Fréttablaðið - 09.04.2006, Blaðsíða 10

10 9. apríl 2006 SUNNUDAGUR
Ísland og Evrópusambandið
Í vikunni lagði Jón Kristjánsson
félagsmálaráðherra fram frum-
varp til laga þar sem kveðið er á
um sérreglur sem gilda eiga um
launþega frá nýju ESB-ríkjunum
í austanverðri Evrópu sem ráða
sig til vinnu hér á landi eftir 1.
maí næstkomandi. Þá rennur út
fyrsti hluti allt að sjö ára langs
frests sem eldri aðildarríki ESB og
EES geta nýtt sér til að opna ekki
vinnumarkað sinn að fullu fyrir
borgurum nýju aðildarríkjanna.
Samkvæmt frumvarpinu er
lagt til að ríkisborgurum Austur-Evrópu-
landanna verði heimilt að koma hingað
til lands í atvinnuleit og ráða sig til starfa
hér á landi án sérstakra atvinnuleyfa. Þetta
mun gera fólki frá löndum eins og Póllandi
og Litháen, sem þegar er fjöl-
mennt á íslenzkum vinnumark-
aði, kleift að koma hingað í
atvinnuleit og ráða sig til vinnu
hjá íslenzkum fyrirtækjum með
mun einfaldari hætti en hingað
til.
Í frumvarpinu er kveðið
á um að atvinnurekendur
tilkynni til Vinnumálastofnunar
um ráðningu ríkisborgara frá
þessum ríkjum. Gert er ráð
fyrir að ráðningarsamningur
fylgi tilkynningunni þar sem
útlendingnum eru tryggð laun og önnur
starfskjör samkvæmt íslenskum lögum og
kjarasamningum. Skal Vinnumálastofnun
halda skrá yfir þá útlendinga sem koma
frá þessum ríkjum til starfa hér á landi.
Með frumvarpinu eru íslensk stjórn-
völd að nýta réttinn til að láta sérreglur
gilda enn um sinn um ríkisborgara nýju
aðildarríkjanna, reglur sem ekki eiga við
um ríkisborgara annarra ESB-ríkja sem leita
inn á íslenzkan vinnumarkað. Væntanlega
munu þær gilda til ársins 2009 og falla þá
niður, enda yrði þá að vera hægt að sýna
fram á að niðurfelling þeirra myndi hafa í
för með sér alvarlega röskun á íslenskum
vinnumarkaði ef heimilt ætti að vera að
láta þær gilda í tvö ár til viðbótar, sem er
hámarksfresturinn sem kveðið var á um í
aðlögunarákvæðum aðildarsamninganna.
Eftir árið 2011 er engu hinna eldri aðildar-
ríkja ESB og EES heimilt að láta aðrar reglur
gilda um ríkisborgara nýju aðildarríkjanna
en gilda um öll hin. Enda er Evrópska efna-
hagssvæðið eitt atvinnusvæði.
AF EVRÓPUVETTVANGI: AUÐUNN ARNÓRSSON
EES eitt atvinnusvæði
EES-samningurinn tryggir borgur-
um Íslands, Noregs og Liechtenstein
þennan sama rétt í aðildarríkjum
ESB og gagnkvæmt ESB-borgurum
hér á landi og í hinum EES-löndun-
um.
Varnargarðar gegn „flóðbylgju
ódýrs vinnuafls“
Velmegunargjáin milli eldri
ESB-ríkjanna, sem voru öll vestan
járntjaldsins, og nýju ríkjanna, sem
gengu í sambandið 1. maí 2004 og
voru áður austan járntjaldsins,
veldur því að í eldri aðildarríkjunum
var útbreiddur ótti við að yfir þau
myndi skella flóðbylgja ódýrs
vinnuafls við inngöngu fyrrverandi
kommúnistaríkjanna í sambandið.
Rammast kvað að þessum ótta í
Þýzkalandi og Austurríki, þ.e. í
þeim hópi eldri aðildarríkjanna sem
eiga bein landamæri að nýju
aðildarríkjunum.
Því var svo búið um hnúta í
aðildarsamningunum að eldri
aðildarríkjunum yrði heimilt að
fresta því um allt að sjö ár að láta
regluna um frjálst flæði vinnuafls
að fullu gilda um ríkisborgara
þeirra átta nýju aðildarríkja, sem
áður voru hluti af Austurblokkinni.
Þessi fyrirvari var ekki settur í
aðildarsamninga tveggja nýju
aðildarríkjanna, Miðjarðarhafs-
eyríkjanna Möltu og Kýpur.
Í reynd nýttu sér tólf af
fimmtán eldri ESB-aðildarríkjun-
um heimildina til að fresta ákvæðum
um frjálst flæði vinnuafls frá nýju
aðildarríkjunum átta, tvö fyrstu
árin eftir inngöngu þeirra eða til 1.
maí 2006. Það gerðu EES-löndin
Ísland, Noregur og Liechtenstein
einnig. Þau þrjú ESB-ríki sem gerðu
það ekki eru Svíþjóð, Bretland og
Írland.
Jákvæð reynsla af „hömluleysi“
Í skýrslu sem framkvæmda-
stjórn ESB birti í febrúar um reynsl-
una af beitingu fyrirvarans þessi
fyrstu tvö ár er komizt að þeirri
niðurstöðu að það væri öllum í hag
að láta hömlurnar á frjálst flæði
vinnuafls frá nýju aðildarríkjunum
falla niður 1. maí næstkomandi. Í
skýrslunni segir að reynsla Svía,
Breta og Íra af „hömluleysinu“ væri
á þá leið að ótti við neikvæðar
afleiðingar þess væri ástæðulaus.
Með neikvæðum afleiðingum er
helzt átt við að þegar margt fólk
streymir inn á vinnumarkað
tiltekins lands, sem sé tilbúið til að
vinna fyrir minna kaup og sam-
kvæmt lakari skilmálum en gengur
og gerist í viðkomandi starfsgrein í
viðkomandi landi, grafi slíkt undan
félagslegum réttindum á þeim
vinnumarkaði, þ.e. í því felist
„félagslegt undirboð“ sem réttmætt
sé að hamla gegn með
stjórnvaldsráðstöfunum.
Skiljanlega finnst atvinnu-
rekendum í viðkomandi landi það
hins vegar ekki neikvætt að eiga
þess kost að ráða hæfa starfsmenn
frá nýju aðildarríkjunum á lægra
kaupi en „innfædda“. Enda hefur
það sýnt sig í löndum eins og Írlandi,
þar sem starfskraftar fólks frá
Austur-Evrópulöndunum hafa verið
velkomnir í því þensluástandi sem
þar hefur verið ríkjandi á síðustu
árum, að hið aðflutta vinnuafl á tals-
verðan þátt í þeim góða hagvexti
sem þar hefur orðið. Á tímabilinu
hefur hlutfall fólks frá nýju aðildar-
ríkjunum af heildarvinnuafli á
Írlandi vaxið úr 1,9 prósentum í 3,8
prósent. Aðeins í einu öðru ESB-
landi er þetta hlutfall yfir einu
prósenti, en það er í Austurríki 1,4
prósent.
Atvinnuleysislönd halda í höml-
urnar
Annað gildir í þeim löndum þar
sem atvinnuleysi er mikið og
hagsveiflan í stöðnun, eins og
tilfellið er til dæmis í Þýzkalandi.
Þar er skiljanlega mikill pólitískur
þrýstingur á að opna ekki fyrir
flæði ódýrs vinnuafls að austan.
Hagfræðingar benda þó á að jafnvel
þar sem ástandið á vinnumarkaði er
eins og það er í Þýzkalandi geti það
verið jákvætt fyrir efnahagslífið í
heild að framboð á ódýru en samt
hæfu og hreyfanlegu vinnuafli auk-
ist; í samkeppnisumhverfi hnatt-
væðingarinnar bæti það
samkeppnishæfni hagkerfisins.
„Við höfum ekki orðið vör við
nein teljandi vandkvæði á vinnu-
markaði ESB. Áhrif stækkunar-
innar til austurs hafa að þessu leyti
verið mjög takmörkuð,“ sagði
Vladimir Spidla, sem fer með vinnu-
markaðsmál í framkvæmdastjórn
Evrópusambandsins, þegar áður-
nefnd skýrsla framkvæmdastjórnar-
innar um reynsluna síðan Austur-
Evrópulöndin gengu í sambandið var
kynnt í Brussel í febrúar.
Stjórnvöld í hverju hinna tólf
ESB-landa og EES-löndunum þremur
sem ákváðu fyrir tveimur árum að
nýta sér heimildina til að opna ekki
vinnumarkað sinn að sinni fyrir
ríkisborgurum nýju aðildarríkjanna,
verða að tilkynna fyrir lok þessa
mánaðar hvort þau hyggist gera það
áfram. Að öðrum kosti falla
hömlurnar niður 1. maí.
Ísland heldur í sérreglur
Af þessari ástæðu samþykkti
íslenzka ríkisstjórnin í vikunni
frumvarp Jóns Kristjánssonar
félagsmálaráðherra til laga um
aðgengi ríkisborgara Eistlands,
Lettlands, Litháens, Póllands,
Slóvakíu, Tékklands og Ungverja-
lands að íslenzkum vinnumarkaði
frá og með 1. maí næstkomandi.
Samkvæmt frumvarpinu er lagt
til að ríkisborgurum framan-
greindra ríkja verði heimilt að
koma hingað til lands í atvinnuleit
og ráða sig til starfa hér á landi án
sérstakra atvinnuleyfa. Í frétta-
tilkynningu um frumvarpið segir:
„Svo virðist sem nokkur hreyfan-
leiki sé meðal ríkisborgara þessara
ríkja enda atvinnuleysi þar nokkurt.
Þykir því ástæða vera til að atvinnu-
rekendur tilkynni til Vinnumála-
stofnunar um ráðningu ríkisborg-
ara frá þessum ríkjum... Gert er ráð
fyrir að ráðningarsamningur fylgi
tilkynningunni þar sem útlendingn-
um eru tryggð laun og önnur starfs-
kjör samkvæmt íslenskum lögum
og kjarasamningum.“ Þá segir þar
ennfremur: „Skal Vinnumálastofnun
halda skrá yfir þá útlendinga sem
koma frá framangreindum ríkjum
til starfa hér á landi. Þessi skráning
kemur ekki í veg fyrir að umræddir
ríkisborgarar þurfi að sækja um
EES-dvalarleyfi samkvæmt lögum
um útlendinga.“
Tilgangur þessarar tilkynningar-
skyldu atvinnurekenda er sögð sú
að fylgjast með framvindu mála svo
unnt sé að hafa yfirsýn yfir þá er
koma hingað til lands meðal annars
til að gæta þess að þeir njóti þeirra
réttinda er gilda á innlendum vinnu-
markaði. Þetta atriði hefur verið
ein meginkrafa Alþýðusambands
Íslands í þessu sambandi. Jafn-
framt er gert ráð fyrir að Vinnu-
málastofnun verði veitt heimild til
að leggja dagsektir á atvinnu-
rekendur láti þeir hjá líða að skrá
framangreinda ríkisborgara sem
starfa hjá þeim.
„Hömlulausum“ löndum fjölgar
Norsk stjórnvöld hyggjast einnig
láta slíkar sérreglur gilda áfram
eftir 1. maí. Auk Þýzkalands og
Austurríkis hafa ennfremur Belgar
tilkynnt að þeir haldi slíkum sér-
reglum áfram í gildi. Finnland,
Spánn og Portúgal hafa tilkynnt að
þau munu láta hömlurnar niður
falla. Hin sex eldri ESB-ríkin:
Frakkland, Holland, Lúxemborg,
Grikkland, Ítalía og Danmörk höfðu
í vikunni ekki sent frá sér tilkynn-
ingu en búizt var við því að þau
myndu halda í hömlurnar enn um
sinn. audunn@frettabladid.is
Þrýst á um afnám hafta á frjálsa för fólks
VLADIMIR SPIDLA Fer með vinnumarkaðsmál í framkvæmdastjórn ESB. NORDICPHOTOS/AFP
FRJÁLST FLÆÐI VINNUAFLS
✧Grundvallarréttur ESB-borgara
Hver og einn borgari aðildarríkja Evrópu-
sambandsins hefur rétt til að vinna og búa
í öðru aðildarríki án þess að honum sé
mismunað á grundvelli þjóðernis.
Frjálst flæði fólks yfir innri landamæri
ESB er meðal grundvallarréttinda sem
tryggð eru í grundvallarlögum ESB. Þessi
réttindi eru ef til vill þau mikilvægustu
sem ESB-lög tryggja einstaklingum og
þau eru undirstaða þess sem felst í ESB-
borgararétti.
Fyrir launafólk hafa þessi réttindi verið
fyrir hendi allt frá því Evrópusambandið
var stofnað - þá sem Efnahagsbandalag
Evrópu - árið 1957. Kveðið var á um þau í
39. grein stofnsáttmálans og fela þau í sér:
- réttinn til að leita sér að vinnu í öðru
aðildarríki.
- réttinn til að stunda atvinnu í öðru
aðildarríki.
- réttinn til að dvelja þar í því augnamiði.
- réttinn til að dvelja þar áfram.
- réttinn til jafnrar meðhöndlunar hvað
varðar aðgang að atvinnu, heilsusamlegar
vinnuaðstæður og allt annað sem kann
að hjálpa til við aðlögun launþegans að
vinnumarkaði og samfélagi ESB-landsins
sem hann vinnur í.
39. greinin á við um launþega en ekki
verktaka, námsmenn eða lífeyrisþega.
Samkvæmt túlkun Evrópudómstólsins á
39. greinin einnig við um atvinnuíþrótta-
menn.
AUÐVELDARA AÐGENGI Þótt íslenzk stjórnvöld nýti heimild til að halda í gildi sérreglum
um launþega frá nýju aðildarríkjunum eftir 1. maí verður mun einfaldara fyrir þá að koma
hingað en áður. FRÉTTABLAÐIÐ/HARI
Frjálst flæði vinnuafls milli landa á innri markaði Evrópu-
sambandsins er meðal grundvallarréttinda sem tryggð
eru í lögum ESB og felur í sér réttinn til að búa og vinna í
öðru ESB-aðildarríki. Framkvæmdastjórn ESB þrýstir á
um að eldri aðildarríki sambandsins láti tímabundin höft
á frjálsa för launþega frá nýju aðildarríkjunum í austan-
verðri álfunni niður falla 1. maí næstkomandi.