Fréttablaðið - 20.03.2006, Side 16

20. mars 2006 MÁNUDAGUR
FRÁ DEGI TIL DAGS
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 – prentmiðlar RITSTJÓRAR: Kári Jónasson og Þorsteinn Pálsson FRÉTTARITSTJÓRI: Sigurjón M. Egilsson AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Jón Kaldal FRÉTTASTJÓRI: Arndís
Þorgeirsdóttir VARAFRÉTTASTJÓRI: Trausti Hafliðason RITSTJÓRNARFULLTRÚI: Steinunn Stefánsdóttir RITSTJÓRN OG AUGLÝSINGAR: Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík AÐALSÍMI: 550 5000
SÍMBRÉF Á FRÉTTADEILD: 550 5006 NETFÖNG: ritstjorn@frettabladid.is og auglysingar@frettabladid.is VEFFANG: visir.is UMBROT: 365 – prentmiðlar PRENTVINNSLA: Ísafoldarprentsmiðja
ehf. DREIFING: Pósthúsið ehf. dreifing@posthusid.is Fréttablaðinu er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum
á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. issn 1670-3871
Sá á fund sem finnur!
Finnur þú
næstu milljón?
Stefnu íslenskra stjórnvalda í
varnarmálum má lýsa með setn-
ingunni: Veri þeir sem fara vilja.
Sé að marka viðbrögð forystu-
manna ríkisstjórnarinnar virðast
þeir enn hugsa: kannski fara þeir
ekkert ef - tja - framkvæmdastjóri
Nató talar við þá - og ef Geir næði
bara á Bush sjálfan og gæti sungið
fyrir hann... ef bara Rumsfeld
væri ekki svona mikill dóni. Enn
er íslenskum ráðamönnum fyrir-
munað að skilja að það sem ræður
veru hersins hér á landi er þörf
Bandaríkjamanna fyrir hann.
Sem er engin.
Ekki frekar en okkar.
Þetta er löngu búið. Og var auk
þess allt reist á ýktri hættu frá
Rússum sem aldrei hefðu lagt í
það glapræði að ráðast á Ísland.
Það mun þekkt úr hjónaskilnuð-
um að sá aðilinn sem síður vill
skilja fer að láta eins og ekkert
ami að, ástandið sé fullkomlega
eðlilegt, þótt viðkomandi hafi ekki
yrt hvort á annað í þrjá mánuði og
búið sé að panta tíma hjá prestinum.
Íslensk stjórnvöld eru í þeirri
aumkunarverðu stöðu nú og hafa
fullan hug á að lúta enn lægra;
hyggjast liggja gólandi með hand-
leggina vafða um fætur á leið út
um dyrnar: ó ekki fara! Nú súpum
við seyðið af því að hafa ekki um
árabil haft flokka við völd með
raunhæfa og ábyrga stefnu í
öryggis- og varnarmálum því
alveg frá árinu 1990 hafa stjórnar-
flokkarnir neitað að horfast í augu
við að tálsýnin um ógnina frá
Sovétríkjunum var endanlega
horfin. Íslenskir ráðamenn eru
furðu lostnir og sármóðgaðir þegar
Bandaríkjamenn - eftir fimmtán
ára hik - manna sig loks upp í að
stynja upp úr sér: Jæja þetta er nú
orðið ágætt. Viðbrögðin vitna um
menn sem orðið hafa fyrir skyndi-
legu og gersamlega óvæntu áfalli
og sveiflast milli þess að segjast
lengi hafa „grunað“ þetta og hins
að vonast enn til að þetta sé ekki
búið.
Í algjöru örvæni var orðstír
Íslands á alþjóðavettvangi seldur
ef það mætti verða til að tryggja
áframhaldandi hersetu, og þjóð-
inni gerð sú smán að setja hana á
lista hinna vígfúsu þjóða. Það
dugði í þrjú ár. Eftir sitjum við
uppi með það að vera vopnlaus og
herlaus aðili að heimskulegustu
herför Bandaríkjamanna eftir
Víetnam; einhvers konar ábekingur
að ýmsum óhæfuverkum innrásar-
liðsins þar, og þar með dregin
óþörf athygli hryðjuverkamanna
að Íslandi. Eftir sem áður er her-
inn á leiðinni burt, varnarsamn-
ingur ríkjanna orðin tóm, Ísland
án loftvarna, því íslenskir ráða-
menn afþökkuðu þær þegar þær
buðust á vegum Nató um árið, svo
vissir sem þeir voru um að Bush
væri hrifnari af Davíð Oddssyni
en dónanum Rumsfeld - og þyrlur
Landhelgisgæslunnar úr sér
gengnar af því að dómsmála-
ráðherra neitaði að trúa því að her-
inn væri á förum.
Löstum ekki Bandaríkin. Þang-
að fóru skyldmenni forfeðra okkar
og formæðra og fundu nýtt líf í
landi og samfélagi sem hafnaði
þeim ekki eins og Ísland hafði gert.
Bandaríkin færðu okkur stjórnar-
skrá sína sem breiddi hugsjónir um
lýðréttindi og frelsi út um heiminn
og varð ein af forsendum frönsku
byltingarinnar. Bandaríkin hafa
verið aflstöð hugmynda um frelsi
og svigrúm einstaklinganna - þrátt
fyrir allt; þaðan hefur breiðst út
um heiminn frjálsmannlegt hugar-
far um jöfnuð manna. Bandaríkin
færðu okkur Elvis og Louis
Armstrong; Faulkner og skýjaklúf-
ana og ípódinn; hamborgarann; T.
S. Eliot og Ezra Pound; Kerouac og
Bessie Smith; Dylan; seríósið;
Mingus og Bogart og Garbo; tyggjó,
Chaplin, færibandið, Hemingway
og Andrés Önd, Hank Williams,
Billie Holiday - og allar hinar
tilfinninga- og hugmynda- og hug-
sjónaveiturnar. En þau færðu okkur
líka neysluæði og hamborgara-
rassa; taumlausa auðhyggju, ótta-
framleiðslukvikmyndir, Kentucky
fried chicken og pallbíla, Survivor
og Dick Cheney, öfgakristni og
rasisma. Bandaríkin færðu okkur
margt af því dásamlegasta í menn-
ingu 20. aldar og sumt af því skelfi-
legasta. Nú bendir ýmislegt til þess
að ameríska öldin sé ekki að hefjast
- eins og mennirnir kringum Bush
telja - heldur að henni sé brátt
lokið.
Hvað sem því líður þá hlýtur nú
að blasa við hversu óeðlilegt það
er að vopnlaus smáþjóð setji allt
sitt traust á fjarlæga stórþjóð,
jafnvel þótt hugsanlegir hagsmunir
kunni að virðast fara saman um
hríð - það er að segja þeir hags-
munir Bandaríkjanna að hafa hér
eftirlitsstöð og þeir hagsmunir
Íslendinga að græða á því. Það má
segja að við höfum sloppið
furðuvel. En það hlýtur að vera
verk þjóðar að sjá sjálf um að
verja sig.
Voru Íslendingar og Banda-
ríkjamenn raunverulegar vina-
þjóðir? Óbilgjörn smáþjóð með
framréttan lófann, sífellt að ganga
á lagið, sífellt með óskammfeilnar
og fráleitar hótanir um að ganga á
mála hjá óvininum, sífellt að suða
um meira, sífellt að selja landið
sitt - er slíkt framferði vænlegur
grundvöllur sannrar vináttu? Eða
vel fallið til að byggja sterka
sjálfsmynd þjóðar? Ónei: aukin
tengsl við Evrópu hafa á þeim
skamma tíma sem liðin er frá inn-
göngunni í EES fært Íslendingum
meiri velsæld og frjálsræði en ára-
tugalangt sníkjulífið á ameríska
hernum gerði nokkru sinni. Og
umfram allt, meira sjálfstraust,
meiri vissu um stað sinn í
heiminum.
Fari þeir sem fara vilja
Í DAG
HERINN BURT
GUÐMUNDUR
ANDRI THORSSON
Nú súpum við seyðið af því
að hafa ekki um árabil haft
flokka við völd með raunhæfa
og ábyrga stefnu í öryggis- og
varnarmálum
Stöður dómara í Hæstarétti Íslands eru ekki aðeins há embætti heldur þau mikilvægustu og vandasömustu í stjórnkerfinu utan hins pólitíska vettvangs. Á miklu
veltur að þar sitji öndvegis lögfræðingar. Mat þar um er ekki
alltaf einfalt og erfitt að bregða á það reglustrikumælikvörðum.
Í því ljósi má undrum sæta hversu sjaldan skipun í þessi
embætti hefur valdið átökum eða djúpstæðum deilum. Þó
hefur það eðlilega gerst í gegnum tíðina.
Við skipanir í embætti dómara í Hæstarétt árin 2003 og 2004
urðu talsverðar umræður og deilur. Þær leiddu af sér spurn-
ingar um hvort breyta ætti um aðferð við veitingu þessara
embætta. Álitaefni af því tagi hafa oft áður komið fram. Deilur
hafa ekki alltaf verið tilefni þess. Staðreynd er að erfitt hefur
verið að benda á annan kost heppilegri en þann að dómsmála-
ráðherrann beri endanlega ábyrgð á ákvörðunum um þessi
efni. Það segir hins vegar ekki að ferli við undirbúning þessara
ákvarðana megi ekki breyta.
Málefnalegur grundvöllur ákvarðana, að undanskildu mati
ráðherra, byggir nú alfarið á umsögn hæstaréttar sjálfs. Mat
réttarins hefur stöku sinnum orkað tvímælis og verið umdeilt
í röðum lögvísindamanna. Vandinn í þessu efni felst því ekki
einvörðungu í endanlegu mati ráðherra. Hann getur einnig
falist í því mati sem fram kemur í umsögn Hæstaréttar, enda
eru mælikvarðarnir ekki einhlítir. Að ýmsu er því að hyggja í
þessum efnum.
Ef litið er á þær deilur sem stóðu um tvær síðustu stöðuveit-
ingar í Hæstarétt má segja að rök hafi verið fyrir þeirri gagn-
rýni sem færð var fram á mat ráðherrans árið 2003. Á hinn
bóginn má rökstyðja að matið í umsögn Hæstaréttar árið 2004
hafi orkað tvímælis út frá fræðilegri hæfni og reynslu umsækj-
enda. Helsta álitaefnið þá laut í raun og veru að því hvort sá
sem skipaður var hefði verið um of flæktur í pólitískar deilur.
Í mati Hæstaréttar var sú staðreynd hins vegar ekki talin
valda vanhæfi. Settur dómsmálaráðherra hafði því ekki ástæðu
til að láta það sjónarmið hafa áhrif á mat sitt.
Hæstiréttur hefur gengisfellt umsækjanda vegna aldurs.
Var það persónubundið mat eða almenn regla? Það kemur í
ljós þegar tilefni verður til að beita því sjónarmiði aftur. Að
öllu athuguðu væri óheppilegt ef Hæstiréttur hefði sjálfur
úrslitaáhrif á skipun dómara og gæti þannig endurnýjað sig
sjálfur.
Ef breyta á umsagnarferlinu væri æskilegt að umsagnar-
nefnd skipuð fremstu mönnum á helstu sviðum lögfræðilegra
viðfangsefna legði fram málefnalegt mat á umsækjendum.
Ekki væri útilokað að þrengja með einhverjum hætti mat ráð-
herrans. Hitt væri óskynsamlegt að leysa hann frá endanlegri
ábyrgð. Verst væri að færa ábyrgðina inn í sali Alþingis.
Persónuleg ábyrgð ráðherra sem bundinn er af þingræðis-
reglu er betri kostur. Hitt væri ávísun á hrossakaup. Dreifð
ábyrgð dregur sannarlega ekki úr hættu á ómálefnalegu mati.
Nú stendur fyrir dyrum að skipa dómara í Hæstarétt. Í ljósi
þess að dómsmálaráðherra hefur nýlokið samningum við einn
umsækjanda vegna deilna frá fyrri embættaveitingu verður
að meta stöðu hans þannig að eðlilegt megi telja að ráðherrann
víki við meðferð málsins. Því fer fjarri að í því felist getgátur
um að þeir samningar hafi lotið að ráðstöfun þeirrar stöðu sem
nú er laus en vegna þessarar sérstöku aðstöðu myndi það auka
traust á þeirri ákvörðun sem tekin verður.
SKOÐUN
ÞORSTEINN PÁLSSON
Skipan hæstaréttardómara
Er breytinga þörf?
Litla Hriflumálið
Vefritið Hriflan er málgagn framsóknar-
félaganna í Reykjavík og opið fyrir skoð-
unum framsóknarmanna. Eða þannig.
Því Anna Kristinsdóttir borgarfulltrúi
Framsóknarflokksins - sem reyndar
hefur vikið af framboðslistanum - segir
að ritstjórinn, Pétur Gunnarsson, hafi
tekið upp ritskoðun með því að neita
að birta pistil eftir hana. Hún hafði áður
birt téðan pistil á sinni eigin heimasíðu.
Pétur útskýrir málið á Hriflunni og segir
meðal annars: „Leiðarljósið við útgáfu
Hriflunnar fram að kosningum verður
að tryggja að rödd þeirra framsóknar-
manna sem vilja stuðla að sem bestri
niðurstöðu B-listans í borgarstjórnar-
kosningunum heyrist í umræðunni
eins og hún er í þjóðfélaginu frá
degi til dags. Pistill Önnu stuðlar
ekki að þessu markmiði heldur
er hann til þess eins fallinn
að auka á deilur og tortryggni innan
framsóknarfélaganna í Reykjavík... Ég
á það hins vegar sameiginlegt með
flestum framsóknarmönnum í Reykjavík
að vera langþreyttur á sífelldri umræðu
um innanflokksmálefni í fjölmiðlum.“
Kosningarnar nálgast
Össur Skarphéðinsson gerir sér far um
að greina stjórnmálaástandið í borginni í
löngum pistli á vefsíðu sinni í gær. Hann
virðist ánægður með Samfylkinguna
en veltir fyrir sér ástandinu á öðrum
bæjum: „Ég átta mig ekki alveg á því
hvað er að gerast í Sjálfstæðisflokknum.
Ég hef varla orðið var við lífsmark
hjá borgarstjórnarflokknum
síðan í prófkjörinu. Í kjölfar þess
skapaðist hættuleg staða fyrir
Sjálfstæðismenn. Þeir voru einir
á sviðinu og fóru með sverða-
glammi án þess að takast á
við neinn andstæðing. Þeir, með aðstoð
fjölmiðla, sköpuðu þau hughrif að þeir
væru í reynd búnir að vinna meirihluta
löngu fyrir kosningar. Það er einhver
hættulegasta staða sem hægt er að
komast í. Sigur fyrirfram er oft ávísun á
tap... Sjálfstæðisflokkurinn virðist eiga við
innanmein að stríða.“ Össur heldur áfram
og víkur að ofanígjöf Björns Inga Hrafns-
sonar, efsta manns Framsóknarflokksins
í borginni, við Sjálfstæðisflokkinn. „Daður
Sjálfstæðisflokksins og Moggans við Frjáls-
lynda kann að hafa verið dýrkeypt mistök.
Það eru litlar líkur á því að Frjálslyndir
nái manni, og enn minni á að þeir myndi
meirihluta með Sjálfstæðisflokknum.
Daðrið undirstrikaði hins vegar fyrirlitn-
ingu íhaldsins á Framsóknarflokknum og
Birni Inga Hrafnssyni.“ - Loks furðar Össur
sig einnig á slakri stöðu Vinstri grænna
þrátt fyrir skelegga Svandísi Svavarsdóttur
í broddi fylkingar. johannh@frettabladid.is