Fréttablaðið - 27.04.2006, Side 30

27. april 2006 THURSDAY
FRÁ DEGI TIL DAGS
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 – prentmiðlar RITSTJÓRAR: Kári Jónasson og Þorsteinn Pálsson FRÉTTARITSTJÓRI: Sigurjón M. Egilsson AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Jón Kaldal FRÉTTASTJÓRAR: Arndís
Þorgeirsdóttir, Pétur Gunnarsson og Trausti Hafliðason. RITSTJÓRNARFULLTRÚI: Steinunn Stefánsdóttir RITSTJÓRN OG AUGLÝSINGAR: Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík AÐALSÍMI: 550 5000
SÍMBRÉF Á FRÉTTADEILD: 550 5006 NETFÖNG: ritstjorn@frettabladid.is og auglysingar@frettabladid.is VEFFANG: visir.is UMBROT: 365 – prentmiðlar PRENTVINNSLA: Ísafoldarprentsmiðja
ehf. DREIFING: Pósthúsið ehf. dreifing@posthusid.is Fréttablaðinu er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum
á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. issn 1670-3871
Mest lesna viðskiptablaðið
AUGLÝSINGASÍMI
550 5000
FYLGIR FRÉTTABLAÐINU ALLA MIÐVIKUDAGA
Sa
m
kv
æ
m
t
fj
ö
lm
ið
la
kö
n
n
u
n
G
al
lu
p
o
kt
ó
b
er
2
00
5.

Maður er nefndur Harry G. Frank-
furt og er prófessor í heimspeki í
Princeton. Hann hefur nýlega sent
frá sér óvænta metsölubók, sem
heitir því góða nafni On Bullshit
(2005; Um þvætting). Þetta er lík-
lega stytzta bók, sem ég hef lesið
um mína daga, fáeinar síður í fín-
legu broti, og boðskapur heim-
spekingsins á erindi við okkur öll.
Hér segir frá því.
Heimurinn er hálffullur af
þvættingi. Við steytum á alls kyns
þvættingi alla daga. En hvað er
þvættingur? Til að glöggva sig og
lesendur sína á því spyr höfundur-
inn annarrar spurningar á undan,
og hún er þessi: Hvað er lygi? Það
vitum við öll. Lygi er vísvitandi
uppspuni, ósannindi. Menn ljúga,
ef þeir fara með rangt mál af ráðn-
um hug. Ef maður segist hafa séð
annan mann ganga yfir þveran
Faxaflóann með hval á bakinu og
það um hábjargræðistímann, þá
er hann lygari, nema hann sé vit-
firringur. Lygi er jafnan lögð
mönnum til lasts, af því að hún er
yfirleitt borin fram til að villa um
fyrir mönnum og veldur þeim þá
jafnan skaða, sem fyrir verða, en
til hennar grípa menn eigi að síður
stundum í neyð, jafnvel í góðum
tilgangi. Oft má satt kyrrt liggja,
segir máltækið. Lærðir menn hafa
sumir skrifað langt mál um lygina
í ýmsum birtingarmyndum og
blæbrigðum, þar á meðal Þorleif-
ur Halldórsson (1683-1713), rektor
Hólaskóla (Lof lyginnar, 1711).
Landamærin milli sannleikans
og lyginnar eru ekki alltaf ljós.
Skáldskapur getur verið sannur,
þótt hann eigi sér ekki skýrar fyr-
irmyndir í raunveruleikanum: vís-
vitandi frávik frá þeim upplýsing-
um, sem við þykjumst hafa um
raunveruleikann, til dæmis ýkjur
í frásögn eða undanslættir, geta
beinlínis aukið eiginlegt sann-
leiksgildi skáldskapar. Sama máli
gegnir um myndlist. Málverk
verður ekki ósatt, þótt það sé ekki
nákvæmlega eins og fyrirmyndin;
frávikin geta þvert á móti skerpt
skilning okkar á viðfangsefni
listamannsins. Þess vegna þurfum
við bæði skáldskap og sagnfræði,
bæði málverk og ljósmyndir.
Þvættingur er að því leyti frá-
brugðinn lygum, að sá, sem ber
fram bull og þvætting, hallar ekki
réttu máli af ráðnum hug. Nei,
hann hefur yfirleitt ekki haft fyrir
því að kynna sér staðreyndir máls-
ins, en hann lætur það þó ekki
aftra sér frá því að fjalla um málið,
svo að hending ein ræður því,
hvort það, sem hann segir, er rétt
eða rangt. Lygarinn hefur það
fram yfir bullarann, að lygarinn
hefur kynnt sér staðreyndir máls,
enda gæti hann ekki að öðrum
kosti hallað réttu máli vitandi vits.
Því til þess að geta logið þarf lyg-
arinn að vita, hvað er rétt og hvað
rangt. Bullarinn þarf ekki að vita
neitt: hann bara bullar.
Hvor er þá verri, bullarinn eða
lygarinn? Af tvennu illu kann ein-
hverjum að sýnast það í fljótu
bragði vera verra að mæla gegn
betri vitund - ljúga. En er það víst?
Er það skárra að mæla gegn engri
vitund? Eða er það kannski
skömminni skárra að leggja það
þó á sig að kynna sér staðreyndir
máls? – svo að menn viti þá að
minnsta kosti, hvenær þeir ljúga
og hvenær þeir segja satt. Hér má
vart á milli sjá. Þvættingur getur
sýnzt vera sakleysið sjálft, engin
alvara á bak við hann, ekki heldur
óvild, en hann getur eigi að síður
valdið miklum skaða með því að
ala á röngum upplýsingum og
ýmsum ranghugmyndum.
Lygi er tiltölulega sjaldgæf í
opinberri umræðu. Þvættingur er
á hinn bóginn algengur. Tökum
dæmi. Fyrir mörgum árum sagði
virtur háskólaprófessor í ræðu, að
væntanlegur hagur Íslands af inn-
göngu í Evrópusambandið næmi
fjárhæð, sem jafngilti kostnaðin-
um við áskrift að dagblaðinu Tím-
anum í eitt ár. Þetta er verðið á
sjálfstæði Íslands, sagði hann í
ræðunni. Hann hallaði ekki réttu
máli af ráðnum hug, það hefði ekki
hvarflað að honum; nei, hann hafði
bara ekki kynnt sér málið. Og
þegar menn segja nú, að aðild
Íslands að Evrópusambandinu
geti ekki komið til greina vegna
þess, að við þyrftum þá að fórna
fiskimiðunum á altari Sambands-
ins, þá fara menn ekki heldur vit-
andi vits með rangt mál. Nei, þeir
hafa ekki kynnt sér málið af þeirri
einföldu ástæðu, að það er ekki
hægt að kynna sér þessa tilteknu
hlið málsins til fulls nema með því
að sækja um aðild og láta þannig á
það reyna, hvaða kjör bjóðast í
aðildarsamningum. Það er eðli-
legt, að menn greini á um kosti
þess og galla fyrir Íslendinga að
ganga inn í Evrópusambandið og
taka upp evruna í stað krónunnar.
Lausn málsins kallar á skynsam-
legar rökræður. Meiri upplýsing
og minni þvættingur myndu
greiða fyrir farsælli og tímabærri
niðurstöðu.
Um þvætting
Í DAG
MUNURINN Á
ÞVÆTTING OG
LYGI
ÞORVALDUR
GYLFASON
Hvor er þá verri, bullarinn eða
lygarinn? Af tvennu illu kann
einhverjum að sýnast það í
fljótu bragði vera verra að
mæla gegn betri vitund – ljúga.
En er það víst? Er það skárra
að mæla gegn engri vitund?
Síðasta hálmstráið
Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir mennta-
málaráðherra hefur ekki beinlínis átt
sjö dagana sæla í embætti síðan hún
varð varaformaður Sjálfstæðisflokksins í
október síðastliðnum. Pólitísk tilvera er
henni sérlega mótdræg þessa dagana
og hefur frumvarpið um Ríkisútvarpið
fengið æ verri einkunn eftir því sem
menn hafa skoðað það betur. Engu að
síður er mál manna að afgreiðsla frum-
varpsins sé orðin einskonar prófsteinn
á pólitískan orðstír Þorgerðar og það sé
nauðsyn, stöðu hennar vegna, að
afgreiða málið. Menn minnast
andstöðunnar við skólagjöld í
háskólum. Styttingu náms til
stúdentsprófs varð Þorgerð-
ur að fresta vegna deilna.
Og fjölmiðlafrumvarpið
nýja vekur enga sérstaka
kátínu. Þannig er Ríkisútvarpið einskonar
hálmstrá.
Allt í plati
Djúpvitrir stjórnspekingar telja fullvíst að
Þorgerður Katrín hafi ekki lagt fram nýtt
fjölmiðlafrumvarp í vikunni til þess að
fá það afgreitt með hraði í vor. Hún hafi
vitað sem var að andstöðu við þess hátt-
ar óðagot gætti meðal framsóknarmanna
að ekki sé talað um stjórnarandstöðuna.
Og gagnrýnin á efni frumvarpsins vex
með hverjum degi. Lögleiðing afskipta
af ritstjórnarstefnu og agavaldi yfir
starfsfólki fjölmiðla er eitt. Sigurður
G. Guðjónsson, slyngur lögmaður og
fjölmiðlarekandi, kveðst í Viðskipta-
blaðinu vera gáttaður á frumvarpinu
og vísar til takmarkana á
eignarhaldi: „Slæmt var nú
fjölmiðlafrumvarp Davíðs
Oddssonar en þetta er öllu verra og
það í alla staði.“ Enn aðrir benda á að
frumvarpið nýja verði RÚV-frumvarpinu
ekki til framdráttar. Öðru nær. Og hvað
gengur þá menntamálaráðherra til?
Spennandi
„Við verðum að hjálpa Íslendingum,“ á
Bush að hafa sagt við Davíð Oddsson
í Hvíta húsinu í júlí 2004 á síðustu
metrum Davíðs á forsætisráðherrastóli.
Það hefur að minnsta kosti Styrmir
Gunnarsson ritstjóri fyrir satt í umfjöllun
sinni um Davíð í bókinni „Forsætisráð-
herrar Íslands“.
Nú eru menn spenntir að sjá tillög-
ur sendinefndar Bandaríkjamanna
um það hvernig þeir vilja efna varn-
arsamninginn í anda fundarins í
Hvíta húsinu.
johannh@frettabladid.is
���������������������������������������������������������������������
�������������
������������
��������������������������
�������������������������������������������������������������������
����
�����
�����
�
Þegar afmælum er fagnað er venjan sú að afmælisbarninu eru færðar gjafir. Fréttablaðið og útgáfufélag þess 365 ákváðu hins vegar að snúa þessari hefð við og færa Lands-
bókasafni Íslands veglega gjöf í tilefni af fimm ára útgáfuafmæli
sem Fréttablaðið fagnar um þessar mundir. Gjöfin er stórmerki-
legt blaðasafn sem Sveinn R. Eyjólfsson, fyrrverandi útgefandi DV
um árabil og einn af guðfeðrum Fréttablaðsins, á veg og vanda af.
Dagblaðasafn Sveins er einstakt í sinni röð en það samanstendur
af öllum tölublöðum af Vísi, Dagblaðinu, DV, Þjóðviljanum, Tíman-
um og Morgunblaðinu og er kirfilega innbundið, að stóru leyti í
vandaðar leðurbækur.
Sveinn vann um árabil að uppbyggingu safnsins, sem hófst í
kringum 1960, en mesti fengur söfnunarinnar var eflaust þegar
hann eignaðist sögufrægt dagblaðasafn Böðvars Kvaran tíu árum
síðar, í kringum 1970.
Dagblaðasafn Sveins komst í eigu 365 í framhaldi af kaupum á
DV og það er 365 mikið gleðiefni að koma því í örugga höfn til
Landsbókasafnsins þar sem fer fram stórmerkileg vinna við að
koma prentuðu efni á stafrænt form og gera það aðgengilegt á net-
inu. Samkvæmt nýjustu talningu safnsins eru nú meðal annars
þegar aðgengileg á stafrænu formi öll kort af Íslandi frá upphafi til
1900, um 390.000 blaðsíður af handritum og öll íslensk tímarit frá
upphafi til 1920.
365 fylgir gjöfinni úr hlaði með veglegu fjárframlagi til Lands-
bókasafnsins vegna stafrænnar ljósmyndunar á Vísi, Dagblaðinu,
DV og Fréttablaðinu auk þess sem samkomulag hefur verið gert
um frekara samstarf um afhendingu 365 á þeim blöðum sem félag-
ið gefur út á stafrænu formi, en eins og dyggir lesendur Frétta-
blaðsins á netinu vita er hægt að lesa blaðið þar í heild á pdf-
formi.
Þessi þáttur samningsins er ekki síst mikilvægur fyrir Frétta-
blaðið, sem og íslenskt þjóðfélag og umræðu í heild, því nokkuð
hefur skort upp á að efni áður útgefinna tölublaða sé nægilega
aðgengilegt á netinu.
Morgunblaðið hefur verið í fararbroddi íslenskra dagblaða við
að gera útgefið efni sitt öllum aðgengilegt, bæði með afbragðs
gagnasafni á netinu og með sambærilegum samningi við Lands-
bókasafnið og Fréttablaðið hefur nú gert um stafræna ljósmyndun
á blöðunum.
Gjarnan er haft á orði að dagblöð geri ekki annað en að spegla
samtíma sinn, en lesendur vita líka að sú mynd sem er varpað upp
af atburðum líðandi stundar getur verið ansi misjöfn eftir því í
hvaða blaði hún birtist. Í því sambandi er mjög mikilvægt að geta
kynnt sér umræðu, fréttir og önnur skrif um tiltekin mál frá sem
flestum hliðum. Gjöf og samningur 365 við Landsbókasafn Íslands
er lóð á þá vogarskál hvort sem horft er aftur til upphaf síðustu
aldar, eða bara tvö ár aftur í tímann.
SJÓNARMIÐ
JÓN KALDAL
365 færa Landsbókasafni gjöf í tilefni af fimm
ára útgáfuafmæli Fréttablaðsins.
Mikilvægur gluggi
til fortíðar
Lesendur vita líka að sú mynd sem er varpað upp af
atburðum líðandi stundar getur verið ansi misjöfn
eftir því í hvaða blaði hún birtist.