Fréttablaðið - 18.12.2005, Síða 58

Fréttablaðið - 18.12.2005, Síða 58
 18. desember 2005 SUNNUDAGUR42 Seðlabanki Íslands hefur prýðilegum hagfræðingum á að skipa, mönnum, sem myndu sóma sér vel í starfsliði erlendra seðlabanka. Það er ekki sízt þeirra verk, að nýju seðla- bankalögin frá 2001 kveða á um nútímalegt verðbólgumarkmið að erlendri fyrirmynd og gagnsærri peningastefnu en áður og verklag- ið í bankanum hefur batnað und- angengin ár í skjóli nýju laganna. Og það er að sönnu ekki þeirra sök, að sjálfstæði Seðlabankans samkvæmt lögunum hefur ekki verið viðurkennt í reynd, og ekki heldur, að verðbólgan hefur lang- tímum saman verið yfir lögboðn- um þolmörkum. Það ætti að segja sig sjálft, að eðlilegt væri að gera sömu hæfniskröfur til bankastjór- anna. Hvaða kröfur eru það? Tvær kröfur Seðlabankastjórinn þarf að lifa og hrærast í efnahagsmálum og helzt að vera hagfræðingur fram í fing- urgóma, og þá á ég ekki við þess konar kjaftavit um efnahagsmál, sem menn geta komið sér upp í áralöngu stjórnmálavafstri, held- ur mikla og góða þjálfun, reynslu og dómgreind, sem gerir honum kleift að fjalla af hyggindum og yfirgripsmikilli þekkingu um þjóðarbúskapinn og heimsbúskap- inn og leiða stefnumótun bankans og fylgjast gerla með því, sem efst er á baugi í bankamálum, fjármál- um og hagstjórn í öðrum löndum. Því er stundum haldið fram, að seðlabankastjórn sé list ekki síður en vísindi, og það er ýmislegt til í því, en sú kenning leysir banka- stjórnendur ekki undan þeirri kvöð að kunna sitt fag. Hin höfuðkrafan er sú, að seðlabankastjóri þarf að neyta sjálfstæðis seðlabankans sam- kvæmt lögum með því að taka þátt og stundum beinlínis frumkvæði í almennum umræðum um efna- hagsmál og hagstjórn. Það getur hann gert með því að vara t.d. við lausatökum í ríkisfjármálum, erlendri skuldasöfnun og ýmsum skipulagsbrestum í atvinnulífinu, þ.e. með því að leggjast gegn öllu, sem getur leitt til aukinnar verð- bólgu. Pólitískt skipaðir seðla- bankastjórar geta ekki rækt þetta fortöluhlutverk að neinu gagni: hvernig á Ketill skrækur að geta skammað Skugga-Svein? Þannig hefur Seðlabanki Íslands staðið máttlítill frammi fyrir gríðarlegri skuldasöfnun í útlöndum og með- fylgjandi útlánaaukningu bank- anna undangengin ár: bankinn hefur að vísu hækkað stýrivexti, en umvandanir hans - tilraunir til að setja rækilega ofan í við bank- ana og stjórnvöld til að fá þau til að rétta kúrsinn af - hefðu lítinn sem engan árangur getað borið eins og allt var í pottinn búið. Aðal- bankastjórinn fyrrverandi var fyrirvaralaust látinn taka pokann sinn um leið og flokksformanni hans þóknaðist að færa sig yfir í bankann nú í haust, af því að setan í ríkisstjórninni var af ýmsum ástæðum orðin óþægileg: bara það segir allt, sem segja þarf um sjálfstæði Seðlabankans hvað sem lögunum líður. Erlendar skuldir þjóðarbúsins í lok september 2005 námu 235% af landsframleiðslu. Fólkið í landinu lifir langt um efni fram. Viðskiptahallinn 2005 nemur 13% af landsframleiðslu, sem er Íslandsmet, og verður 12% 2006 skv. spá Seðlabankans. Ef gengi krónunn- ar fellur, munu va x tag reiðsl - ur af lánum innan lands og utan rjúka upp. Munu menn þá finna fyrir ýmsum veikleik- um og vanrækslu í hagstjórn undan- genginna ára, enda þótt hagstjórnarfarið hafi að sönnu breytzt til batnaðar í ýmsum grein- um. Stjórnmál Starfsreynsla forsætisráðherra hentar ekki vel til seðlabanka- stjórnar, enda tíðkast það varla nokkurs staðar á byggðu bóli, að menn færi sig úr forsætisráðu- neytinu yfir í seðlabankann. Til þess liggja ekki aðeins augljósar velsæmisástæður, heldur einnig hagnýtar ástæður. Forsætisráð- herrann er eðli málsins samkvæmt eins og aðrir stjórnmálamenn of nátengdur þeim stjórnmálahags- munum, sem sjálfstæðum seðla- banka er ætlað að hafa þrek til að standa gegn. Forsætisráðherra er verkstjóri ríkisstjórnarinnar á hverjum tíma og leggur línurn- ar, og til þess starfs veljast jafn- an ekki aðrir en þeir, sem njóta mikils álits í sínum röðum, þótt almannahyllin láti oft á sér standa af ástæðum, sem ekki er rúm til að rekja hér. Rýrt traust almennings á stjórnmálamönnum samkvæmt iðulegum viðhorfskönnunum er annað veikleikamerki okkar unga lýðveldis og rýrir jafnframt trú- verðugleika seðlabankans, ef stjórnmálamennirnir halda áfram að raða hver öðrum og sjálfum sér þangað inn eins og tíðkazt hefur hér heima. Þess vegna m.a. ættu ekki aðrir að koma til álita sem seðlabankastjórar en þeir, sem njóta almennrar virðingar og trausts meðal hagfræðinga og annarra, sem bera glöggt skyn- bragð á gang efnahagsmálanna innan lands og utan. Seðlabanka- stjórar þurfa á hinn bóginn ekki að njóta almannahylli, ekki frekar t.a.m. en flugstjórar, læknar eða dómarar. Það er eðlilegt, þótt ekki sé það heppilegt, að forsætisráðherra sé líkt og aðrir stjórnmálamenn hlynntur lausatökum í hagstjórn, þegar dregur að kosningum. Lífið er þannig. Einmitt þess vegna þarf að búa svo um hnútana í lögum, reglum og reynd, að forsætisráð- herrann og aðrir stjórnmálamenn hafi ekki tök á að skipta sér af útfærslu og framkvæmd stefnu seðlabankans í peningamálum, ekki frekar en þeir eiga að geta skipt sér af afgreiðslu mála í Hæstarétti eða stefnu farþega- flugvéla. Lögin í landinu eiga að tryggja, að djúpstæður ágreiningur milli ríkisstjórnar og seðlabankans, ef til slíks kemur, fái heilbrigða og lýðræðislega úrlausn. Sjálfstæður seðlabanki þarf vitaskuld að lúta leikreglum lýðræðisins ekki síður en t.a.m. sjálfstæðir dómstólar. Sjálfstæði og ábyrgð þurfa að haldast í hend- ur. Því er stundum haldið á loft, að sjálfstæðir seðlabankar ógni lýðræðislegum stjórnarháttum, en það eru falsrök, sem engum lýðræðissinna myndi detta í hug að halda fram um sjálfstæða dómstóla, háskóla eða frjálsa fjölmiðla. Virkt lýðræði kallar á valddreifingu. Það er þó ekki nóg að greina framkvæmdarvald frá löggjafarvaldi og dómsvaldi. Það þarf einnig að greina ýmsa þætti framkvæmdarvaldsins hvern frá öðrum. Krafan um sjálfstæða seðlabanka er náskyld kröfunni um einkavæðingu ríkisfyrir- tækja, kröfunni um minni íhlut- un stjórnmálamanna til hagsbóta fyrir fólkið. Veik staða Það var að minni hyggju misráðið á sínum tíma að færa eftirlit og umsjón með stjórn efnahagsmál- anna yfir til forsætisráðuneytis- ins. Það hefði verið heppilegra að hafa efnahagsmálin áfram í fjár- málaráðuneytinu og iðnaðar- og viðskiptaráðuneytinu, sem ætti reyndar fyrir löngu að hafa sam- einazt nokkrum öðrum ráðuneyt- um í einu atvinnuráðuneyti til að draga úr togstreitu milli atvinnu- vega og jafna aðstöðu þeirra, eða þá fela efnahagsmálin sérstöku efnahagsráðuneyti. Núverandi skipan hefur dregið úr yfirsýn forsætisráðherrans yfir sviðið allt, og ég hygg, að langvarandi vanrækslu heilbrigðis- og mennta- málanna og meðfylgjandi ófremd- arástand víða í þeim mikilvægu m á l a - f l o k k - um vegna fjá rskor ts og skipulags- bresta megi að nokkru leyti rekja til þess, að menn reyndu að gera forsætisráðuneytið að eins konar fagráðuneyti fyrir efnahagsmálin. En þetta tókst ekki vel: það er eftirsjá að Þjóðhagsstofnun, því að hún vann gott starf undir stjórn Jóns Sigurðs- sonar, Þórðar Friðjónsson- ar og Friðriks Más Bald- urssonar, og aðrar stofnanir og ráðuneyti hafa að minni hyggju ekki náð að fylla skarðið, sem hún skildi eftir sig. Staða Seðlabankans er nú veik að því leyti, að hann ætti að lúta faglegri stjórn og gerir það ekki. Málflutningur nýja seðla- bankastjórans lýsti ekki næmum skilningi á ástandi og horfum efnahagsmálanna, þegar hann var forsætisráðherra: hann var- aði t.d. aldrei við skuldasöfnun þjóðarinnar í útlöndum, svo að eftir væri tekið, heldur gerði hann þvert á móti lítið úr viðvörunum annarra. Hann sýndi ekki held- ur mikinn áhuga eða skilning á skipulagsvanda atvinnuveganna, vitleysunni í landbúnaðarmálun- um, bjögun atvinnulífsins af völd- um þráláts hágengis og þannig áfram. Hann sá m.a.s. ekkert athugavert við núverandi stað- setningu Reykjavíkurflugvallar, hvorki sem borgarstjóri né forsæt- isráðherra, þrátt fyrir þann gríð- arlega kostnað, sem flugrekstur á svo verðmætri landspildu hefur í för með sér. Davíð Oddsson var að þessu leytinu til sem forsæt- isráðherra líkari Steingrími Her- mannssyni en Geir Hallgrímssyni, sem tók sér á undan Steingrími sæti í bankastjórn Seðlabankans að loknum ráðherradómi. Geir bar glöggt skynbragð á efnahags- mál, enda gerðu ungir sjálfstæðis- menn sumir óspart grín að honum, þegar hann var forsætisráðherra. Sá, sem þótti fyndnastur í hópn- um og þykir enn, sagði, að Geir talaði eins og blaðafulltrúi Þjóð- hagsstofnunar, ha ha ha, enda átti Geir löngum undir högg að sækja í Sjálfstæðisflokknum, þótt hann væri formaður flokksins um skeið. Hann mátti jafnvel sæta því, að andstæðingur hans í eigin flokki myndaði ríkisstjórn án aðildar Geirs og Sjálfstæðisflokksins og stjórnaði landinu 1980-1983. Ábyrg hagstjórn hefur yfirleitt ekki verið aðalsmerki Sjálfstæð- isflokksins. Það var ríkisstjórn undir forsæti Sjálfstæðisflokks- ins, sem eyddi öllum stríðsgróð- anum eins og hendi væri veifað eftir síðari heimsstyrjöldina, og það er með líku lagi ríkisstjórn undir forsæti Sjálfstæðisflokks- ins, sem hefur horft á erlendar skuldir þjóðarbúsins fjórfaldast miðað við landsframleiðslu á örfá- um árum án samsvarandi eigna- myndunar á móti og án þess að segja múkk. Öll þau rök, sem hér hafa verið rakin, ber að einum brunni. Seðlabanki Íslands þyrfti að lúta faglegri stjórn í stað þeirrar pól- itísku stjórnar, sem hann hefur lotið síðustu ár og lýtur enn. Fleira hangir á spýtunni. Ef bank- inn lyti faglegri og hæfri stjórn, þá væri hann nú þegar búinn að vinna talsvert af þeirri undirbún- ingsvinnu, sem vinna þarf til að búa Ísland undir umsókn um aðild að Evrópusambandinu, ef á skyldi reyna. Sjálfstæður og ábyrgur seðlabanki undir faglegri stjórn myndi vinna slíka vinnu í tækan tíma til að vera við öllu búinn og þurfa ekki að láta bíða eftir sér, ef kallið kemur, og hann myndi ekki bíða eftir tilskipunum úr stjórn- arráðinu. Það er ólíklegt, nánast óhugsandi, að núverandi banka- stjórn Seðlabankans muni beita sér fyrir slíkum undirbúningi innan bankans til að vinna tíma. Formaður bankastjórnarinnar er stjórnmálamaður og virðist telja flokk sinn hafa hag af því, að Ísland verði áfram utan Evr- ópusambandsins og taki ekki upp evruna í stað krónunnar, úr því að hann og flokkur hans hafa lýst þeirri skoðun í stjórnmálabarátt- unni. Þess vegna er hætt við því, að þessi eindræga afstaða spilli getu bankans á næstunni til að gera gagn á þessu sviði, og það er bæði bagalegt og dýrt. Valddreifing Hugmyndin um sjálfstæða seðla- banka skv. lögum er sprottin af þörfinni fyrir virkt lýðræði og valddreifingu. Peningamál og stjórnmál eru vond blanda vegna þess, að stjórnmálamönn- um hættir til að misbeita valdi sínu í peningamálum. Reynslan sýnir það. Stjórnmálamenn eiga ekki heima í seðlabankastjórn- um vegna þess, að seta þeirra þar grefur undan lögboðnu sjálf- stæði seðlabankanna. Jafnvel vel menntaðir og þaulreyndir hag- fræðingar úr hópi stjórnmála- manna henta yfirleitt ekki heldur vel sem seðlabankastjórar, þar eð þeir eru eins og hinir of nátengdir stjórnmálum og stjórnmálahags- munum. Dómsmál og stjórnmál eru með líku lagi vond blanda, af því að dómstólar þurfa einnig að vera óháðir stjórnmálahagsmun- um. Stjórnmálamenn eiga ekki heima í réttarsölum. Þetta segir sig sjálft í dómsmáladæminu, og samt hefur það færzt í vöxt að undanförnu, að menn skipi frændur og vini í dómarastöður í Hæstarétti Íslands. Komdu í spennandi heim afþreyingar og upplýsinga Smelltu þér á www.ogvodafone.is, farðu í næstu verslun Og Vodafone eða hringdu í 1414 fyrir nánari upplýsingar. ÍS LE N SK A A U G LÝ SI N G A ST O FA N /S IA .I S O G V 3 06 37 12 /2 00 5 16.900 kr. MOTOROLA V360v SÍMI KOMDU Í SPENNANDI HEIM AFÞREYINGAR OG UPPLÝSINGA Máttlítill undangengin ár Því er stundum haldið á loft, að sjálfstæðir seðla- bankar ógni lýðræðisleg- um stjórnarháttum, en það eru falsrök, sem eng- um lýðræðissinna myndi detta í hug að halda fram um sjálfstæða dóm- stóla, háskóla eða frjálsa fjölmiðla. [ SEÐLABANKASÖGUR II ] Þorvaldur Gylfason hagfræðiprófessor tók þennan texta upphaflega saman í þrem hlutum handa vikuritinu Vísbendingu. Þegar upp var staðið, þótti fara betur á því, að efnið kæmi fyrir sjónir breiðari lesendahóps, svo að úr ráði varð að birta það heldur í tvennu lagi hér í Fréttablaðinu. Fyrri hlutinn birtist í gær. HAGSTJÓRN OG SJÁLFSTÆÐISFLOKKURINN Ábyrg hagstjórn hefur yfirleitt ekki verið aðalsmerki Sjálfstæðisflokks- ins. Það var ríkisstjórn undir forsæti Sjálfstæðisflokksins, sem eyddi öllum stríðsgróðanum eins og hendi væri veifað eftir síðari heims- styrjöldina, og það er með líku lagi ríkisstjórn undir forsæti Sjálf- stæðisflokksins, sem hefur horft á erlendar skuldir þjóðarbúsins fjór- faldast miðað við landsframleiðslu á örfáum árum án samsvarandi eignamyndunar á móti og án þess að segja múkk.
Síða 1
Síða 2
Síða 3
Síða 4
Síða 5
Síða 6
Síða 7
Síða 8
Síða 9
Síða 10
Síða 11
Síða 12
Síða 13
Síða 14
Síða 15
Síða 16
Síða 17
Síða 18
Síða 19
Síða 20
Síða 21
Síða 22
Síða 23
Síða 24
Síða 25
Síða 26
Síða 27
Síða 28
Síða 29
Síða 30
Síða 31
Síða 32
Síða 33
Síða 34
Síða 35
Síða 36
Síða 37
Síða 38
Síða 39
Síða 40
Síða 41
Síða 42
Síða 43
Síða 44
Síða 45
Síða 46
Síða 47
Síða 48
Síða 49
Síða 50
Síða 51
Síða 52
Síða 53
Síða 54
Síða 55
Síða 56
Síða 57
Síða 58
Síða 59
Síða 60
Síða 61
Síða 62
Síða 63
Síða 64
Síða 65
Síða 66
Síða 67
Síða 68
Síða 69
Síða 70
Síða 71
Síða 72
Síða 73
Síða 74
Síða 75
Síða 76
Síða 77
Síða 78
Síða 79
Síða 80
Síða 81
Síða 82
Síða 83
Síða 84
Síða 85
Síða 86
Síða 87
Síða 88

x

Fréttablaðið

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Fréttablaðið
https://timarit.is/publication/108

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.