næstum
helmingur alls mannkyns. Þar af
eru tveir milljarðar manna í Asíu
og hálfur milljarður í Afríku. Þrír
af hverjum fjórum íbúum Afríku
þurfa að gera sér að góðu innan
við tvo dollara á dag. Tæpur helm-
ingur allra Afríkubúa lifir á minna
en dollara á dag, ef líf skyldi kalla.
Þjóðartekjur Bandaríkjamanna
nema hundrað dollurum á dag til
samanburðar.
Er hægt að útrýma fátækt?
Bandaríski hagfræðingurinn Jef-
frey Sachs, sem er Sameinuðu
þjóðunum innan handar um ráðgjöf
um þróunarmál, stillir dæminu
upp á einfaldan hátt. Hann spyr:
hvað skyldi það kosta að lyfta allri
heimsbyggðinni upp fyrir dollara á
dag? Það er einfalt reikningsdæmi.
Meðaltekjur þeirra, sem búa undir
þessum tilteknu fátæktarmörkum,
eru 77 sent á dag. Þeir þyrftu einn
dollara og átta sent á dag (átta senta
viðbótin stafar af gengisfalli doll-
arans undangengin ár), svo að þá
vantar 31 sent á mann á dag til að
brúa bilið, og það gerir 113 dollara
á mann á ári. Við erum að tala um
1.100 milljónir manna, svo að heild-
arkostnaðurinn er þá 124 milljarð-
ar dollara á ári. Hversu mikið fé er
það? Fjárhæðin nemur 0,6 prósenti
af samanlagðri landsframleiðslu
iðnríkjanna, og það er lægra hlut-
fall en þau lofuðu hvort eð er fyrir
löngu að leggja fram til þróunar-
hjálpar. Þess vegna segir Sachs:
þetta er hægt, ef menn vilja.
Málið er samt ekki alveg svona
einfalt. Það kostar sitt að koma öllu
þessu fé í réttar hendur. Reynslan
sýnir, að ílátin leka: féð, sem gef-
endur láta af hendi rakna, kemst
ekki allt á leiðarenda. Til þess
liggja ýmsar ástæður. Gefendur
eru gjarnir á að binda ráðstöfun
hjálparfjárins við eigin fram-
leiðslu, svo að féð leysir þá aldrei
landfestar. Ekki vilja Íslendingar,
að fólkið í Mósambík noti íslenzkt
fé til að kaupa pólsk skip − eða
hvað? Við þetta bætist það, að við-
takendur þróunarhjálpar freistast
stundum til að nota hjálparféð til
annarra þarfa en til var stofnað, að
ekki sé meira sagt, og nauðsynlegt
aðhald og eftirlit kostar sitt. Skil-
virk þróunarhjálp útheimtir skipu-
lag, sem erfitt og dýrt getur reynzt
að koma á og halda við. Almenna
reglan er þessi: ef við reiðum fram
100 milljónir króna handa fátæk-
um þjóðum, þá aukast tekjur þeirra
um miklu minni fjárhæð en svo.
Hversu miklu minni? Það veit eng-
inn með vissu: þar er efinn.
Þróunaraðstoð í fríðu getur
gert mikið gagn, þótt hún verði
ekki með auðveldu móti metin til
fjár. Hjálp í fríðu − kristniboð,
læknishjálp, lánveitingar − hefur
m.a. þann kost, að henni er ekki
auðstolið. Tökum dæmi. Sumir
halda, að bókstaflega allt hljóti að
hafa gengið á afturfótunum í Kína
undir stjórn Maós formanns, af því
að hann var bandvitlaus og landið
var í hers höndum öll þau ár. Eitt
tókst þeim samt: þeir sendu lækna
um landið til að hjálpa fólki. Ber-
fættu læknarnir voru þeir kallað-
ir og fóru þorp úr þorpi og veittu
fæðingarhjálp og gerðu einfaldar
aðgerðir og björguðu með því móti
miklum fjölda mannslífa. Þannig
stendur á síminnkandi barnadauða
í Kína allar götur síðan um 1960 og
auknum ævilíkum. Árið 1960 gat
nýfæddur Kínverji vænzt þess að
verða tæplega fertugur. Nú getur
hann vænzt þess að komast yfir
sjötugt. Það er bylting.
Fátækustu löndin í heiminum
standa við stiga, sem hangir yfir
höfðum þeirra, og þau ná ekki
upp í neðsta þrepið og sökkva því
smám saman dýpra og dýpra í
gljúpa jörð. Þau síga vegna þess,
að fólkið þarna lifir bókstaflega
frá hendinni til munnsins og getur
ekkert lagt til hliðar af sínu nauma
aflafé, svo sem nauðsynlegt væri
til viðhalds og viðgerða á fram-
leiðslutækjum, þótt ekki væri
annað. Fjármagnið grotnar því
niður smám saman og framleiðsl-
an minnkar, og þess vegna sökkva
fátækustu löndin dýpra og dýpra.
Vöxtur framleiðslunnar er m.ö.o.
neikvæður, og fólkið fær ekki rönd
við reist af eigin rammleik. Þetta
fólk þarf hjálp til þess að ná upp
í neðsta þrep stigans, og þá getur
það klifrað upp stigann af sjálfs-
dáðum. Það þarf hjálp til sjálfs-
hjálpar. Þetta er áskorun til okkar
allra.
Er hægt að útrýma fátækt?
Í DAG
BARÁTTAN FYRIR
BETRA LÍFI
ÞORVALDUR
GYLFASON
Þróunaraðstoð í fríðu getur
gert mikið gagn, þótt hún verði
ekki með auðveldu móti metin
til fjár. Hjálp í fríðu − kristni-
boð, læknishjálp, lánveitingar −
hefur m.a. þann kost, að henni
er ekki auðstolið.
AUGL†SINGASÍMI
550 5000
FYLGIR FRÉTTABLA‹INU ALLA MI‹VIKUDAGA
Mest lesna
vi›skiptabla›i›
G
al
lu
p
kö
nn
un
f
yr
ir
36
5
pr
en
tm
i›
la
m
aí
2
00
5.
Vinir ráðherrans
Björn Bjarnason dómsmálaráðherra
hefur ekki verið í hópi helstu aðdá-
enda fjölmiðlanna sem 365-fyrirtækið
stendur að. „Baugsmiðlar“ er nafnið
sem hann gefur þeim í pistlum sínum á
netinu. Þess vegna má þykja frásagnar-
vert að í nýjum pistli á heimasíðu sinni
hrósar ráðherrann tveimur dagskrárgerð-
armönnum á síðdegisútvarpi Bylgjunnar
og kallar þá meira að segja vini sína.
Þetta eru þeir Þorgeir Ástvaldsson
og Kristófer Helgason.
„Mér finnst ágætt að
ræða við þá félaga,“
skrifar Björn. „Þeir
hafa líklega oftast
rætt við mig af
fjölmiðla-
mönn-
um um
málefni
dóms- og kirkjumálaráðuneytisins. Þeir
hafa áhuga á lögreglu- og dómsmálum
[og] sömu sögu er að segja um Svein
Helgason, sem nú er umsjónarmaður
morgunútvarps RÚV. Skiptir miklu í
samtölum við fjölmiðlamenn, að þeir
hafi þekkingu og áhuga á því, sem þeir
vilja ræða.“
Ólafur og Abramovich
Eftirfarandi mátti lesa á vefsíðu Eiríks
Bergmanns Einarssonar stjórnmála-
fræðings og Samfylkingarmanns á
sunnudaginn: „Eins og menn vita er
Roman Abramovich einn alræmdasti
ólígarki Rússlands, einn af þeim sem
sölsuðu undir sig eigur almennings
eftir hrun kommúnismanns með afar
vafasömum hætti. En frægastur er hann
þó fyrir að eiga enska knattspyrnuklúbb-
inn Chelsea. Í Fréttablaðinu í dag er
flennimynd af Abramovich og eiginkonu
hans á vellinum ásamt forseta Íslands
og frú. Þessir fulltrúar Íslands voru í
boði Abramovich á leiknum.“ Greinilegt
að Eiríkur Bergmann er ekki hrifinn af
félagsskapnum sem forsetinn er í.
Lýðskrum
Ágúst Borgþór Sverrisson rithöfundur
leggur orð í belg um kjaramálin á bloggi
sínu í gær: Honum finnst að ekki eigi að
hækka láglaunastéttir sérstaklega nema
„með samstilltu átaki margra stéttarfé-
laga“. Það sé „lýðskrum að halda því
fram að samningar á borð við þá sem
gerðir voru við ófaglærða starfsmenn
borgarinnar geti ekki haft í för með
sér hættu á víðtæku launaskriði og
víxlverkunum kaupgjalds og verðlags“.
Að benda á tekjuhæstu einstaklingana
í tekjublaði Frjálsrar verslunar í þessu
samhengi er líka lýðskrum, segir hann.
gm@frettabladid.isVið Íslendingar búum við góðæri um þessar mundir. Tekjum er að vísu misskipt eins og gengur í markaðsþjóðfélagi en flestir landsmenn njóta með einhverjum hætti uppsveifl-
unnar. Viðskiptahallinn við útlönd er ljóst dæmi um mikla eyðslu
og neyslu í landinu. Grundvöllur afkomu og efnahags er þó ekki
alls staðar traustur. Þetta á ekki síst við um sjávarbyggðirnar
á norðan- og vestanverðu landinu, frá Snæfellsnesi að Vopna-
firði. Tala ýmsir málsmetandi menn um „hallæri í góðærinu“ í
því sambandi eins og lesa mátti í athyglisverðri fréttaskýringu
Jóhanns Haukssonar hér í blaðinu í gær.
Svo einkennilega sem það hljómar eru það stóriðjufram-
kvæmdirnar á Austurlandi, sem í fréttaskýringunni eru kall-
aðar „einhver stærsta og mikilsverðasta aðgerð í byggðamál-
um á síðari tímum“, sem draga með ákveðnum hætti máttinn
úr byggðarlögunum á Vestur- og Norðurlandi. Þá er átt við að
framkvæmdirnar hafi leitt til mótvægisaðgerða stjórnvalda og
Seðlabankans, sem aftur hafi skapað sjávarbyggðunum vand-
kvæði. Hér er ekki síst átt við vaxtahækkanirnar og áhrif þeirra
á gengi krónunnar.
Í blaðinu eru ýmis dæmi nefnd um hvernig fyrirtæki á lands-
byggðinni eru að draga saman seglin og jafnvel flytja á brott
vegna óviðunandi rekstrarumhverfis. Sum þessara fyrirtækja
eru máttarstólpar sinna byggðarlaga þannig að áhrifin eru til-
finnanleg og afdrifarík. Þau eru ekki aðeins á leið á suðvestur-
hornið heldur íhuga sum að flytja starfsemi sína úr landi ef þau
eru ekki þegar farin. Slíkt hefur áhrif á þjóðarhag. Það er með
öðrum orðum ekki aðeins um hefðbundinn landsbyggðarvanda
að ræða, þótt úti á landi séu erfiðleikarnir mestir, heldur einnig
vanda landsins alls. Fram kemur enn fremur í Fréttablaðinu í
gær að í nýrri skýrslu Valgerðar Sverrisdóttur iðnaðarráðherra,
þar sem lagt er mat á þróun byggðaáætlunar undanfarin þrjú ár,
sé niðurstaða helstu umsagnaraðila sú að aðgerðir stjórnvalda
í byggðamálum hafi ekki skilað nægum árangri. Skýrslan var
lögð fram í þinglok og urðu því ekki umræður um hana eins og
efni standa til.
Ekki blasa við augljósar lausnir. Kröfur um vaxtalækk-
un og jafnvel handstýrða gengisfellingu þykja ekki rökréttar
þegar stærsti hluti hagkerfisins býr við þenslu. Að einhverju
leyti kann hins vegar að mega mæta vandanum með aðgerðum
í byggðamálum. Vilhjálmur Þ. Vilhjálmsson, formaður Sam-
bands íslenskra sveitarfélaga, bendir réttilega á að sveitarfélög
á suðvesturhorninu njóti stóraukinna útsvarstekna vegna hag-
stæðra skilyrða í atvinnulífinu en ekki þurfi að fara langt út
fyrir höfuðborgarsvæðið til að sjá jafnvel þokkalega fjölmenn
sveitarfélög sem séu í kröggum vegna minnkandi útsvarstekna.
Væntanlega er hann að gefa því undir fótinn að auknar tilfærsl-
ur í gegnum Jöfnunarsjóð komi til greina. Vilhjálmur gagnrýnir
byggðastefnu stjórnvalda og talar um ákveðinn doða á því sviði.
Engin stór skref hafi verið stigin ef stóriðjan á Austurlandi sé
undanskilin. Í sama streng tekur Kristinn H. Gunnarsson, þing-
maður Framsóknarflokksins, flokksins sem fer með byggðamál-
in í ríkisstjórninni. Kristinn stingur upp á því að tuttugu þúsund
tonnum af fiskveiðikvóta verði úthlutað til sjávarbyggðanna.
Það er áhyggjuefni að á höfuðborgarsvæðinu virðast menn
ekki veita vanda landsbyggðarinnar nægilega athygli og vilja
jafnvel víkja sér undan því að ræða hann. Þótt vandinn sé að
sönnu erfiður úrlausnar er mikilvægt að Alþingi, stjórnvöld
og landsmenn horfist í augu við hann og viðurkenni að hann er
vandi þjóðarinnar allrar.
SJÓNARMIÐ
GUÐMUNDUR MAGNÚSSON
Grundvöllur afkomu og efnahags
er víða ótraustur.
Vandi okkar allra