Fréttablaðið - 18.12.2005, Blaðsíða 68

18. desember 2005 SUNNUDAGUR52
baekur@frettabladid.is
HALLDÓR GUÐMUNDSSON
> SKRIFAR UM BÓKMENNTIR
„Ef til vill hafði ég ekki misst
eins mikið blóð og ég óttaðist í
fyrstu og það þýddi kannski að
ég hefði bara verið bitinn einu
sinni. Mér leið eins og ég væri
ég sjálfur en ekki skrímsli; mig
þyrsti ekki í blóð og fann enga
illsku í hjarta mínu.“
- Það er grínlaust að vera bitinn af Drakúla greifa eins
og prófessor Rossi kemst að í Sagnfræðingnum.
BÓK VIKUNNAR
Yosoy eftir Guðrúnu Evu
Mínervudóttur.
Gagnrýnendur
hafa keppst
við að hlaða
Yosoy lofi og
þannig sagði til
dæmis Gauti
Kristmannsson
um bókina í
Víðsjá Rásar 1
að sagan væri
sögð af mikilli
list „skáldskaparlist, og lyftir
hún andanum vissulega á hærra
plan, enda hef ég alltaf ætlað
það vera eitt af meginhlutverkum
bókmennta, kannski það helsta.“
Þetta er alvöru skáldverk
sem ristir djúpt og hreyfir við
lesendum.
Jólastressið tekur á hjá
mörgum og allt umstangið
í kringum þau getur orðið
til þess að hinn sanni andi
jólanna týnist í atganginum
og kaupæðinu. Gunnar
Hersveinn heimspekingur
sendi nýlega frá sér bókina
Gæfuspor - gildin í lífinu
og er því alveg með það á
hreinu hvað skiptir mestu
máli í lífinu. Hann segir
ást, kærleika og gleði vera
þungamiðju jólanna.
„Jólin búa yfir mörgum táknum
og í þeim er að finna nokkur
megingildi. Jólatré táknar til
dæmis lífsins tréð í aldingarðinum
forðum, tréð sem Adam og Eva
máttu alls ekki snæða af, enda
voru þau rekin burt eftir að hafa
etið af skilningstrénu. Jólatréð
er sígrænt og sá litur merkir
ódauðleikann, en þessi græni litur
táknar einnig vonina sem aldrei
deyr,“ segir Gunnar Hersveinn.
„Rauður er annar táknlitur
jólanna og merkir andann,
kærleikann og ástina milli
manna. Þriðji litur jólanna er
hvítur og táknar hann bæði gleði
og heiðarleika eða hreinleika.
Því má segja að gildin sem búi
í jólahátíðinni séu augljóslega
ást eða kærleikur, gleði, von og
heiðarleiki. En það er sitthvað
fleira sem býr í þeim, því við
köllum þennan viðburð iðulega
hátíð árs og friðar og á þessum
tíma gefum við gjafir sem aldrei
fyrr, og því má bæta við gildunum
friður og gjöf.“
Tími kærleikans
Kærleikurinn er ef til vill oftast
nefndur um jólin en Gunnar
segir að hann felist í því að elska
aðra eins og sjálfan sig. „Hann
er náungakærleikur og beinist
einnig að guði. Hann gerir ekki
mannamun eða greinarmun og
fullyrt er að hann sé eina ráðið til að
bera sigurorð af óvildarmönnum
sínum, enda mælti Jesú svo:
„Elskið óvini yðar, og biðjið fyrir
þeim sem ofsækja yður,“ sem
var á skjön við tíðarandann sem
hann bjó við en þó í samhljómi
við það sem Sókrates hafði sagt
löngu áður í Aþenu. Kærleikur er
víðtækara hugtak en ást og felst í
því að koma fram við aðra eins og
við viljum að aðrir komi fram við
okkur. Hann merkir að líta náunga
sinn geðfelldum augum.“
Gleðin að gefa
Gunnar segir að gjöfin sé
mikilsverður þáttur jólanna.
„Segja má að jólapakkinn sé
kraftbirting gjafarinnar en sjálf
er hún hugarfarið sem liggur að
baki og hugurinn sem þiggur hana.
En hvernig sem gjöfin er gefin þá
er hún góð í eðli sínu. Hugtakið
gjöf rúmar ekki illkvittni, því
gjöf er gefin af góðsemi og hefur
gæfu að geyma. Gjöfin er sögð
leyndardómur velgengni og
rósemdar hjartans og uppspretta
gæfu og gleði. Sá sem gefur með
sér verður andlega ríkur. Ástæða
gjafarinnar er aukaatriði, því gjafir
bera ríkulegan ávöxt enda finna
margir þörf til að gefa um jólin.
Auðvitað er talað um firringu um
jólin: að fólk gefi að skyldurækni
en ekki gleði, en ég tel að þetta sé
nokkuð sem hver einstaklingur og
hópur getur unnið úr á sinn hátt
með því að tala saman og komast
að samkomulagi. Það eru ekki
gildin sem eru vandamálið, heldur
samskiptin.“
Vonin er órjúfanleg frá
jólunum og Gunnar bendir á
að augu kærleikans séu sögð
vera vonaraugu. „Vonin stílar á
framtíðina; hækkandi sól. Hún er
tilgáta hugans um betri tíð. Hún
er vænting lætur lítið yfir sér
og stundum tekur enginn eftir
henni, en hún hefur undramátt
því hún er driffjöður verkanna,“
segir Gunnar og heldur áfram:
„Von er byggð á grun um hvernig
hlutirnir gætu verið eða ættu að
vera. Hún miðar á framtíðina því
enginn ber nokkra von í brjósti
um að fortíðin breytist til betri
vegar. Í táknmáli jólanna snýst
vonin yfirleitt um lengri dag og
góða tíð fram undan.“
Friður á jörð
„Friður er líka mikilvægur
boðskapur jólanna en hann er
gildi sem þjóðir heims telja
iðulega eitt það verðmætasta,
þrátt fyrir fljótfærni sína í því
að hefja stríð eins og við höfum
orðið vitni að. Ég hef hugsað
mikið um aðferðir til að festa
friðarmenningu í sessi,“ segir
Gunnar. „Friðarmenning felst
að mínu mati í því að hlúa að
veikustu þáttum samfélagsins
og ráðast að rótum vandans, sem
oft er falinn í fátækt, óréttlæti,
efnahagslegu misrétti, pólitík og
félaglegum aðstæðum sem vekja
hatur, deilur og ofbeldi. Með
friðarmenningu er því ekki átt
við vopnahlé eða stutt friðarferli
heldur markvissa aðferð til að
uppræta þá þætti sem oftast valda
stríði. Friðurinn fæst allra síst
með því að fljúga yfir óvinalönd
og sleppa sprengjum, sú aðferð
brotlenti í alvarlegum slysum á
tuttugustu öld.“
Engin drápstól fyrir börn
Gunnar segist því vonast
til þess að börn fái ekki
stríðsleiki í jólapakkana sína.
„Vopnaframleiðendur leynast
nefnilega víða. Einna söluhæstu
framleiðendur vopna heims
hanna drápstól handa börnum.
Framleiðendur stríðsleikja þjálfa
í raun börn til að berjast með
tölvuvopnum og þau setja sig með
því í spor stríðsmanna í blóðugu
stríði.
Hugtakið friður er viðamikið
að mínu mati og felur í sér margar
góðar tilfinningar og dyggðir.
Friður er mennska sem flestallir
óbreyttir borgarar vilja rækta
með sér. Allar þjóðir þurfa því
að spyrja sig: „Hvaða dyggðir
og tilfinningar þarf að rækta, og
hvaða þætti þarf að leggja áherslu
á í uppeldi barna til að tryggja
frið í framtíðinni?“ Hugmyndin
um mögulegan frið á jörðu var
ein af ástæðunum fyrir því að ég
skrifaði bókina Gæfuspor - gildin
í lífinu.“ 
Von um lengri dag
og bjarta framtíð
GUNNAR HERSVEINN Leggur áherslu á friðarboðskap jólanna enda sé friður nokkuð sem
flest fólk vilji rækta. Hann hafði hugmyndina um frið á jðrð að leiðarljósi þegar hann
skrifaði bókina Gæfuspor - gildin í lífinu.
Ljóðlistin er rödd skáldsins að tala við sjálfan sig, eða engan, sagði enska
skáldið T. S. Eliot fyrir margt löngu. Nú var hann að vísu að reyna að skilgreina
ljóðrænu, lýrík, en ekki að fjalla um sölumál, en orð hans koma samt í hugann
þegar maður veltir fyrir sé afdrifum ljóðlistarinnar á jólabókamarkaði: Sjálfsagt
finnst mörgum höfundum og útgefendum ljóðabóka að þeir séu þar að tala
við sjálfa sig, eða engan. Þær fara ekki með himinskautum á metsölulistum
og það fer ekki mikið fyrir þeim í svokallaðri bókmenntaumræðu fyrir jól, „þar
sem bókvitið / er í kjaftaskana látið“ einsog segir af öðru tilefni í nýrri bók
Þórarins Eldjárns (Hættir og mörk).
Það er ofur skiljanlegt að unnendur ljóðlistar séu stundum mæddir yfir
þessu: Ljóðlistin var virtasta bókmenntagrein Íslendinga á 19. öld, og þá þótti
ekki par merkilegt að skrifa rómana, enda fengust ekki margir við það. En 20.
öldin varð öld skáldsögunnar og á síðustu áratugum hefur æ minna farið fyrir
ljóðunum. Samt ættu jólin eiginlega að vera upplagður tími fyrir ljóð: Að halla
sér aftur eftir allt umstang desembermánaðar við kertaljós og fletta ljóðabók?
Hljómar það ekki afar jólalega? Í beinu framhald af sálmasöng á jólamessum,
því sálmar eru auðvitað ljóð eða öllu heldur brúksljóð, ljóð til dýrðar drottni.
Eða þá sem eðlilegt framhald af dansi í kringum jólatrén þar sem jólakvæði af
ýmsu tagi eru sungin. Sem minnir á að mest selda jólabók Íslendinga fyrr og
síðar er einmitt kvæðabók: Hið yfirlætislausa kver Jóhannesar úr Kötlum, Jólin
koma. Það seldist í 1-2 þúsund eintökum á ári þau 20 ár sem ég fylgdist með
því, og sjálfsagt í mörg ár áður, og ég sá ekki betur en að Jóhannes gægðist
inn á metsölulistana núna í nóvember. Svo ljóðin eru ennþá allt í kringum
okkar og þeim er ekki alls varnað í sölumennskunni.
En styrkur þeirra liggur annars staðar. Ljóðskáldin eru landkönnuðir í
heimsálfu orðanna. Þau kortleggja áður ókunn svæði, bjarga orðum úr
útrýmingarhættu, forða þeim frá rándýrum nútímans, klisjunum, og dubba
jafnvel upp gatslitin orð svo þau verða merkingarbær að nýju. Auðvitað lenda
skáldin stundum í ógöngum einsog aðrir landkönnuðir, lesandinn getur ekki
alltaf fylgt þeim eftir né forðað þeim úr sjálfheldu. En þegar vel miðar nema
þau ný lönd. Og við lesum ekki ljóð af samúð með skáldunum, heldur okkur
sjálfum, til að heyra betur og skilja í þeim anda sem Þórarinn Eldjárn lýsir
svo:
Við liggjum hér undir súð
og hlustum á rigninguna
vélrita á bárujárnið.
Þá er gott að leggja eyrun við og sjá í huganum myndir sem skína á okkar
skárri mann, „þann föla svein“ einsog Þorsteinn frá Hamri segir í nýrri bók
sinni (Dyr að draumi). Þorsteinn yrkir um það að yrkja, um það hvers ljóðið
má sín þegar þau koma með stroknu fasi, „hin sjálfbirgu svör.“ Og svarar sér
sjálfur í „ljóði um ljóð“, þar sem ljóðið upphefur eina bæn:
að orðið,
í því skyni að spyrja
megi til langframa lifa.
Það er einungis í spurninni og efanum sem orðið geta geymt þann „ilm
af óliðnum dögum“ sem Matthías Johannessen yrkir um í nýrri bók sinni
(Kvöldganga með fuglum). Auðvitað hendir það mann að grípa ljóðabók og
ná engu sambandi við það sem skáldið er að segja, en þegar vel tekst til er
rödd skáldsins að tala við okkur, eða lesandinn við sjálfan sig:
og við brjótum af okkur skurnið
eins og ungar sem hverfa
úr einni veröld
í aðra
svo aftur sé vitnað til Matthíasar. Þess vegna er ekki hægt annað en að taka
undir vísu Þórarins Eldjárns, sem hann nefnir „Hagmælisgrey um ljóðið“:
Víst er það löngu ljóst og bert
að ljóðið ratar til sinna.
Samt finnst mér ekki einsiskvert
að ýta því líka til hinna.
Kannski er ljóðalestur hin eina sanna jólatiltekt hugans.
Ljóð um jól
Opið í dag frá klukkan 11 - 16.
19-22 des 08-22
23 des 09-23
24 des 11-13
Mjódd, Álfabakka 12, sími 557 2400
Íslenska þýðingin af Harry
Potter og Blendingsprinsinum
selst að vonum eins og heitar
lummur þessa dagana og í
herbúðum bókaforlagsins Bjarts
er reiknað með því að hundrað
þúsundasta eintakið af Harry
Potter á íslensku verði selt á allra
næstu dögum. Harry Potter og
blendingsprinsinn hefur setið sem
fastast í efsta sæti barnabókalista
Pennans Eymundssonar.
Heppinn kaupandi bókarinnar
á von á glaðningi, helgarferð til
Edinborgar fyrir tvo. Bjartur
hefur á undanförnum sjö árum
gefið út sex bækur í bókaflokknum
um galdrastrákinn ráðagóða spár
gerðu ráð fyrir að 100.000 eintakið
af íslenskri Harry Potter bók
seldist í einhverri bókabúð
landsins um helgina. Búið
er að dreifa Harry Potter
og blendingsprinsinum
í yfir 12.000 eintökum
en áður en sala hennar
hófst höfðu tæplega
88.000 eintök af eldri
Harry Potter-bókunum
selst hér á landi. Hundrað
þúsundasta Harry Potter-
bókin var keyrð út af lager
Bjarts á föstudaginn, Á
síðu 333 í þessu eintaki
bíður lesandans gjafabréf á
ævintýralega helgarferð fyrir
tvo til Edinborgar í boði Bjarts
og Icelandair. Þetta eru
þær slóðir þar sem J.K.
Rowling hóf að skrifa
fyrstu Harry Potter
bókina, þá fátæk
einstæð móðir.
Hundrað þúsund eintök af
Harry Potter