Tíminn - 22.03.1978, Blaðsíða 6

♦ • T-
Miðvikudagur 22. marz 1978.
6
Mjóikursamiag KÞ á Húsavik. Gamla húsið fremst, en viöbyggingin fjær.
Að mestu lokið við
endurbyggingu
Mjólkursamlags KÞ
Húsavik, mánudag 27. Það sá
naumast út úr augum fyrir hrið
og stormurinn vældi, þegar við
lögðum leið okkar i Mjólkur-
samlag Kauplélags Þingeyinga
á Húsavik, Vetur konungur var i
algleymingi, fór hamförum og
hann teiknaði hin hvitbláu form
sin á húsin, göturnar og þér var
það ljóst, að hér hafði hann öll
völd. Hvítfextar öldurnar brotn-
uðu á hafnargörðunum, þar sem
veriö var að losa togarann, en
bátarnir höfðu ekki róið.
Þaö var þvi dálitið undarlegt
aö brjótast með hriðina og
storminn i fangið til þess að
ræða um mjólkurafurðir og af-
urðir landbúnaðarins. 1 svona
veðri er manni annað efst i huga
en sveitabúskapur, þvi hin ið-
græna jörð var nú hvit, svo
langt sem augað eygði.
:i() ár i
Mjólkursamlagi
t Mjólkursamlagi'KÞ hittum
við að máli mjólkursamlags-
stjórann Harald Gislason, en
hann hefur stjórnað samlaginu
frá stofnun þess, eða i þrjá ára-
tugi. Haraldur lærði mjólkur-
fræði i Mjókurbúi Flóamanna á
árunum 1934-1936, en var siðan
þrjú ár við nám i Danmörku og
siðan um tima i Þýzkalandi, eða
nánar til tekið til 1939, en þá var
ófriðurinn að brjótast út og Har-
aldur kom heim.
Við báðum Harald að segja
okkur ofurlitið frá Mjólkursam-
laginu, sem hann hefur stýrt svo
að segja frá stofnun þess.
— Þegar ég kom hingað til
starfa, var mjólkurvinnsla á
frumstigi. Hér voru starfandi
tvö rjómabú i S-Þingeyjarsýslu,
annað á Húsavik en hitt á Brú-
um við Laxárvirkjun.
öll mjólkursala t.d. hér á
Húsavik var bara milli húsa,
einsog tiðkaðist i þá daga. Menn
höfðu gjarnan sauðfé og kýr, en
unnu svo við sjósókn og annað,
þvi að verkaskiptingin var önn-
ur en núna tiðkast. Menn voru
lengi með kýr hér á Húsavik,
liklega allt fram til 1955.
Menn höfðu þessar kýr auð-
vitað fyrst og fremst sér til við-
urværis. Kaupfélagið seldi ekki
mjólk, en eftir að mjólkursam-
lagið tók til starfa og fór að selja
mjólk, fækkaði kúm á Húsavik
þar til þessi búskapur lagðist af
með öllu.
Það voru miklar framfarir i
hollustuháttum þegar við byrj-
uðum að senda gerilsneydda
mjólk á markaðinn.
Þessi gerilsneydda mjólk var
að visu seld i lausu en þetta
gerði þó sitt gagn.
En eins og framleiðsla á
neyzlumjólk var neyðarúrræði i
bænum, þá var mjólkurfram-
leiðslan á félagssvæðinu eigin-
lega aukabúgrein.
Núna er mjólkin seld i lokuð-
um umbúðum. 1 10 litra kössum
og i eins og tveggja litra fern-
um. Þá er rjómi og súrmjólk
einnig pakkað i hliðstæðar um-
búðir.
Það var dálitið átak að koma
neyzlumjólkursölunni i þetta
horf, þvi markaðurinn er ekki
mikill fyrir neyzlumjólk hér og
stofnkostnaður er mikill i pökk-
un á neyzlumjólk.
Mest af mjólkinni
til vinnslu
Sú endurbót og viðbygging,
sem hér hefur verið unnið að i
mjólkursamlaginu, hefur mið-
azt við það að tryggja hag-
kvæma vinnslu á neyzlumjólk
fyrir tiltölulega takmarkaðan
markað og vinnslu á mjólk i
osta og f 1., sem fer til sölu á er-
lendan og innlendan markað.
Sala á neyzlumjólk er einkum
hér á Húsavik. Þá er allgóð sala
til þéttbýlissvæðisins við Mý-
vatn. Að Laugum og i kjarna,
sem virðist vera að myndast við
Laxárvirkjun. Þá eru það þorp-
in austur með ströndinni, Kópa-
sker og Raufarhöfn. Einnig er
talsverð mjólkurnevzla i skól-
um, t.d. i öxarfirði og viðar.
Ferðamannastraumur hefur
nokkur áhrif, en hann er mjög
að aukast i sýsluna.
Um það bil 14% af mjólkinni
fara til neyzlu, þ.e. er neyzlu-
mjólk. Annað fer til vinnslu. Ef
við tökum neyzlumjólk, rjóma
og skyr, þá fara 20% af ný-
mjólkinni sem okkur berst til
neyzlu. Það sem eftir er af
mjólkinni fer til smjörfram-
leiðslu og i ostagerð. Eitthvað
fer þó i kasein, sem er nauðsyn-
legt framhald af smjörstrokk-
un.
Þeir ostar sem hér eru fram-
leiddir — en viðtæk verkaskipt-
ing er sem kunnugt er milli
mjólkursamlaganna — eru 45%
skorpulaus mjólkurostur og
blokkostur 10 kg. Auk þess erum
við með smáosta, Tilsitter og
Port Salut. Þá er og framleidd-
ur mysuostur.
— Hvernig hefur gengið að
selja framleiðsluna og hvernig
likar hún?
— Ég er nú kannski ekki rétti
maðurinn til þess að leggja dóm
á það, en ég get þó fullyrt, að við
höfum komið okkur upp við-
skiptasamböndum þar sem
skapazt hefur fullt traust milli
framleiðenda og kaupenda, en
það segir kannski alla söguna.
Sem áður sagði, þá var mjólk-
urframleiðslan i sýslunni fyrst i
stað eins konar aukabúgrein, en
nú skiptir mjólkurframleiðslan
miklu —máli. Nú hafa bændur
um 60% af sinum bútekjum frá
mjólkursölunni.
— Það kemur fram hér að
framan, að mjög litill hluti
mjólkurinnar fer til vinnslu, eða
um 80%. Á öðrum framleiðslu-
svæðum, þá fer mestur hluti
mjólkurinnar til neyzlu.
Afkoman betri hjá
þeim sem selja mjólk
til neytenda
— Ilefur þessi aðstöðumund-
ur áhrif á hag bænda?
Haraldur Gislason,
samlagsstjóri KÞ.
Viðta/ við
Haraid
Gís/ason,
sam/agsstfóra
á Húsavik
— Það ætti ekki svo að vera,
en i reyndinni er það svo, að
bændur sem selja mikla neyzlu-
mjólk fá betra verð, þvi að hinar
ýmsu m jólkurvörur, sem
framleiddar eru úr mjólkinni,
eru ekki rétt verðlagðar að
minu mati. Ef við t.d. framleið-
um smjör og kasein, þá er úti-
lokað að ná grundvallarverði til
bóndans. Þegar bóndinn hefði
fengið sitt væri ekkert eftir til
þess að standa straum af vinnsl-
unni
Ef mjólkin fer til neyzlu, þá
næst grundvallarverð, og ég tel
að mjólk, rjómi og skyr gefi
grundvallarverð, ásamt hinum
feitari ostum.
Ef ekki koma til breytingar á
framleiðsluverðinu á árinu, þá
ná þessi framleiðslu-mjólkurbú
ekki grundvallarverði i ár. Það
tel ég alveg ljóst.
Sérstaklega tel ég að það
verði erfitt hjá þeim, sem eru i
magrari ostunum og kasein
framleiðslunni.
— Við hér i Mjólkursamlagi
KÞ höfum hin seinni ár náð
grundvallarverðinu, svona oft-
ast nær. Þó náðum við ekki
þessu marki á árinu 1976 en þá
skorti nokkuð upp á verð. Þá
vorum við skyldaðir til þess að
framleiða smjör, en þá var
skortur á smjöri, þvi niður-
greiðslur voru miklar og verðið
þvi lágt. Siðan framleiddum við
kasein úr undanrennunni. Þetta
gekk svona i hálft ár. Það var
talin skylda okkar að koma i veg
fyrir smjörskort, en það kom
auðvitað hart niður á vinnslubú-
unum.
Það kom reyndar fleira til,
þvi við vorum um þær mundir
að byrja á tankvæðingu, en það
hefur ávallt nokkra erfiðleika i
för með sér. Ýms tækniatriði
þurfti að leysa fyrirvaralaust,
vigtun og fl. og flokkun var óná-
kvæm, en það er önnur saga.
Tankvæðingunni er nú lokið.
Ifún mætti hér dálitilli and-
stöðu, einkum hjá þeim sem
litla mjólk framleiddu, þvi
stofnkostnaður er talsverður.
— Hvert varð heildarverð-
mæti framleiðslunnar á siðasta
ári?
— Það get ég ekki sagt á
þessu stigi, þvi reikningar eru
ekki alveg fullgerðir, en láta
mun nærri að heildarsalan nemi
um 800 milljónum króna.f
— Við mjólkurbúið starfa 26
fastir starfsmenn, þar af fjórir
bilstjórar. Tveir eru á skrif-
stofu, auk mín, en hinir vinna að
framleiðslunni, og vinna sem
svarar einum starfemanni sem
svarar einum starfsmanni er
framkvæmd af kaupfélaginu, en
þeir reikna okkur það fyrir
þjónustu sem þeir veita. Sá
þáttur er fyrir utan þetta.
Heildarframleiðslan á svæð-
inu er nú um 8 milljón litrar af
mjólk á ári og framleiðendur
eru um 200 talsins.
Flestir urðu þeir á fjórða
hundrað, en þótt þeim hafi
fækkað, hefur framleiðslan
stöðugt verið að aukast. Var um
það bil ein milljón litra fyrst
þegar ég kom hingað, en er nú
um 8 milljón litrar, eins og áður
sagði.
— Nú hafa staðið yfir miklai
framkvæmdir hér. Hvenær hóf-
ust þær og hverjar eru þær?
— Mjólkursamlagið hefur allt
verið endurbyggt, og þær fram-
kvæmdir eru nú á lokastigi.
Reist var mikil viðbygging við
húsið. Þar er ostagerð og osta-
geymsla. Gamla samlagshúsið
hefur lika verið endurbyggt svo
að segja frá grunni, þvi að við
urðum að endurnýja allar
leiðslur, rafleiðslur, vatnsleiðsl-
ur og gufuleiðslur. Ennfremur
öll gólf og einangrun. Segja má
að um endurbyggingu hafi verið
að ræða.
Þessar framkvæmdir hófust
árið 1972 og þær standa enn yfir,
en eru á lokastigi. Eftir er hluti
af kjallara og að mála húsið að
utan. Þetta er orðið mikið hús,
þvi málningin utan á það kostar
um hálfa milljón króna, eða
kostaði það, þegar málningin
var keypt.
Má nú segja að aðstaðan hér
sé orðin góð og samboðin kröf-
um timans.
Geymsla og dreifing mjólkur-
innar er öruggari en hún var.
Það er til marks um það að þeg-
ar heitast var i sumar, hafði það
sáralitil áhrif á gæði mjólkur-
innar, en heitustu mánuðina hér
áður fór oft mikið af mjólkinni i
2. og 3. flokk.
Þetta eru framfarir, sem ber
að fagna.
Umræða um landbúnað
á lágu plani
— Nú hefur orðið mikil um-
ræða i landinu um stöðu land-
búnaðar og framtið hans. Hvað
vilt þú segja um hana?
— Ég held að það sé nú vægt
til orða tekið, ef maður segir að
umræðan sé á óskaplega lágu
plani — og hún er engum til
sóma. Sérstaklega þá ekki
þeim, sem þar ganga lengst.
Það er ekki þar með sagt að
ég geti ekki fallizt á að vissar
veilur séu i landbúnaðarfram-
leiðslunni. Þvi vil ég manna sið-
astur neita. Auka þarf stjórnun,
svo dæmi séu nefnd.
Nú,þvi sama má með gildum
rökum halda fram ef maður at-
hugar aðrar búgreinar þessa
lands, sjávarútveg og fleira. En
að taka eina atvinnugrein svona
út úr og úthúða henni, og þeim
sem hana stunda, og telja henni
allt til foráttu, bæði af leikum og
lærðum, það á eftir að hefna
sin, og ér þeim sem að áróðrin-
um standa til skammar.
Það leynir sér ekki, að þeir
sem helgað hafa búvörufram-
leiðslunni ævistarf sitt, þykir að
sér vegið, og það er i raun og
veru skiljanlegt þegar flogið er
yfir fannhvitt landið, þar sem
ekki sér dökkan dil. Þá undrast
maður að unnt skuli vera að
framleiða búvöru, mat og
klæðnað, — ekki einvörðungu til
innlendrar neyzlu, heldur lika
til útflutnings.
Langur timi er liðinn siðan
fyrstu rjómabúin voru stofnuð,
en þau voru undanfari mjólkur-
stöðvanna. Verðmætur og
fallegur er skinnaiðnaðurinn og
ullariðnaðurinn, sem þróazt
hefur i framhaldi af búvöru-
framleiðslunni.
Og i vetrarriki S-Þingeyjar-
sýslu verður það auðskildara en
áður, að landbúnaður hlýtur að
vera örðug starfsgrein, sem
ekki er svo auðvelt að vera án.
JG.