Tíminn - 22.03.1978, Blaðsíða 18

18
Mibvikudagur 22. marz 1978.
Halldór Gunnarsson, Holti undir Eyjaf jöllum:
Um málefni
landbúnaðarins
Aramót eru tími uppgjörs og
þvi ekki úrvegiað láta huga reika
til liðins árs. Þá verður mér fyrst
hugsað til allra þeirra ótföinda, er
fjölmiðlar fluttu undir jól og ára-
mót, þar sem fjármálamisferli og
auögunarbrot af öllum möguleg-
um og, ég vil segja ómögulegum,
tegundum koma fyrir. Erum við
þó ýmsu vön og köllum ekki allt
ömmu okkar i þessum efnum.
En hér er um svo mörg og stór
afbrot að ræða, sem upp koma á
örfáum dögum að mann hlytur að
undra og spyrja sjálfan sig sem
svo: Er það tilviljun að allt þetta
kemur upp á yfirborðið svo að
segja samtimis, eða hefur verið
gerð einhver herferð til að koma
þessu upp nú eða þá það sem
verst væri: Er þetta orðið svona
mikið og almennt að við eigum
von á slíku svo að segja hvenær
sem vera skal.
Ég mun enga tilraun gera til
þess að svara þessari spurningu.
Til þess brestur mig bæði vit og
þekkingu.
Aðeins vil ég vona og trúa að
þaðsétilviljun hvað margt kom i
ljós samtimis.
Hitt hlýtur að vekja manni
furðu hvað þetta afbrotafólk virð-
ist ólikt þvi sem venjulegast er,
þar sem ógæfusamir unglingar
leiðast inná ógæfubraut og virð-
ast oft á tiðum óstöðvandi. Þar
viröist oftast drykkja, lausung og
upplausn heimila aðalorsökin, en
i þessum tilvikum virðist i flest-
um tilfellum um að ræða menn i
góöum stöðum og aðstöðu eftir
þvi sem vant er að meta það i
okkar þjóðfélagi.
Er kannski eitthvaö rangt við
verðmætamat samtimans?
Er lifsgæöakapphlaupið búið að
hlaupa með okkur i gönur.
Gamall málsháttur segir að það
þurfi sterk bein til að þola góöa
daga. Mér sýnist auðsætt að þjóð
okkar hafi alls ekki þolað þá
skyndibreytingu sem varö á okk-
ar þjóðlifi i siðasta striöi við her-
setuna en henni fylgdi fullar
hendur fjár, oft fýrir litla eða
enga vinnu. Lika má nefna bú-
setubreytinguna úr strjálbýli
sveita í þéttbýli á Suö-Vestur-
horni landsins, allt þetta eru svo
mikil umskipti úr sárri neyð
heimskreppunnar að það hlýtur
að setja mark sitt á þjóðlífið um
eitthvert árabil.
Um jólin las ég tvær bækur,
sem báðar urðu til þess að dýpka
skilning minn á þessari breytingu
Báðar fjalla þær um þetta tima-
bil, sem mikill fjöldi fólks man
ennþá, en vill ekki muna eða lær-
dóma af draga. Það er nefnilega
eins með þjóðir og einstaklinga,
þeir sem hafa komizt úr fátækt til
bjargálna eöa ég tali ekki um
auðs, þeirgleyma gjarnan fortið-
inni og telja að öll veraldargæöin
og hamingjan fáist keypt fýrir
peninga. En svo einfalt er þetta
nú ekki. Hugsjónir, lifstiigangur
og lifsánægja, þetta skapa pen-
ingar ekki. Það er enn i fullu gildi
máltækið sem segir : Hvaöstoðar
það manninn þó hann eignist all-
an heiminn, ef han biður tjón á
sálu sinni. Bók þeirra Einars
Karls Haraldssonar og Ólafs R.
Einarssonar, Gúttóslagurinn 9.
nóv. 1932, bregður upp, oft á átak-
anlegan hátt, myndum úr lifi
verkafólks i Reykjavik i heims-
kreppunni miðri. Þar er barizt
fyrir þvi að fá vinnu og umfram
allt að fá fullnægt þeirri frumþörf
mannsins að fá að éta og lifa.
Þá er breyting þjóðlifsins úr
sveit i bæ ekki lengra komin' en
svo, að i Reykjavik lifir góðu lifi
stórfjölskyldan, sem verið hafði
burðarás þjóðlifsins um aldir.
Bók Ólafs Jóhanns Sigurðsson-
ar, Seiður og hélog, fer aftur á
móti næmum höndum um þjóð-
lifsbreytinguna, sem verður sam-
fara hernámi og hersetu, hvernig
hugsjónir og gömul gildismöt
verða að vikja fyrir nýjum og
vafasamari háttum.
Hafa t.d. skoðanir Jóns Guð-
jónssonar verkamanns ekki of
marga fylgismenn nú? Er
Aronskan t.d. ekki skilgetið af-
kvæmi þessara hugmynda og er
ekki Guðlaugur Guðmundsson
kaupmaður nánast persónugerv-
ingur þeirra fésýslumanna sem
mest eru áberandi i fjármálalifi
dagsins i dag? Þvi miður verð ég
aðsvara þessum spurningum ját-
andi. Eg er ekki farinn að sjá að
upptalningar kerfisins, þ.e.a.s.
börn sem alin eru upp á stofnun-
um i umsjá sérfræðinga sem
vinna frá kl. 9—5, en eiga tæplega
i raun föður eða móður að ég tali
nú ekki um munað eins og afa og
ömmu, verði jafnokar barna stór-
fjölskyldunnar eins og hún var
áður fyrri.
011 þessi f irring, allt þetta óper-
sónulega lif, tengslaleysi viö for-
eldra og ættingja, lifsgæðakapp-
hlaup og streita hlýturað leiða til
ófarnaðar. öll erum við i eðli okk-
ar sjálfstæðir einstaklingar sem
gera kröfu til þess að lifa og
starfa iþeim anda, enekki eins og
tannhjól i vél. Múgmennskan er
svo óralangt frá eðli Islendings-
ins, og vona ég að þjóð okkar
rumski áöur en of langt verður
gengið á þessari óheiíabraut. Þá
er mesta kauptið ársins nýlega
um garð gengin. Vonandi hafa
kupsýslumenn uppskorið svo sem
þeir sáðu.
Hafieinhver borið skarðan hlut
frá borði, þætti mér trúlegast, að
það hefði verið höfundur jólanna.
t öllu þvi auglýsingaskrumi og
kaupæði sem þessari árstið fýlg-
ir, verður oft knappur timi til
hugleiðinga um lifið og tilveruna.
Enhvaðsem öllum trúarlegum
áhuga liður þá gefa þessir dagar
örlitið grið fyrir auglýsingum og
áróðri, og er það kærkomin til-
breyting.
Málefni bænda hafa verið meir
til umræðu allt siðastliðið ár en
oft áður og er það i sjálfu sér
fagnaðarefni. Hitt sýnist öllu al-
varlegra þegar góðæriö er orðið
eitt af helztu vandamálum land-
búnaðarins. Mikið mál hefur ver-
ið borið i að hér sé offramleiðsla á
landbúnaðarvörum. Samt er fá-
anlegur hér i verzlunum innflutt-
ur þurrkaður kaffirjómi, en sam-
kvæmt kenoingum Dagblaðsins
er lausnin sú að fækka bændum
um helming. Athugum þetta að-
eins betur. Samkvæmt gildandi
lögum frá 1959, sem byggö eru á
samkomulagi bænda og neytenda
eiga bændur rétt á útflutningsbót-
um úr rikissjóði allt að 10% af
heiidarverðmæti landbúnaðar-
framleiðslu ár hvert. Flest árin
sem siöan eru liðin hefur þetta
nægt og oft verið afgangur, en
siðasta ár bregður svo við að
þessi kvóti nægir ekki, og stafar
það fyrst og fremst af verðbólgu
innanlands, sem er rúmlegatíföld
á móts við nágranna og markaös-
löndin og svo þvi að allar okkar
nágranna- og markaðsþjóðir
vernda sinn landbúnað mun meir
en hér er gert. Framleiðsluaukn-
ing er tæpast umtalsverð.
A siðasta ári er talið, að um-
framframleiðslan i nautgripa- og
sauðfjárafurðum hafi verið 11%,
þar af eru likur á að 8% hafi verið
framleiddaf rikinu sjálfu og ýms-
um smáframleiðendum i þéttbýli
og utan lögbýla. Finnst nú ekki
jafnvel Dagblaðsmönnum eins og
mér, að fyrst bæri nú að taka fyr-
ir þessa framleiðslu áður en kost-
ir alvörubænda verða þrengdir
meir en orðið er?
Ég neita þvi alveg, að nokkurt
vit sé í, að rikið sé s jálft að fram-
leiða vörurá yfirfullan markað og
þar með að framlejjjöa beint i út-
flutning. Nú munu einhverjir
segja sem svo: Eru þetta ekki
tóm tilraunabú, sem ekki verður
án verið? Ég svara þvi hiklaust
neitandi. 1 fyrsta lagi þarf ekki
nokkur hundruð fjár á hverju búi
til þess aö gera tilraunir, og i öðru
lagi teldi ég að ýmsar tilraunir
mundu nýtast betur væri þeim
dreift og þær unnar i samvinnu
við bændur. Um framleiðslu utan
lögbýla hef ég þá skoðun, að ekki
sé hægt eða réttlætanlegt að
banna þessa framleiðslu, enda
vafasamt, hvernig þvi banni yrði
framfylgt, þar að auki fyndist
mér það allt of mikil skerðing á
persónufrelsi.
Hitt fyndist mér eðlilegt og sjálf
sagt, þar sem ég lit á þessa
framleiðslu eins og hvert annað
sport, að þessir aðilar fengju að-
eins útflutningsverð fyrir sina
framleiðslu. Hitt er svo annað
mál, sem mér finnst bæði vert og
þarft aö hugleiða i fullri alvöru,
getum viðekki nýtt þetta fé, sem i
Utflutningsbætur er varið, skyn-
samlegar bæði fyrir bændur og
neytendur með þvi að láta is-
lenzka neytendur njóta þeirra,
annað hvort i stórauknum niður-
greiðslum og lækkun vöruverðs á
þann hátt eða bændur fengju ein-
hvern hluta framleiðsluverösins
greitt beint frá rikinu og varan
lækkaði samkvæmt þvi. Ég hef
þá skoðunaðfarsælla séað greiða
vöruna niður á frumstigi heldur
en á sfðasta stigi eins og nú er
gert. Að stefna visvitandi að út-
flutningsframleiðslu landbúnað-
arvara hlýtur að vera mjög erfitt
i framkvæmd þegar verðbólgan
innanlands fer jafn miklum ham-
förum og hún hefur gert nú að
undanförnu. Þetta á ekki ein-
göngu við um landbúnaðarvörur,
allur okkar útflutningsiðnaöur að
heita má erá heldjarþröm, meira
að segja fiskiðnaður ekki undan-
skilinn, sem býr þó við alveg sér-
stakt markaðsástand, þar sem
fiskverðshækkanir voru óvenju
miklar allt siðastliðið ár.
Svo er hér svolitið dæmi til um
hugsunar fyrir Dagblaðsmenn og
aðra unnendur islenzks landbún-
aðar og útflutningsiðnaöar.
Um árabil hafa verið i gangi
ööru hverju athuganir á þvi að
flytja út islenzkt vatn, til sölu og
neyzlu erlendis. Sýnist vist flest
um fljótt á litið að þaö hljóti að
vera hagstætt, ekki þarf að kaupa
hráefnið dýrum dómum, að
minnsta kosti höfum við Sunn-
lendingar verið aflögufærir sið-
ustu sumrin, en hvað er þá að?
Umbúða- pökkunar- og flutnings-
kostnaður er svo mikill að þetta
reynist ekki arðbært. A sama
tima flytja t.d. Norðmenn út
neyzluvatn i stórum stil með á-
gætum árangri að sagt er. Þetta
litla dæmi um það hvernig verð-
bólgan leikur okkur getum við út
fært miklu viðar i þjóðfélaginu.
Fáar ef nokkrar atvinnugreinar
þola verr verðbólgu en landbún-
aður, og starfar þetta fyrst og
fremst af þvi hvað veltuhraði
fjármagnsins er hægur i þessari
atvinnugrein, en fjármagnsþörf
mikil.
Ég efast um að fólk geri sér
þetta ljóst eins og það er i raun-
veruleikanum. Þvi vil ég aðeins i
örstuttu máli setja upp dæmi af
sauðfjárbónda á Suðurlandi. Við
skulum hugsa okkur að hann eigi
bú og bústofn vorið 1976. 1 mai
verður hann að kaupa áburð, og
getur hann þá fengið vixil til
þeirra kaupa, sem greiðist með
fyrstu greiðslu fyrir sauðfé inn-
lagt sama haust. Siðan kemur
vinna við heyskap, og svo hvað af
öðru, hirðing og sauðburður þvi
sem næst ári siðar, þá aftur á-
burður. Rúmlega einu og hálfu
ári eftir að byrjað er að festa
rekstrarfé koma fyrstu afurðir til
tekna, þ.e.a.s. i þessu dæmi. Ef
við gerum ráð fyrir að þessi bóndi
hafi skipt við S.S., sem er stærsti
sláturleyfishafi landsins, fékk
hann i haust rúm 64% af þvi
veröi sem honum var ætlað sam-
kvæmt grundvelli, frá þvi dragast
lögboðin gjöld, stofnlánadeild
1.74%, lifeyrissjóður 1.03%, sto&i-
sjóður félagsins 1% og svo flutn-
ingur aðsláturhúsi 9 kr. á kg. Eft-
ir verður þá sem nettógreiðsla til
bónda 60% af verðinu, sem mun
vera þvi sem næst nákvæmlega
það sem bóndinn þarf að greiða
fyriraðföng búsins,væru kostnað-
arliðir réttilega metnir. Kaup
bönda og fjölskyldu kemur svo
væntanlega að mestum hluta i
mai' og júni næstkomandi, af-
gangurinnef guð lofar og allt fæst
greitt i október 1978. Sem sagt,
það eru 21 /2 ár frá þvi aö bóndinn
festir fé i rekstri þangaö til kaup
hans allt fyrir þær sömu afurðir
kemur tilskila gegnum kerfið. Nú
stafar þessi seinagangur i
greiðslum hjá S.S. ekki af vilja-
leysi forráðamanna þess fyrir-
tækis til þess að greiða örar og
betur til okkar bænda. Heldur
stafar þetta af þvi að þeir fá ekki
nóg afurðalánafé hjá Seðlabank-
anum og viðskiptabönkum. Af
framansögðu held ég að flestum
hljóti að vera ljóst, að i þeirri
verölagsþróun, sem hér rikir, er
undirstaða kjarabóta til bænda að
fá afurðir greiddar að sem
stærstuin hluta við afhendingu.
Mikill áróður og oft ósanngjarn
hefur verið rekinn gegn bænda-
stéttinni á liðnu ári og raunar
mun lengur. Hefur þetta gengið
svo langt að rikisfjölmiðlarnir
hafa tæpast sagt tflutlaust frá. Þó
hefur nú um og eftir áramótin
orðið sú ánægjulega þröun hjá
sjónvarpi, að það hefur greinilega
lagt sig eftir þvi að skýra málin á
hlutlausan hátt. Ég veit ekki
hvort almenningur skilur afstöðu
okkar bænda til fréttaflutnings af
hækkunum búvöruverðs rétt. Það
er eðlilegt að greint sé frá hækk-
unum búvöruverðs rétt. Þaö er
eðlilegt að greint sé frá hækkun-
um, en hækkar ekki fleira en
þessar vörur? Þvi miður hafa
orðið meiri hækkanir á land-
búnaðarvörum en æskilegt er, en
þarna er bara um að ræða verð-
bólguvöxtinn i þjóðfélaginu.
Mjólk hefur t.d. hækkað frá 13.
des. 1976 til 7. des. 1977 um 64.9%,
undanrenna um 66% á sama
tima. Þetta er margrakiö i fjöl-
miðlum með tilheyrandi útlegg-
ingum. En sölargeislinn frá Fló-
rida, þ.e.a.s. Tropikana, svo vel
auglýst vara sé nefnd, skyldi
hann ekki hafa lækkað á sama
tima? Nei, ó nei. Hann hefur
hækkað um 64%. En ég hefi
hvergi séð þess getið i fjölmiðlum
að þessi vörutegund hafi hækkað.
Þetta er það, sem við teljum
ekki eðlilegt, að geta aðeins um
hækkanir á okkar vörum, eins og
þær séu næstum það eina sem
hækkar.
Um læknaáróöur gegn neyzlu
landbúnaðarvara er nú kannski
bezt fyrir leikmann að segja sem
minnst. Þó virðist mér nú ýmis-
legtminna sannað i þeim efnum
en sumir vilja vera láta og þar
rekist eitt á annars horn. Eitt er
þó það, sem mérsýnist augljóst,
að viö bændur verðum að taka
mark á, en það er að mat á fitu i
fæðu hefur greinilega breytzt.
Kemurþarbæði til áróöur, og svo
hitt, að fólk sem lifir við sæld, vill
gjarnan éta mikið án þess að
fitna. Þess vegna má maturinn
sem það neytir, ekki vera of
kjarngóður. Þessu eigum við að
svara. Með þetta i huga finnst
mér fáránlegt að við skulum ekki
fyrir löngu vera hættir að reyna
að framleiða fitumikla mjóik. En
þá verður neytandinn lika að gera
sér ijóst að um leið og hann hefur
ekki áhuga á mjólkurfitu eða
smjöri, verður’ hann aö greiða
hærra verö fyrir undanrennu. Og
þá sé ég ekkert þvi til fyrirstöðu
að smjörið verði notað i stað
jurtafeitieins og Bjarni Þjóðleifs-
son læknir leggur til i grein i Tim-
anum rétt fyrir jöl, en hvaða er-
indi smjöriðá igegnum smjörlik-
isgerðirnar, eins og hann talar
um, það skil ég ekki. Mér finnst
það mundi fyrst og fremst verða
til að gera það dýrara. Hver til-
gangur smjörlikisgerða er finnst
mér alveg koma skýrt fram i
nafni þeirra. Um dilkakj ötið er
auðvitað sama að segja. Vilji
fölkið fá horkjöt, eigum við að
láta það eftir þvi. Sá sem borgar
vöruna verður að segja til um
hvað hann vill fá.Hitt verða allir
að gera sér ljóst, að það kostar
meira að framleiða horkjöt af
þeirri einföldu ástæðu að þá
leggst kostnaðurinn við fram-
leiðsluna á færrikg. 1 áðurnefndri
grein Bjarna minnist hann á að
mjólkurdrykkja fullorðinna sé ó-
holl. Ekki finnst mér það nú trú-
legt. En hvað um þaö, skyldi ekki
vera vafasöm hollusta i þambi
alls konar gosdrykkja, svo sem
Kóka kóla og annars sliks, sem
ekki innihalda teljandi af næring-
arefnum nema sykur.
Frá árinu 1974 hafa laun bænda
lækkað úr tæpum 80% af kaupi
viðmiðunarstétta i 67% árið ’76. A
sama tima hefur bændum eðli-
lega fækkað, en á þessum tíma
hefur bankamönnum fjölgað um
45%, og eru þeir nú þvi sem næst
hálfdrættingar að fjöida við
bændur, bankamenn um 1800,
bændurum3800.Hvorirætli skapi
númeiri verðmæti i þjóðfélaginu,
bankamenn eða bændur? Bændur
una illa þeim órétti sem þeir voru
beittir i haust af yfirdómi. Enn
fæst engin leiðrétting á fjár-
magnslið. Það er enn rúmar 3.6
millj. þrátt fyrir að sannanlegt er
að það þarf minnst 13.2 miUjónir i
stofn. Ekki fæst heldur leiðrétting
vegna vaxtakostnaðar i rekstri.
Þá eru laun bónda nú lægri á
reiknaða timaeiningu en lægstu
laun opinberrastarfsmanna og þó
að bóndi sé bundinn við starf sitt
alla daga árs, jafnt helga sem
rúmhelga, er það að engu metíð.
Og svo tU að kóróna skömmina
eru brotin á okkur jafnréttislög
með þvi að eiginkonum okkar er
ætlað lægra kaup en okkur við
sömu störf.
Éghygg að nú sé mælirinn senn
fullur. Bændur munu ekki una þvi
öUu lengurað vera höndlaðirsem
ánauðugir þrælar þjóðfélagsins.
Við munum, eins og verkamenn
á þvi herrans ári 1932, berjast
fyrir þvi að fá eðlilega umbun og
arð iðju okkar.