Tíminn - 23.06.1977, Blaðsíða 10

10
Fimmtudagur 23. júni 1977
Halldór Kristjánsson:
Takið eftir tilburðunum
Svarthöföi Visisfóstri er
mannlegur aö þvi leyti aö hann
getur fundiö til og kveinkaö sér
og langar til aö hefna sin ef hon-
um finnst ónotalega aö sér vik-
iö. Þvi hefur honum fundizt aö
hann yröi einhverju aö mér aö
vikja og samvinnuhreyfingunni
vegna greinar minnar I Timan-
um 9. b.m.
Hitt segir sina sögu, aö Svart-
höföa veröur léttara aö tala um
mig persónulega i kjaftakerl-
ingarstil en aö ræöa um sam-
vinnumál. Þeim hluta greinar
hans anza ég engu. Þess gerizt
ekki þörf.
Hins vegar er ástæöa til aö
vekja athygli á hvernig þessum
rithöfundi ferst aö fylgja eftir á-
deilunum á samvinnufélögin.
Hann segir, aö Sambandiö
geti ,,ekki hróflaö upp kornturn-
um og vöruafgreiöslum I
Reykjavik fyrir ágóöann af
bændaverzluninni án þess aö
bændur ókyrrist nokkuö”. Nú
hélt ég aö flestir fullorönir gætu
skiliö, aö til þess aö verzlun
veröi eins hagkvæm og hægt er
þarf hafnarmannvirki, svo aö
uppskipun og umskipun geti
kostaö eins litiö og veröa má.
Svarthöföi nefnir kornturna.
Mér er ekki kunnugt um aö þeir
séu notaöir hérlendis fyrir ann-
aö en fóöurvöru. Eg held áö allir
viti, aö þaö er hagkvæmara aö
flytja fóöurkorn ósekkjaö til
landsins en kornturninn gerir
þaö hagkvæmt. Þeir' sem reka
búskap i héruöum, sem eru svo
afsiöis, aö ekki er um aö ræöa
flutning á lausu fóöri til þeirra
vita þetta lika. Kornturn gerir
korniö ódýrara. Þaö vita allir.
En þá er spurningin. Hvaöan á
aö koma fé til aö festa I korn-
turni? Mér skilst aö Svarthöföi
telji ekki gott aö þaö komi frá
bændaverzlun. Nú er þaö aö
vlsu svo aö ekki ætti aö breyta
miklu um afkomu bænda, hvort
fóðurvörur eru dýrari eöa ódýr-
ari. Þær eru reksturskostnaöur,
sem taka ber tillit til þegar verö
er ákveöiö. Þaö kemur fram I
veröinu til neytenda hvort þær
eru dýrar eöa ekki. En mér er
ekki kunnugt um nein neytenda-
samtök, sem leggja fram fé til
aö gera verzlun meö reksturs-
vörur landbúnaöarins hag-
kvæma og ódýra. Ef Svarthöföi
þekkir til þess vil ég biöja hann
aö gera mér aövart. Finnist þau
engin held ég aö veröi ill nauö-
synaö „ágóöi af bændaverzlun”
gangi til þess. Eöa vill Svart-
höföi aö allt sé flutt I pokum?
Svarthöfði segir um heildsölu
kaupfélaganna: „Hún hefur
engan siöferöilegan rétt til
skattfriöinda eöa lokaörar
verzlunar, þ.e. lánaviöskipta,
sem bindur bændur verzlunar-
lega séö viö kaupfélag”.
Hvaö á þetta tal um skattfriö-
indi aö þýöa? Um hvaö er Svart-
höföi aö fjasa? Ég spyr enn I
þriöja sinn.
1 hverju liggur þetta skatt-
frelsi?
Aö visu er rétt aö taka þaö
fram, aö Svarthöföi segir alls
ekki aö samvinnuverzlunin njóti
nokkurra skattfriöinda, heldur
aðeins aö hún hafi engan siö-
feröilegan rétt til þeirra. En
hvaöa tilgangi þjónar sú orö-
ræöa?
Þá er þaö „lokuö verzlun” og
„lánaviöskipti, sem bindur
bændur verzlunarlega séö viö
kaupfélag”. Þetta er óljóst
oröalag og engan veginn vist á
hverju höfundur vill tæpa. Hver
erhin lokaöa verzlun? Mér dett-
ur 1 hug, aö lánaviöskipti þau
sem hann hefur I huga sé þaö aö
verzlanir fá afuröalánin en ekki
hver bóndi fyrir sig eins og
Eyjólfur Konráö hefur lagt til.
Þaö er mál sem gjarnan má
fara um nokkrum oröum til
glöggvunar.
Þó aö verzlunin fái afuröalán-
in skil ég ekki aö þaö bindi neinn
i viöskipti. Lániö er veitt út á
þær afuröir sem verzlunin hefur
þegar fengiö i sinar vörzlur. Og
menn eru jafnfrjálsir aö þvl aö
fara annaö meö framleiöslu
sina næst.
Mér viröist aö séu ýmsir ann-
markar á þvi aö hver bóndi fái
sitt afurðalán. Hver á aö
ábyrgjast bönkunum aö skýrsl-
ur um framleiöslu hvers og eins
séu réttar? Þeir sem velja sér
aðherópi: „Bákniðburt” mættu
hugleiöa þaö atriöi áöur en þeir
flytja tillögur. En svo er rétt aö
hafa I huga allt eöli þessara viö-
skipta.
Bændur láta yfirleitt afuröir
sinar i umboössölu. Mjólkurbú-
iö.sláturfélagiö eöa kaupfélagiö
tekur afuröir þeirra til aö vinna
þær og koma þeim I verö. Eng-
inn getur vitað fyrirfram hvaö
út úr þvi næst. En menn hafa al-
menn trúað þvi aö þetta væri
réttlátast.
Bændur hafa talaö um aö þeir
þyrftu aö biöa lengi eftir kaupi
sinu. Þaö eru rétt og eðlileg rök
sem þeir bera fram I þvl sam-
bandi. Hins vegar breyttist
þetta ef þeir seldu afurðirnar á
föstu veröi viö afhendingu eins
og sjómenn gera oft. Og auðvit-
aö gætu einstaklingar rekiö
mjólkurbú og sláturhús og borg-
aö mjólk og kjöt viö móttöku
eins og fiskur er greiddur. Og
vitanlega veröur aö taka tillit til
þess hvenær bændur frá
greiöslu þegar kjör þeirra eru
metin. Þaö er fræöilegur mögu-
leiki, aö rikisvaldiö ábyrgist
fullt verö viö afhendingu og
verölagningin sé þá miöuð viö
þaö. Afuröalánin eru þarna eins
konar millivegur.
Nú mun ekki vera almennur
áhugi á þvi aö hverfa frá um-
boössölunni, slzt meö lagaboöi.
Þaö mun ekki heldur þykja
grundvöllur fyrir beinni rikis-
ábyrgö á öllu afuröaveröinu.
Þvi held ég aö veröi aö gera ráö
fyrir svipaöri tilhögun og verið
hefur: Samvinnufélög meö um-
boössölu og frelsi einstaklinga
og félaga til aö keppa viö þau.
Þaö er sjálfsagt aö athuga þá
hugmynd aö sérhver sá sem
lætur sláturafuröir I umbobs-
sölu fái afurðalánið sjálfur en
ekki verzlunin. Hins
vegar sýnist mér I fljótu bragöi
aö þaö kosti mikla skýrslugerö.
A kannski aö skylda verzlanir til
aö skila innleggsmiöum sem
þær nú senda skattstofu i tviriti
svo aö bankarnir fái annaö?
Hver á aö borga vinnu- og send-
ingarkostnað? Við skulum ekk-
ert tala um fjölgun bankareikn-
inga, en þó má vera að sú vrnna
kostaði eitthvaö. En þætti
breytingin gerleg breytti þaö
vitanlega útborgunarreglum,
þvi aö afuröalánin hafa yfirleitt
komiö á móti þvi sem sam-
vinnufélögin greiöa bændum
uppi verö óseldra afuröa. En þó
aö t.d. bóndi i minni sveit eigi
kjöt sitt hjá kaupfélaginu I ár
bannar honum enginn aö fara
næsta haust með sláturfé sitt
noröur I Bolungarvik til Einars
Guöfinnssonar og selja honum
þaö.
Afuröalánin binda enga viö-
skiptafjötra. Þau eru afleiöing
þess sem er búiö og gert.
Svarthöföi talar um hávaöa
og hugsjónasnautt gróðafyrir-
tæki. Þaö fer vel saman.
Hávaöasöm fullyröing á ekkert
skylt viö rök. Þar sem ég þekki
til hafa samvinnumenn almennt
verið ánægöari þegar rekstur-
inn skilaöi afgangi. Þeim finnst
enginn glæpur þó aö þaö komi
fyrir. 6g get seinna reynt aö
skýra þaö fyrir Svarthöfða. Nú
mun honum nóg boöið aö sinni.
★ ★ ★
Orville og Judy Bernhöft I Reykjavik
Timamynd Róbert
Islenzk áhrif
enn sterk í
Rauðárdalnum
Beztu vinir okkar eru af Is-
lenzkum ættum og þaö eru enn
sem fyrr sterk íslenzk áhrif i
Mountain, bæöi byggöinni og
bænum.
Þetta kom fram i samtali viö
hjónin Orville T. Bernhöft og
konu hans Judy, sem eru ný-
komin hingaö til lands meö hópi
180 Vestur-lslendinga. Judy og
Orviile stunda búskap á Bern-
höft Farms, 2000 ekra jörö, ná-
lægt Mountain i Noröur-Dakota
I Bandarikjunum og býr sonur
þeirra meö þeim félagsbúi, en
hann er kvæntur og á einn son.
Judy og Orville búa heima hjá
sr. Ólafi Skúlasyni og Ebbu
konu hans, en þau voru ná-
grannar og góövinir þegar sr.
Ólafur var sóknarprestur I
Mountain fyrir nokkrum árum.
Glatt var á hjalla á heimili
presthjónanna þegar rifjaðar
voru upp gamlar endurminn-
ingar frá Mountain. En Ebba
sagðist hafa átt i erfiðleikum
meö aö fá fólk til aö tala viö sig
ensku á þessum Islendingaslóö-
um.
Foreldrar Orvilles fæddust á
tslandi og fluttist móöir hans
vestur um haf 5 ára gömul en
faðir hans 18 ára. Þau eignuöust
15 börn og eru sex þeirra
enn á lifi, Orville þeirra
yngstur. Móöir hans, sem
nú er látin, kom til Islands á
sjötta áratugnum ásamt
einum af eldri sonunum. For-
eldrar Judy eru hins vegar
fæddir i Bandarikjunum, en af-
ar hennar og ömmur á Islandi.
Judy og Orville eru bæði af
bændafólki, hún frá Mountain,
en hann frá næstu byggð.
Orville starfaði i nokkur ár
sem ungur maður hjá bróöur
sinum i Kaliforniu, sem rak
verzlun. Siðan gegndi hann her-
þjónustu I Evrópu i slðari heim-
styrjöldinni, en hóf búskap 1946,
en þá var ekki komið rafmagn I
Mountain.
Nú eru hins vegar þar um-
skipti orðin. Búskapurinn er
mfóg tæknivæddur. Dráttarvél-
in hans er risastór óg meira að
segja búin hljómflutningstækj-
um, og I bilnum, sem notaður er
við búskapinn, er simi. Þeir
Bernhöftsfeðgar rækta hveiti,
bygg, hör, sólblóm, mais og
pintóbaunir. Kartöflurækt hafa
þeir lagt niöur. Sonurinn hefur
skepnur en ekki Orville.
Judy starfar m.a. I undirbún-
ingsnefnd, sem mun skipu-
leggja hátlðahöld vegna 100 ára
afmælis byggðarinnar og kirkj-
unnar I Mountain, en hú er elzta
Islenzka kirkjan i Vesturheimi.
Upphafsmaður Islenzka land-
námsins á þessum slóðum var
sr. Páll Þorleifsson, sem einnig
stofnaði islenzku kirkjurnar I
Garðar, Eyford, Svold, Vidalin,
Hallson og Fjalla. Lengi var
starfandi islenzkt prestafélag I
vesturheimi og voru þá prest-
arnir jafnan Islenzkir eöa af Is-
lenzkum ættum. Nú hefur fé-
lagið verið lagt niður og sóknar-
presturinn I Mountain er nú
Bandarikjamaður.
Fólki hefur fækkað I bænum
Mountain þvi þar er litil at-
vinna. Þetta er landbúnaðar-
hérað og öll vinnsla og þjónusta
i sambandi við hann hefur á.
undanförnum árum færst á
færristaði. Um 50manns búa nú
i bænum, en 150 fyrir nokkrum
árum.
Þau Orville og Judy ætla aö
fara i hringferð um landið
ásamt nokkrum öðrum Vest-
ur-tslendingum, og leiðin legg-
ur aftur til Noröur-Dakóta i júli.
SJ