Tíminn - 22.09.1978, Page 7

Tíminn - 22.09.1978, Page 7
Föstudagur 22. september 1978 7 Félagshyggja Framsóknarmanna . («a) hvað HErrm súsíalisminn á íslenzku? TÍMINN hefur aö undanförnu flutt athyglisverö oröaskipti um hugtakiö félagshyggju, langar mig aö hnýta þar viö nokkrum athugasemdum. Oröiö sósialismi.er vist komiö upp suður i Frakklandi um 1840 og var brátt tekið upp i önnur Evrópumál. Það var og er heiti á stjómmálastefnu eöa öllu heldur á tilteknum straumi hug- mynda um þjóðfélagsmál, sem hefur kvislazt og breytzt ýmis- lega i timans rás. Til aö mynda var sam vinnustefnan á bernskuskeiöi sinu i Bretlandi og Frakklandi talin til sósial- ismans. Þegar Benedikt Jónsson á Auðnum og fleiri þingeyskir samvinnumenn fara aö teljasig til sósialista um eöa eftir 1890, þá er þaö i þessum skilningi hugtaksins. Þaö er þá látiö spanna allar þær stefnur og kenningar, sem miöa að þvi aö jafna hlut manna meö þvi aö takmarka á einhvern hátt einkaeignarrétt framleiöslu- tækjanna, eins og samvinnu- menn vildu gera með þvi aö verzlunin yröi félagseign fram- leiðenda og neytenda. Þó er um þetta leyti orðiö tiökanlegt, aö láta hugtakiö sósialisma aöeins tákna stefnu og kenningu Karls Marx og af- brigði hennar en ekki fjarskyld- ari stefnur, svo sem samvinnu- stefnu, stjórnleysisstefnu eöa þá stefnu Henrys Georges aö gera einkagróöa af jaröeignum upp- tækan meöskatti. Þessi þrengri merking hugtaksins varö kunn á tslandi undir nafninu jafnaöar- stefna. Grein Jóns Dúasonar Um sósialisma i þessari þrengri merkingu ritaöi Jón Dúason, þá ungur námsmaöur i Kaupmannahöfn, langa grein, sem birtist i Timariti íslenzkra samvinnufélagaárin 1916-17 (X. árgangur, blS. 105-129og 165-182, XI. árg., bls. 21-30). Þar hafnar Jón heitinu jafnaöarmennska, eins og hann kallaö.þar, en seg- ir:,,Rétta þýðingin’ á ;,Sodal- isme” væri félagshyggjá eða sameignarstefna (Commun- isme), ...„Enda er heiti grein- arinnar einmitt „Félagshyggj- an”. Ekki veit ég hvort þaö orö er nýgjörvingur Jöns, en ljóst er af kynningu hans, aö hann telur það ekki alþekkt i islenzku. Þaö er orö af þvi tæi, sem málfræö- ingar kalla tökuþýöingu, ná- kvæm eftirmynd hins erlenda orös, sem þaö á aö leysa af hólmi f islenzku máli. Jón skilgreinir sósialisma svo, aö þar séu kenningar Marx aðmestu einráöar, ensegir: „A Islandi viröist sú villa hafa slæðzt inn i huga sumra manna, að samvinnufélagsskapur væri tegund af félagshyggju”. (XI., 21.) Ritstjórinn, sem birti þessa grein, var Sigurður Jónsson i Yztafelli, skömmu siöar fyrsti ráöherra Framsóknarflokksins. Hann aöhylltist sams konar rót- tæka samvinnustefnu og Bene- dikt á Auönum og Jónas frá Hriflu. ífyrsta hefti Tímaritsins 1916 haföi hann talaö um jafn- aöarstefnu og jafnaðarmenn,. sem hann taldi aö myndu til- einka sér margt af hugmyndum samvinnumanna, og trúlega rynnu báöar stefnurnar saman aölokum (bls. 40-41). I inngangi sinum aö grein Jóns Dúasonar (bls.101-103) tekur hann fyrir- vararlaust upp oröiö félags- hyggja pg vill gera skýran .- greinarmun á henni og sam- vinnunni Þó itrekar hann þá skoöun sina, „að báöar ste&i- urnar geti átt samleiö i sumum atriöum”....og hann getur „eigi veriö á sama máli aö öllu leyti” og greinarhöfundur um þaö aö telja félagshyggjuna „óheppi- lega sem sem ráöandi þjóöfélagsvald”. Svo nálægt stóöu sumir feöur Framsóknarflokksins sósial- ismanum — félagshyggjunni — þótt þeir sjálfir aöhylitust hann ekki, heldur samvinnuhugsjón- ir. I rauninni var óhentugt fyrir þá aö eiga ekki orö, sem spannaöi hvort tveggja. Samvinna eða y samkeppni Ariö eftir aö Siguröur ritar svo.flytur Rétturgrein eftir Jón i Yztafelli, son hans, sem heitir „Nýir straumar’\ (II. árg., 2. hefti, bls. 21-34). Þar talar hann um hugmyndastefnur samtím- ans, sem einkennist af fráhvarfi frá einstaklingshyggju og sam- keppnisanda 19. aldar. Af sviöi stjórnmálanna tilfærir hann sem fulltrúa nýju straumanna: jaröskattsmenn (Georgista), jafnaðarmenn (svo sem hann kallar sósfalista, ósnortinn af nýyrN Jóns Dúasonar), stjórn- leysingja og samvinnufélaga, þeir eigi þaö sameiginlegt, aö „undirstaöa kenninganna er bjartsýnin, trúin á félagsdyggð- irnar....” Þetta allt i heild nefnir hann samvinnustefnu en andstæöu hennar samkeppnisstefnu. Heit- aö samvinnustefna er hér ekki heppilega valiö þvi aö þaö hafði fyrir aöra og þrengri merkingu enda varðaldreialgengt aö nota þaö eins og Jón gerir hér. Félagshyggja varö aldrei heldur almenn þýöing á hugtak- inu sósialismi og er oröið þó i rauninni ekki illa til fundiö. Heitið jafnaöarstefna hélt velh um sinn. Siöar tóku sumir Framsóknarmenn upp oröiö félagshyggja en létu þaö þá tákna hiö sama og Jón i Yzta- felli nefndi samvinnustefnu þ.e.a.s. allan þann breiöa straum i þjóöfélagsmálum, sem gengurgegn einstaklingshyggju og heldur fram „félags- dyggöunum.” Nú eru Framsóknarmenn búnir aö nota þetta orö svo mik- Helgi Skúli Kjartansson iö aö þaö er oröiö nánast ónot- hæft um sósialismann, rétt eins og Alþýöuflokkurinn hefur lagt undir sig heitiö jafnaöarstefna svo aö þaö veröur ekki heldur notaö um sósiahsmann nema eina grein hans. Þvi vantar enn á hann.gott islenzkt heiti. Og séoröiö félagshyggja fariö aö ergja Framsóknarmenn sjálfa eöa oröiö þeim miskliöar- efni væri vissulega vel til fundiö aö gefa þvi aftur sina upphaf- legu merkingu. Fjclagshygojan.' Eptir Jón Dúctsnn. I. Fjelagshyggjukenningarnar. ” Uppruni fjelagshyKSntinnar. Hágfræði er ein- liver hin yngstu visindi. Meöan hvert heimili framleiddi það, sem til heimilisþarfa þurfti, og litið sem ekkert var keypt að, gat.auðvitað ekki verið um hagfræði að ræða i eiginlegum skilningi. Á siðustu árum hefir oröið mikil hreyting á framleiðslunni í flestum menningarlöndum. Iðnfræði og vinnuskipting liafa haldið innreið- sína. Eitt heimili, einti atvinnurekandi, framleiðir að eins eina eða fáar vörutegundir, sem eiga að seljast á Itinum opna markaði. har kaupa svo atvinnurekendur aðrar nauðsynj- ar sinar, beint, eða með aðstoð milliliða. Viðfangsefni hágfræðinnar er, að greiða sundur orsök og afleiðing í þessu stórfenglega, fjölbreytta og flókna atvinnulifi þjóð- fjelagsins og þjóðfjelaganna. Fetta >gróandi þjóðlíf Iteíir vakið þörf á nýjum visindum: hagfræði. Hagfræðin liefir umskapast á síðustu áratugum. Höíuðatriði í þessum breytingum eru tvenn. Mönnum hefir lærzt að hagnýta sjer afályktun og tilályktun jöfnum höndum við rann- Félag'shyo'o-jan. Kftir Jón /hiason. III. Fólagsliyggja og sainvinnufólagssktipur. Niöurln^r. A Islundi virði9t sú villa hafa alæðst imt i liuga sinni'a mannn, að sainvinnufélagsskapui' nf félngshyggju. frlag'nhi/ggjunnar. ViiM'i teguml er keppinuntur Hvað þetta þessu vfirliti: Fclagsliyggja er nfneitari hagfræðar alþjóðalegur stjórnmiilalegui' stóttabarátta Samvinnu féhujxskaptu tvent er ósamrýmanlegt, má sjá 101 B. S k u I d i r. 1. Innstæða sparisjóðsdeildar 2. — varasjóðs .... 3. — stofnsjóðs................. 4. - annara sjóðstofnana 5. — sláturhúsreiknings .... 6. Ýmsir lánardrottnar : a. Utlendir viðskiptamenn . kr. 19.S71.S2 b. Utanfjelagsmenn hjerá landi - 1,967.58 c. Fjelagsmenn og fjelags- deilclir...................- 64,006.18 7. Óúthlutaður verzlunarágóði og fjárhæðir til sjóðauka...................................... Samtals . . . I 42' 16 60 4 16 S5 37 k'j. Í222.63 .1S4 tI ,157.70 .077.21) .000 110 S45.5S 089.62 361,577.23 ' •Snciatisme.• " Shr. siðasu hepti: Fjelagshyggjan og samviiman , cplir rilslj. S Samvinnufélagssknpur er: hagfræðisleg stefna ramþjóðlegur óþólitiskur sameining allta stétta til að vinna að sameiginleg- um hagstnunum bygður á framsókn og satn- kepni býgður á frelsi og frjáls- um samtökum einstakl- inganna. ^larx og lærisveinum hans var þetta ljóst frá upp- hafi og börðust þvi á móti samvinnuhugmyndimti með- al verkamanna á Þýzkalandi. Þeim tókst cinnig að drcpa hana. Siðan hafa þeir verið andskotar samvinnu- félagsskaparins, þangað til á siðustu árum. En það er bygður á allsherjar einokun bygður á valdboði ríkisins. Hallgrtmur Kristinsson'. 111. Fjelagshygg/an og samvinnan. (Socialisme og Cooperafion.) Allt af eru ný orð að koma fram í islenzkri tungu i ræðu og riti, sem ný hugtðk eða verknaður er bundinn við. Sem dæmi þessa má taka orðin, sem hjer eru höfð að fyrirsögn. Fyrir ekki löngu slðan þekktust eigi orðin hjer á landi, með þeim stefnum, sem þau eru nú látin tákna, nema þá af einstöku mðnnum. Fyrra orðið, eða merking þess, kom samt fyr i Ijós, eða farið var, i frjetta- skyni, að minnast á flokka þá i útlöndum, sem stefnu fjelagshyggjumanna fylgja. Var þá með liryllingi miklum litið svo á. að bar væru vargar í vjeum þjóðfjelagsheild- Ályktun 17. þings S.U.F. um sjávarútvegsmál: Með fullum yfirráðum yfir 200 milna fiskveiði- lögsögu hefur náðst ein- hver mikilvægasti áfanginn i þeirri við- leitni að treysta atvinnu- og sjálfstæðisgrundvöll islensku þjóðarinnar. Nú ráða íslendingar sjálfir nýtingu auðæfa hafsins i kringum land- ið.Þessum auðæfum ber að ráðstafa þannig, að þau endist um alla framtið og veiti þjóðar- búinu i heild og einstök- um byggðarlögum sem mestan og stöðugan arð. Til þess að þetta megi takast verður að leggja áherslu á mark- vissa stjórnun og hag- kvæmni i, sjávarútvegi. Jafnari endurnýjun skipastólsins A siöustu árum hefur veriö gert myndarlegt átak i endurnýjun fiskiskipaflotans eftir mikla van- ræks'lu á þvi sviöi. ör tækniþróun i skipasmiöaiönaöinum kallar á sifellda endurnýjun flotans og heppilegast er aö hún eigi sér stööugt staö, en ekki i miklum stökkum. Þingiö leggur áherslu á frekari uppbyggingu islensks skipasmiöaiönaöar meö þaö aö markmiöi aö hann veröi einfær um viöhald og endurnýjun flot- ans. Þá miklu rekstraröröugleika. sem fiskiönaöurinn hefur átt viö aöetja undanfariö.má m.a. rekja til þess aö stærstur hluti þess fjármagns sem til ráöstöfunar hefur veriö i sjávarútvegi, hefur runniö til skipakaupa, en fiskiön- aöurinn látinn sitja á hakanum. Hafa þvi hvers konar nauösynleg- ar hagræöingar tafist úr hófi fram, en þær eru oftast forsenda fyrir bættri nýtingu hráefnis. Ennfremur vantar mikiö á, aö allt sjávarfangiö sé nýtt. Störf i fiskiönaöi veröi gerö meira aölaö- andi, þannig aö ekki þurfi aö flytja inn erlent vinnuafl. Útgerðarfyrirtæki meira byggð upp á félagsleg- um grundvelli Lögö veröi áhersla á aö ná sem mestu samræmi á milli veiöa og vinnslu til þess aö tryggja rekstrarafkomu fiskvinnslu- stööva jafnt sem fiskiskipanna og auka verömæti framleiöslunnar. M.a. veröi isfisksala erlendis samræmd þörfum innlendrar fiskvinnslu og atvinnuöryggi. Þarsemmisræmier milli veiöa og vinnslu skal lögö áhersla á aö bæta úr þvi, m.a. meö fyrir- greiöslu opinberra lánasjóöa viö sameiningu og samruna fyrir- tækja og byggja þau meira upp á félagslegum grundveUi. Sporna skal gegn þvi, aö upp risi ný fyrirtæki þar sem næg vinnsluaö- staöa er fyrir hendi. Auknar haf- og fiski- rannsóknir Þingiö hvetur til enn aukinna haf- og fiskirannsókna. Ahersla veröi lögö á leit og rannsóknir á vannýttum fiskistofnum, s.s. kol- munna og rækju, i þeim tilgangi aö létta sóknina i ofnýtta stofna. Jafnframt er þaö skoöun þingsins aö miöaö viö núverandi ástand fiskistofna sé ekki ástæöa til aö veita eriendum fiskiskipum veiöi- heimildir i islenskri ftskveiðilög- sögu.

x

Tíminn

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.