Tíminn - 07.05.1978, Blaðsíða 11

Sunnudagur 7. mai 1978.
11
er kallað. Drengurinn grét það
eitt að hann hafði ekki getað
komið upp um foreldra sina:
„Stalin er minn eini faðir og
móðir”, sagði hann.
öllu þessu óskaplega kerfi
upplýsinga og persónunjósna,
sem oft stjórnuðust auðvitað af
persónulegri óvildi, lýsir Nadez
dja mjög itarlega. En þau hjón
og raunverulegir vinir þeirra
komust alltaf að þvi fýrr eða
siðar hverjir voru njósnarar.
Þau vissu lika herjir mundu
hafa komið ljóðinu um Stalin i
hendur þeirra, sem réðu lifi og
dauða. En við þessu varð ekkert
gert.Osip Mandelstam breytti i
engu ljóðagerð sinni og las verk
sin fyrir vini sem óvini. Honum
var þörf að láta til sin heyra.
Þegar Mandelstamhjónin
voru flutt i útlegðina lýsir hún
hvernig þau stóðu við lestar-
gluggann i fylgd þriggja her-
manna, sem ekki viku frá þeim
fyrr en komið var á áfangastað
mörgum dögum siðar. Henni
fannst eins og veröldin hefði
klofnað i tvennt. óróinn var ,
horfinn óttinn lika og hún segir :
„Mótþrói var gagnlaus. Ég
hafði glatað tilfinningunni fyrir
dauðanum, af þvieg varkomin i
heim þeirra, sem ekki eru til.
Þegar maðurerað farast finnur
maður ekki til ótta. Óttinn er
ljósglampi,vilji til lífs, játandi.
Hann er evrópsk tilfinning.
Hann hefúr skapað sjálfsvirð-
ingu, vitund um eigin verðleika,
eigin réttindi, þarfir, kröfur,
óskir. Manneskjan umvefur sitt
og er hrædd um að glata þvi.
Óttinn og vonin eru tengd. Glati
maður voninni, glatar maður
lika óttanum. Maður hefur ekk-
ert að óttast .
Nautið sem leitt er til slátrun-
ar vonar að það geti sloppið og
trampað á kvölurum sinum.
önnur nauthafaekkisagtþvi að
það takist aldrei, — að sá, sem
dreginn er frá hjörðinni muni
aldrei koma til hennar aftur. 1
mannlegu samfélagi er alltaf
veriðað skiptastá frásögnum af
reynslu. En ég hefi enn ekki
heyrt um neinn, sem berst gegn
þviaðvera leiddur til aftökunn-
ar, að hann reyni að sleppa,
verjast, brjóti sér leið Ut og flýi.
Menn hafa þvert á móti fundið
upp sérstaka tegund hetjuskap-
ar fyrir þann, sem á að taka af
lifi, — að deyja með lausar
hendur ogekki bundið fyrir aug-
un. En ég stend með nautinu og
blindu æði þess. Það vegur ekki
og metur hvort tilraunin heppn-
ist, af mannlegri skynsemi og
tregðu og reynir þvi ekki and-
styggilega tilfinningu vonleys-
isins.
Siðar hefi ég oft velt fyrir
mér, hvortmaður ætti að gráta
þegar manni er misþyrmt og
trampað á manni. Væri ekki
bezt að stirðna i djöfullegu hug-
rekki og svara böðlunum með
fyrirlitningu og þögn? Ég ákvað
að maður ætti að gráta. Siðustu
leifar mannlegs virðuleika og
lifstrúar eru i aumlegu kjökri,
sem heyrist stundum, guð veit
hvaðan, inn i hljóðeinangraða
klefana. Með þessum gráti skil-
ur manneskjan eftir sig spor á
jörðinni og sýnir mannkyninu
að hún hefur lifað og dáið. 1
grátnum ver hún rétt sinn til að
lifa, sendir frelsinu boð og biður
um hjálp og andspyrnu. Það
verður að gráta þegar ekkert
annað er eftir. Þögn er sannlegt
brot gegn mannkyninu”.
Þetta segir Nadezdja þegar
hún i fylgd með sársjúkum
manni sinum og þremur her-
mönnum fór i Utlegð. Og hUn
stóð við þetta. HUn hélt áfram
alla tið að spyrna gegn, þrjósk-
ast, varðveita það, sem allt
rikiskerfið reyndi að Utrýma.
Hér er engin leið að segja frá
nema örfáum atriðum þessa
merkilega rits. Skilgreiningarn-
ir á eðlivaldsins og einkum þess
valds, sem i Sovétrikjunum
safnast á hendur Stalins og
samstarfsmanna hans, eru bæði
um framsetningu og skerpu
óralangt frá venjulegum
hugleiðingum um eðfi valds.
Þær eru fyrst og siðast reynsla
þeirra, sem þoldu þetta vald.
HUn skilgreinir lika hvaða hug-
mynd það var, sem gerði mö'gu-
legt að fara eins með Sovétfólk-
ið og raun bar vitni. „Það var
hugmyndin um'segir Nadezdja,
,,að til væri óhrekjanlegur vis-
indalegur sannleikur, sem allir
yrðu að tileinka sér, þegar allir
hefðutileinkað sérhann,þá gætu
menn sagt fyrir um framtiðina
og breytt sögunni að eigin vild
með þvi að gripa til skynsam-
legra aðgerða. Frá þessu stafar
sá myndugleiki, sem einkenndi
þá sem höfðu tileinkað sér sann-
leikann. Þessi trúarbrögð sem
áhangendurnir kalla visindi,
gerir þann að guði, sem iklædd-
ur er valdi. Þessi trú hafði eigin
tákn og siðgæði, það höfðum við
séð. Upp úr 1920 voru enn marg-
ir sem minntust þess,hvernig
kristnin sigraði og á sama hátt
spáðu þeir þúsund ára riki hinn-
ar nýju trUar.... Og þeir, sem
þessu trúðu voru vissir um
paradis á jörðu i stað launa á
himnum. En mikilvægast alls
var að efast ekki og trúa stað-
fastlega á þann sannleika, sem
visindin höfðu komizt að.”
Nadezdja segir i framhaldi af
þessufrá samtali, sem hUn átti
við Averbach, sem var helzti
hugmyndafræðingur sovézkra
skálda fram að þvi að sósial-
realisminn hélt innreið sina.
Averbach kvað Osip ekki hafa
neina stéttartilfinningu, þess
vegna væri hann lélegt skáld.
Það væri ekki til skáldskapur
eða menning i algildri merk-
ingu, einungis borgaraleg list og
öreigalist, og sama máli gegndi
um menninguna. Ekkert eilift
og óumbreytanlegt er til og einu
gildin eru stéttarlegs eðlis. Þar
eð sigur öreiganna er alger og
þeir munu rikja um eilifð, þá
eru gildi þeirra eilif. Averbach
viðurkenndi ekki annað en að
röksemdafærsla hans væri
byggð á visindum og þar af leið-
andi óhrekjandi. Þessar hug-
myndir voru undirstaða þess
hvernig stjómað var, og settu
mark sitt á hvernig verk manna
voru metin, — og hvernig lif
manna var metið.
HUn segir lika frá fjölmörg-
um, sem efuðust um þennan al-
gilda sannleika, fólki,sem hafði
önnur gildi að leiðarljósi, önnur
mið i lifi sinu en að þjóna sann-
leika, sem ákveðinn var af
þeim, sem með völdin fóru
hverju sinni. HUn segir frá
Pasternak og hvernig sambandi
hans og Osips var háttað. Þeir
voruað mörgu leyti andstæður,
en áttu sameiginlegt að þeir
trUðu báðir á andlegt frelsi,
frelsi til að tUlka það, sem þau
sáu og reyndu. En mest segir þó
frá skáldkonunni miklu önnu
Achmatovu, tryggum vin i
hverri raun.
Og hUn segir lika frá þeim
sem hún kynntist i útlegðinni,
fólkisem Utskúfað var,rifiðfrá
ættingjum sinum og börnum og
geymt hingað og þangað á við-
áttum Sovétlýðveldanna. En
fyrst og siðast fjallar hún um
vanda þess að taka afstöðu,
vanda þess að vera manneskja i
ómanneskjulegu kerfi. Hlutverk
hennar verður að varðveita
verk manns sins, verja þau fyrir
eyðileggingu og sýna heiminum
að þau hefðu gilcfi.
1. mai 1938 var Osip Mandel-
stam handtekinn i annað sinn.
Siðast fréttistaf honum i fanga-
búðum nálægt Vladivostok i
desember það ár. 1 siðasta bréf-
inu frá honum til Sjura bróður
sins og Nadezdja segist hann
hafa veriðdæmdur til fimm ára
þrælkunarvist fyrir andbylting-
arstarfsemi. Hann kveðst vera
fárveikurog sé trúlega til einsk-
is að senda sér föt, mat og pen-
inga. Enginn veit hvenær hann
lézt, sennilega um jólaleytið
1938,en áreiðanlega ekki siðar
en i april 1939. Nadezdja sendi
honum böggul en fékk hann end-
ursendan með áletruninni: end-
ursent vegna dauða viðtakanda.
Þannig fékk hún fregnina af
dauða hans. Ekkert annað.
Einhvers staðar segir hún
söguna af prestinum Avvakum,
sem var leiðtogi rétttrúaðra og
sendur af zarnum i útlegð
ásamt konu sinni. Dauðþreytt
voru þau hjón á ferð i Siberiu.
Konan lagðist niður þegar hún
gat ekki lengur gengið og
spurði: „Hvelangt eigum við að
fara?” „Alla leið til grafarinn-
ar, kona”, sagði Avvakum, Og
konan stóð á fætur og hélt
áfram.
H.Ó.
Það er
leikur einn
'erkfærum frá okkur
Handv erkfæri
Lóðbretti löng og stutt
Mótavírsstangir
Mótavírsklippur
Járnaklippur
Blikkklippur
Sagir
Hamrar
Slaghamrar
Kúbein
Meitlar
Steinborar
Múrboltar
Rörtangir
Þvingur
Naglakassar
Naglasvuntur
Múrverkfæri gott úrval
Múrsköfur
Á Iréttskeiðar
Verkfœrakassar
Nælonsnúrur
Vinnuvettlingar
Málbönd
Tröppur
Lamir, lásar
Smekklásar
Kwiksetskrár
Koparsaumur
Glerlistar, gúmmí
Silicone og acryl kitti
Byggingavörur
Sambandsins
Suóurlandsbraut 32 • Símar82033 -82180

Sendið okkur
hjólbarða
og látið setja
VUL-CAP
kaldsólningar
munstrið á
barðann.
ELLlULLlr
Smiöjuvegi 32-34 — Símar 4-39-88 &• 4-48-80 — Kópavogi