Tíminn - 19.12.1976, Qupperneq 18

18
Sunnudagur 19. desember 1976
Ástand þorskstofnsins
leyfir ekki
frekari undanþágur
Ræða Þórarins Þórarinssonar í út-
varpsumræðunum um landhelgismál
Svikabrigzlin
og veruleikinn
ÞaB hefur gerzt næstum mán-
aöarlega og stundum vikulega
siöan núverandi rikisstjóm kom
til valda, aö stjórnarandstæöing-
ar hafa risiö upp meö miklu ira-
fári og boriö á hana, að nú væri
hún aö svikja i landhelgismálinu.
Þessi svikabrigzl hafa nú gengiö
aftur einu sinni enn i sambandi
við viðræöurnar viö Efnahags-
bandalagiö og mun ég vikja nán-
ar aö þeim siðar i ræöu minni. Aö-
ur mun ég vikja aö þvi, hvernig
fyrri svikabrigzl hafa samrýmzt
veruleikanum. Ef einhver fótur
heföi verið fyrir þeim, ætti enginn
útfærsla fiskveiðilögsögunnar aö
hafa átt sér staö i tiö núverandi
rikisstjórnar og krökkt af útlend-
um veiöiskipum á fiskimiöunum
viö landiö. En er þetta myndin,
sem blasir við i dag? Sannarlega
ekki. Staöreyndirnar, sem blasa
viö í dag, eru i fyrsta lagi þær, aö
rikisstjórnin varö fyrst allra
rikisstjórna viö norðanvert
Atlantshaf til að færa fiskveiöi-
lögsögu út i 200 milur. Margar
aörar rikisstjórnir i þessum hluta
heims, börðust þá gegn 200 mil-
um, t.d. allar rikisstjórnir i lönd-
um Efnahagsbandalagsins og
rikisstjórn Sovétrikjanna. Nú
hafa þær hins vegar taliö skyn-
samlegast aö fylgja i fótspor Is-
lendinga. Eru það svik af hálfu
núverandi rikisstjórnar aö hafa
þannig haft forustu um stórfelld-
ustu stækkun fiskveiöilögsögu á
Noröur-Atlantshafi? Aörar staö-
reyndir blasa einnig viö, sizt
veigaminni. Meö Oslóar-
samningnum á siöastl. ári voru
Islendingum tryggö full og
endanleg yfirráö yfir 200 mllna
fiskveiðilögsögu frá 1. desember
siðastliðnum. Eru þaö svik, aö
hafa þannig tryggt þjóöinni full
yfirráö yfir 200 milna fiskveiöi-
lögsögu? Hvaö skyldu þeir vera
margir, sem eru sammála öfga-
fullum talsmönnum stjórnarand-
stööunnar um aö þetta séu svik?
Þóttur Einars
og Ólafs
Framsóknarmenn geta sannar-
lega veriö stoltir af þátttöku ráö-
herra þeirra i þessum síöasta
þætti landhelgisbaráttunnar. Þaö
hvlldi á heröum Einars Agústs-
sonar utanrikisráöherra aö hafa
forustu fyrir Islendingum i hinum
mörgu viöræöum viö fulltrúa
erlendra rikja, sem fóru fram um
þessi mál. Hinn prúömannlegi,
glöggi og sannfærandi mál-
flutningur Einars Agústssonar
hlaut ekki aöeins aödáun fslenzku
sendinefndarmannanna, heldur
engu siöur útlendinganna, sem
tóku þátt i viöræöunum. Þaö var
sannarlega ánægjul. aö taka þátt
I viöræöum undir slikri forustu.
En þótt verkefni Einars væri
vandasamt, var hlutverk ölafs
Jóhannessonar þó enn erfiöara.
Þaö hvlldi á herðum hans sem
dómsmálaráðherra aö stjórna
landhelgisgæzlunni i viðureign-
inni viö hiö brezka ofurefli og
vera viöbúinn jafnt á nóttu sem
degi aö taka hinar örlagarikustu
ákvaröanir. Ég held nú, þegar
þessir atburöir eru aö baki, þá
sjái menn betur hversu vanda-
samt þetta starf var, og dómarnir
veröi þeir, aö hér hafi verið far-
sællega haldiö á málum. Land-
helgisgæzlan stuðlaöi mjög aö
sigrinum i landhelgisdeilunni,
sem vannst endanlega meö Osló-
arsamningnum. Dómsmálaráö-
herra átti vissulega góðan þátt i
þessum árangri hennar.
Uppsögnin
Þetta erhins vegar ekki i fyrsta
sinn, sem Framsóknarflokkurinn
hefur átt öðrum flokkum stærri
hlut i sigrunum I landhelgis-
baráttunni. Hann er lika sá flokk-
urinn, sem hefur komið þar mest'
viö sögu, þvi aö hann einn hefur
áttsæti i öllum þeim fjórum rikis-
stjórnum, sem hafa fært út fisk-
veiöilögsöguna. Fyrsta stóra
sporið í landhelgisbaráttunni var
stigiö fyrir 30 árum, eöa 1946,
þegar Hermann Jónasson og
Skúli Guðmundsson lögðu fram á
Alþingi tillögu til þingsályktunar
um uppsögn brezka samningsins
frá 1901, en meöan hann var i
gildi, gat engin útfærsla á fisk-
veiðilögsögunni átt sér staö. Sam-
komulág náðist ekki þá um upp-
sögnina, en henni óx fylgi, og
þremur árum seinna var
samningnum sagt upp. Eftir það
varhægt aö fara aö hefjast handa
um útfærslu fiskveiðilögsögunn-
ar.
Fyrstu út-
færslurnar
Ráöizt var I fyrstu útfærsluna
1952, þegar samstjórn Fram-
sóknarflokksins og Sjálfstæöis-
flokksins fór meö völd undir for-
ustu Steingríms Steinþórssonar.
Þá var sú mikla breyting gerö, aö
grunnlinan var miöuö við yztu nes
og tanga, en áöur haföi hún fylgt
strandlengjunni. Jafnframt varö
fiskveiöilögsagan fjórar milur i
staö þriggja áöur. Þaö var geysi-
legur ávinningur að friöa þannig
firöi og flóa fyrir veiöum útlend-
inga, enda urðu Bretar svo reiðir,
aö þeir lögöu löndunarbann á is-
lenzk fiskiskip. Það var Is-
lendingum veriúegt efnahagslegt
áfall, en þeir létu þó ekki undan
siga. Svo fór llka, aö Bretar gáf-
ust upp eftir nokkur misseri. í
næstu útfærslu var svo ráöizt af
rikisstjórn Hermanns Jónassonar
1958, þiegar fiskveiðilögsagan var
færö út i tólf milur. Sú stjóm var
studd af Framsóknarflokknum,
Sósialistaflokknum og Alþýöu-
flokknum. Þetta var mikiö átak
og djarft á þeim tima, þvi aö þró-
un hafréttarmála var enn
skamm.t á veg komin. Bretar hófu
i tilefni af þessari útfærslu fyrsta
þorskastriöiö, en svo fór aö lok-
um, aö flest riki fylgdu I slóö Is-
lands og færöu fiskveiöilögsöguna
út I 12 milur. Þannig geröust Is-
lendingar forustuþjóð á vettvangi
hafréttarmála.
Síðari út-
færslurnar
Eftir útfærsluna 1958 komu tólf
mögur ár, þegar ekkert var aö-
hafzt varðandi stækkun fiskveiöi-
lögsögunnar, enda höföu Is-
lendingar bundiö hendur sínar
með landhelgissamningnum 1961.
Ekkert markvert geröist þvi i
þessum málum fyrr en haustið
1970, þegar Framsóknarflokkur-
inn og Alþýöubandalagiö hófu
viöræöur um sameiginlega stefnu
i landhelgismáiinu I kosningunum
1971. Siöar hóf Framsóknarflokk-
urinn einnig viöræöur viö Samtök
frjálslyndra og vinstri manna.
Fyrir milligöngu Framsóknar-
flokksins náöist samkomulag um
það milli þessara flokka, aö þeir
myndu færa fiskveiöilögsöguna út
I 50 milur, ef þeir sigruöu i
kosningunum 1971. Þeir sigruöu i
kosningunum og mynduðu rikis-
stjórn undir forustu Olafs Jó-
hannessonar, sem strax hóf aö
undirbúa útfærsluna. Á þingi 1972
náðist fyrir milligöngu Fram-
sóknarflokksins samkomulag
milli allra flokka I utanríkisnefnd
Alþingis um útfærslu fiskveiði-
lögsögunnar I 50 milur, sem tæki
gildi 1. september 1972. Hér var í
reynd stigið stærsta skrefiö i
landhelgisbaráttunni, þar sem
allir helztu nytjafiskar viö tsland
eru aðallega innan 50 mílna
markanna. Enn hófu Bretar
þorskastriö og beittu nú enn meiri
hörku en 1958. Þessi deila leystist
meö samningi, sem Ólafur Jó-
hannesson geröi viö brezka for-
sætisráðherrann haustiö 1973.
Þessi deila íslendinga og Breta
vakti mikla athygliá alþjóðavett-
vangi og átti rikan þátt i þvl aö
hraöa þróun hafréttarmála. I
fjóröu og siöustu útfærsluna var
svo ráöizt af núverandi rlkis-
stjórn, þegar fiskveiöilögsagan
var færö út I 200 mílur haustiö
1975, og er áður rakiö hvaöa
árangur það hefur boriö.
Ekki rasað
um ráð fram
Eins og hér hefur veriö rakiö,
hefur forustan i landhelgismálinu
mjög hvilt á forustumönnum
Framsóknarflokksins, þar sem
hann einn hefur lika átt sæti I öll-
um þeim rikisstjórnum, sem viö
útfærslur hafa fengizt. Oft hefur
þaö oröið hlutverk Framsóknar-
flokksins i þessum rikisstjórnum
aö gæta þess, aö ekki væri rasaö
um ráö fram. Þannig má minnast
þess, aö voriö 1958 beiö Hermann
Jónasson meö lausnarbeiöni þáv.
vinstri stjórnar i heilan sólar-
hring meðan veriö var aö þvinga
Sósialistaflokkinn til að falla frá
ógætilegum vinnubrögöum.
A svipaöan hátt varö Ólafur Jó-
hannesson að beita höröu til þess
aö fá Alþýðubandalagiö til aö fall-
ast á landhelgissamninginn 1973.
Þvl er heldur ekki aö leyna, aö
stundum viröist Sjálfstæöisflokk-
urinn hafa verið fúsari til samn-
inga en samrýmzt hefur sjónar-
miðum Framsóknarflokksins.
Þaö hefur þannig oröiö hlutverk
Framsóknarflokksins aö vinna aö
þvi aö farinn yröi farsæll meöal-
vegur. Þaö er þvl ekki hallaö á
neinn, þótt sagt sé, aö hann eigi
drýgstan þátt i þeim sigrum, sem
unnizt hafa i landhelgisbarátt-
unni.
Verndun fisk-
stofnanna
Ég vik þá aö þeim viöræðum,
sem Islendingar hafa átt undan-
.fariö viö Efnahagsbandalagiö og
veriö hafa könnunarviðræður um
það, hvort stefna eigi aö samningi
milli þessara aöila um fiskvernd
og hvort möguleiki sé fyrir hendi
tilgagnkvæmra fiskveiöiréttinda.
Niöurstaöan varö sú, aö rétt væri
að stefna aö samningi til lengri
tima um fiskvernd og stjórn á
fiskstofnum. Hér er lögö til
grundvallar 52. greinin I öörum
kafla frumvarps þess aö haf-
réitarlögum, sem Hafréttarráö-
stefnan hefur fjallaö um undan-
farið og veröur sennilega sam-
þykkt á næstu ráöstefnu. Enginn
ágreiningur hefur veriö um þessa
grein, en I henni segir, að þegar
fiskstofnar haldi sig á mörkum
fiskveiöilögsögu tveggja rikja eða
fleiri, skuli þau semja beint um
verndun þeirra eða f jalla um þaö
i svæðasamtökum. Eins og
ástatt er, þegar Noröaustur-
Atlantshafsfiskveiöinefndin virö-
ist vera aö lognast út af, er tvi-
mælalaust, betra fyrir Islendinga
að leysa slik mál meö tvlhliöa
samningum viö viökomandi riki,
en sækja það á vettvang svæöa-
stofnana, þar sem mörg riki eiga
sæti, sem eru þessu máli raun-
verulega óviökomandi. A mörk-
um fiskveiðilögsögu Islands og
Grænlands halda sig ýmsir fisk-
stofnar, m.a. grálúðan og loönan,
og viröist a.m.k. athugandi, að
samiö sé um þaö milli okkar og
Efnahagsbandalagsins, aö þessir
fiskstofnar verði ekki ofveiddir
ööru hvoru megin viö mörkin. Þá
hafa Islendingar mikilla hags-
muna að gæta i sambandi viö þaö,
aö þorskstofninn og karfastofninn
viö Grænland séu ekki ofveiddir,
þvi aö þessir stofnar ganga oft á
Islandsmiö, og er ofveiöi þeirra
augljóst tjón fyrir íslendinga,
ekki siöur en Grænlendinga.
Þessir fiskstofnar eru ofveiddir
nú. Þaö er sameiginlegt hags-
munamái Islendinga og Græn-
lendinga, að þeirri ofveiöi veröi
hætt. Samkvæmt væntanlegum
hafréttarlögum eiga Islendingar
ótvlrættrétttil að fara þess á leit,
aö Efnahagsbandalagiö sjái um,
meöan þaö annast þessi mál fyrir
Grænland, aö þessir fiskstofnar
veröi ekki ofveiddir. Þetta eru
höfuörökin fyrir þvi, aö rikis-
stjórnin hefur talið rétt aö hefja
formlegar viöræður viö Efna-
hagsbandalagiö um fiskverndar-
samning til léngri tima. Hitt er
hins vegar satt bezt aö segja, aö
það er enn hvergi nærri fullmótaö
af hálfu okkar eöa Efnahags-
bandalagsins, hvernig slikum
samningi verði háttaö, og hlýtur
það fyrst og fremst aö veröa
verkefni fiskifræöinga aö fjalla
um þaö. Mér segir svo hugur um,
aö slik samningagerö muni taka
verulegan tima.
Gagnkvæm fisk-
veiðiréttindi
Þaö, sem hér hefur veriö rakið,
fjallar um fiskverndunina. Næst
er aö vikja aö þeim þætti
viöræönanna, sem fjallar um
gagnkvæm fiskveiöiréttindi. Nú
er þannig ástatt, aö Efnahags-
bandalagsriki hafa fiskveiði-
samninga viö Island, sem veita
þeim rétt til aö veiöa rúmlega 66
þús. tonn á timabilinu 1. desem-
ber 1976 til 1. desember 1977. Það
er ekki nema eölilegt, aö Is-
lendingar vilji fá aö vita, hvort
Efnahagsbandalagið hefur eitt-
hvaö aö bjóöa til aö mæta þessu.
Enn hefur ekki komið neitt tilboö
frá Efnahagsbandalaginu, sem
gæti mætt framangreindu afla-
magni, og þá þvl siður, aö þaö
geti gert kröfur um viöbótarund-
anþágur fyrir Breta. Þaö eru þvi
engar horfur á, aö geröir verði
samningar viö Efnahagsbanda-
lagiö um gagnkvæm fiskveiöi-
réttindi i náinni framtlö. Þetta
viröast lika samningamenn þess
gera sér ljóst, og þvi viröast þeir
hafa farið að fitla viö þá hug-
mynd, aö geröur veröi bráöa-
birgðasamningur sem heimili
ákveðinni tölu brezkra togara aö
veiða hér næstu mánuöina, án
þess að nokkuö sérstakt komi á
móti frá Efnahagsbandalaginu.
Frá sjónarmiöi ráöamanna Efna-
hagsbandalagsins viröist þetta
eiga að vera eins konar framleng-
ing á umþóttunartima Breta.
Þessar hugmyndir Efnahags-
bandalagsins hafa ekki komiö
fram i hinum formlegu viöræö-
um, en af ýmsum ummælum
Finns Olavs Gundelachs og ýms-
um blaðaummælum viröist mega
ráöa, aö þeirra gæti veriö aö
vænta. Jafnframt hefur Gunde-
lach látið i ljós bjartsýni um
framgang þeirra. Ég veit þó ekki
til þess, aö neinn islenzkur ráöa-
maöur hafi léö máls á þeim eöa
aö þær hafi veriö fluttar viö þá.
öll bjartsýni Gundelachs er þvi á
sandi byggö. I tilefni af þessu
finnst mér rétt að skýra frá þvi,
að þaö hefur verið rætt I þing-
flokki Framsóknarflokksins,
hvernig bregðast skuli viö, ef
slikar tillögur um bráðabirgöa-
samning koma fram. Hefur slik
málaleitan, ef til kæmi, engar
undirtektir fengiö þar. Bretar
hafa þegar fengiö þriggja ára
umþóttunartima og hafa þvi
fengið rúman tima til aö breyta
til. Aðalatriðið er þó þaö, aö
ástand þorskstofnsins leyfir ekki
frekari undanþágur. Þaö má vel
skilja, að Bretum fellur þetta ekki
vel, en Islendingar gera þetta
einfaldlega af illri nauðsyn, og
þaö hljóta Bretar aö skilja viö
nánari athugun.
Þaö, sem nú hefur verið rakiö,
sýnir ljóslega, aö öll svikabrigzl
stjórnarandstööunnar i sambandi
viö viöræðurnar við Efnahags-
bandalagiö, eru byggö á sandi
eins og öll fyrri svikabrigzl
stjórnarandstæöinga i sambandi
við núverandi rikisstjórn og land-
heigismáliö. Ég skal fúslega
viðurkenna aö núverandi rlkis-
stjórn hefur ekki tekizt eins vel á
ýmsum sviöum og æskilegast
hefði verið, og er aö þvi leyti ekk-
ert frábrugöin öðrum rikisstjórn-
um. En þetta gildirekki um land-
helgismáliö. Ég er sannfærður
um, aö sá veröur dómur seinni
tima, aö núverandi rikisstjórn
hafi tekizt eins vel i landhelgis-
málinu og frekast var kostur,
enda skilur hún þar eftir þau
verk, sem alltaf munu lifa og bera
henni gott vitni.