Fréttablaðið - 06.01.2007, Blaðsíða 92

T
veir bílar koma aðvíf-
andi að sama stæði
fyrir utan Smáralind.
Hvorugur bílstjórinn
neitar að gefa sig og
að endingu ákveða
ökuþórarnir að hringja í laganna
verði til að fá úrskurð um það hver
eigi rétt á stæðinu. Þetta er aðeins
ein af fjölmörgum örsögum úr
íslensku þjóðlífi þar sem heilbrigð
skynsemi, þolinmæði og umburð-
arlyndi hefði getað komið í veg
fyrir reiði eða pirring. „Reyndar
var fullt af lausum bílastæðum á
efri hæð Smáralindar, þannig
að til þessa atviks hefði aldrei
þurft að koma,“ segir Gunn-
ar Rúnar Sveinbjörnsson hjá
lögreglunni í Reykjavík um
þetta atvik sem átti sér stað
rétt fyrir jól. „Þetta er sígilt
dæmi um gífur-
lega streitu og
stress, sérstak-
lega ef fólk veltir
því fyrir sér eitt
augnablik að það
er að rífast yfir
bílastæði.“
Umferð og bílar eru
landsmönnum oft
umtalsefni og undir
það tekur Sigurður G. Tómasson,
útvarpsmaður á Útvarpi Sögu.
„Fólk pirrar sig mest á hegðun öku-
manna á vegum úti og þá sérstak-
lega á því þegar bræður þeirra og
systur gefa ekki stefnuljós. Margir
spyrja sig hvort stefnuljósin séu
jafnvel ekki staðalbúnaður á mörg-
um hinna stærri og nýrri jeppa.“
Stjórnmál eru mönnum einnig oft
ofarlega í huga og nefnir Sigurður
þá sérstaklega einn flokk sem
landsmenn virðast hafa sérstakan
bifur á um þessar mundir. „Hafi
einhvern tímann ríkt pirringur í
garð stjórnmálaafls á Íslandi
þá beinist hann nú gegn Fram-
sóknarflokknum. Það er
hreinlega eins og það hafi
gripið um sig djúpstæð andúð
á framsóknarmönnum.
Þetta jaðrar við
hatur.“
Í hugum flestra
er desembermán-
uður sá árstími
sem fer hvað
verst með geð-
heilsuna en
ekkert betra tekur við í janúar
þegar skilafrestur gjafa og útsöl-
ur herja á þjóðarsálina. Kristín
Einarsdóttir hjá Neytendasamtök-
unum segir þó nokkuð hringt inn í
byrjun mánaðarins þar sem
örvinglaðir neytendur býsnast
yfir því að verið sé að reyna að
gefa inneignarnótu fyrir útsölu-
verði en ekki upprunalegu verði.
Einnig fárast fólk yfir stuttum
skilarétti og allt árið eru innhring-
ingar þar sem kvartað er yfir of
háu verðlagi.
Anna Birna Halldórsdóttir hjá
Neytendastofu hefur sömu sögu að
segja af símatíma stofnunarinnar,
þar er mikið hringt inn og kveður þá
við sama tón. „Það er líka algengur
misskilningur að þegar verslanir
auglýsa að þær ætli að afnema virð-
isaukaskatt af vörum sínum í ein-
hverja ákveðna daga haldi fólk að
þar sé um skattsvik að ræða og
hringir þá inn til okkar til að tilkynna
okkur um hið ætlaða saknæma
athæfi.“ Að hennar sögn er þó nokk-
uð um að siðvöndum borgurum
landsins blöskri sú nekt er oft birtist
í einkamálaauglýsingum dagblaða
og á skiptiborði RÚV hefur einnig
orðið vart við siðavendni dyggra
áhorfenda sem láta bert hold oft fara
fyrir brjóstið á sér þegar klám eða
eitthvað sem fólk telur vera klám
birtist á skjánum.
Pirringur er í raun væg útgáfa af reiði og reiði er ein af okkar
fimm grunngeðshræringum,“
segir Oddi Erlingsson klínískur
sálfræðingur og útskýrir að þessi
tilfinning birtist þegar einhver
reyni að bremsa okkur af í að koma
fyrirætlunum okkar í fram-
kvæmd.
Oddi segir flesta fræðimenn
sammála um það að reiði sé eðlileg
tilfinning, jafnt hjá mönnum sem
dýrum og stundum geti hún verið
okkur hjálpleg við að ná markmið-
um okkar. „Fólk sér hlutina fyrir
sér, hvernig það ætlar að hafa þá
og hverju það ætlar að koma í
framkvæmd og upplifum við það
að einhver setji stein í götu okkar
og trufli dagskrána birtist þessi
sterka tilfinning oft,” segir Oddi.
Þannig hafi margir séð aðfanga-
dagskvöld fyrir sér sem heilaga og
rólega stund án áreitis og urðu því
nokkrir reiðir þegar þeim fannst
pítsufyrirtæki hér í bæ vera að
koma í veg fyrir það.
Oddi segir að vissulega hafi
utanaðkomandi áhrif mikið um það
að segja hversu pirruð við erum og
má þar kenna miklu álagi eða
þreytu um. Mikill hraði er í samfé-
laginu og pressa á að við náum að
sinna vinnu, fjölskyldu, vinum,
tómstundum og öðru. Ef eitthvað
hindrar okkur í að komast yfir dag-
skrána, jafnvel rautt ljós, getum
við orðið pirruð og reið og þeim
mun frekar ef álagið er mikið.
Einnig er viss árstími erfiðari en
annar og desembermánuður fer
þar fremstur í flokki en á þeim
tíma er íslenska þjóðin undir mik-
illi pressu. „Kröfurnar eru ofboðs-
lega miklar í desember. Fólk á að
taka þátt í öllu, kaupa hluti, fara á
tónleika, skemmtanir, fara í jóla-
hlaðborðið og vera með góðan mat.
Boginn er spenntur mjög hátt og
erfitt fyrir fólk að standa undir
öllum þessum væntingum sem það
gerir til sjálf síns. Þannig mátti sjá
álagið sem fólk var undir í desem-
ber þegar alvarlegt umferðarslys
varð á Vesturlandsvegi og loka
þurfti veginum í báðar áttir um
tíma. Þarna var eitthvað sem
hindraði það að vegfarendur næðu
markmiðum sínum á tilteknum
tíma og fólk upplifði eins og verið
væri að trufla það af ásetningi, að
einhver væri ekki að sinna starfi
sínu. Daginn eftir sáu svo sömu
aðilar að sér þegar þeir sáu að
engin handvömm var í gangi hjá
lögreglunni og hringdu og báðust
afsökunar.“
En getur pirringur smitað út frá
sér? Getur eitthvað sem angrar
einn farið að angra aðra líka ef
vakið er máls á því? Oddi svarar
því játandi. „Pirringur er tilfinn-
ing sem kraumar undir niðri, óljós
kennd og ef við sjáum að aðrir eru
reiðir yfir sama atriði fáum við
stuðning við það að pirringur okkar
sé réttlætanlegur og látum reiðina
því blossa upp.“ Oddi vill þó meina
að miðað við margar aðrar þjóðir
séum við tiltölulega umburðarlynd
og þar hjálpi til að þjóðarsálin er
fremur óskipulögð og kærulaus.“
Við eigum því oftar auðveldara
með að fyrirgefa trassaskap ann-
arra þegar við þurfum ekki annað
en að líta í eigin barm. Þjóðverjar
eru til dæmis mjög pottþéttir og
gera miklar kröfur til sín og ann-
arra, enda þekktir fyrir mun meiri
pirring en við.“
Oddi segir gott ráð við pirringi
og reiði vera góðan svefn og einnig
sé nauðsynlegt að temja sér
umburðarlyndi, en vel úthvíld
manneskja á alltaf auðveldara með
að setja sig í spor annarra og er
þar af leiðandi víðsýnni. „Það er
mikilvægt að reyna að minnka
almennt álag og slaka á kapphlaup-
inu. Yfirvegað fólk lítur á hindrun
sem verkefni.“
Stefán Jón Hafstein var umsjón-armaður Þjóðarsálarinnar í
fjölmörg ár og segir pirring þjóð-
arinnar hafa verið hvað fyrirferð-
armestan þegar þingmenn hækk-
uðu í launum. „Allt varð yfirleitt
arfavitlaust hjá okkur á Rás 2
þegar svo bar við. Ég man einnig
eftir einum svakalegum pirringi
þegar HSÍ ákvað að selja sýning-
arréttinn að Íslandsmótinu í hand-
knattleik í kringum 1990 til Stöðv-
ar 2 sem hugðist sýna leikina í
lokaðri dagskrá. Algjört met var
sett í innhringingum og voru lætin
fáheyrð á þeim tíma. Af öðrum
sígildum dæmum má svo nefna
misnærgætnisleg ummæli stjórn-
málamanna. Sannkallað stríðsá-
stand ríkti á Þjóðarsálinni þegar
Halldór Ásgrímsson lét hafa eftir
sér fræg ummæli um kvótann og
ekki má gleyma Bermúdaskál
Davíðs Oddsonar en þá var þessari
frægu ræðu Davíðs útvarpað og
þjóðin nötraði. Hann hafði samt
kjark til þess að mæta tveimur
dögum síðar til okkar í útvarps-
verið og sitja fyrir svörum og
segja sína hlið á málinu,“ segir
Stefán Jón þegar hann rifjar upp
það sem stendur helst upp úr Þjóð-
arsálinni.
Stefán Jón segir landsmenn
hafa getað fengið hitasótt á aðeins
einum eða tveimur klukkutímum
en þátturinn var með um fjórð-
ungshlustun og gaf því nokkuð
góða mynd af því sem angraði
bændur og búalið hverju sinni.
„Stundum kom það okkur á óvart
hvað varð að látum og greinilegt
að við höfðum ekki reiknað daginn
rétt. Þessi þáttur sýndi að blaða-
menn eru ekki alltaf með fingur-
inn á púlsinum.“
Snör viðbrögð Davíðs Oddson-
ar við umræðunni um Bermúda-
skálina sýnir að stjórnmálamenn
létu sig umræðuna í Þjóðarsál-
inni nokkru skipta og voru dæmi
um að ráðherrar létu sína menn
hlusta á Þjóðarsálina sem áttu
það til að hringja inn og leiðrétta
eða koma einhverju á framfæri
ef með þurfti. Stefán nefnir þar
sérstaklega Ólaf Ragnar Gríms-
son sem hafði alltaf sína umboðs-
menn með eyrun límd við tækið.
En var einhver einn árstími verri
en annar hvað varðar reiði Íslend-
inga? „Nei, ég varð ekki var við
það en það er eitt sem sannaðist
þá og það var að ef stjórnmála-
maður vill komast upp með eitt-
hvað er best að velja síðustu dag-
ana í júlí til þess. Þá er
pirringurinn í fríi.“
Við segjum stundum að við séum spegill þjóðarsálarinn-
ar,“ segir Lilja Hallfreðsdóttir,
sviðstjóri hjá Já sem starfrækir
þjónustunúmerin 118 og 1818. „Við
fáum í kringum 30 þúsund símtöl á
dag og finnum vel fyrir því þegar
landsmönnum liggur eitthvað á
hjarta. Þannig er fólk ekki aðeins
að fá símanúmerin sín heldur er
því einnig oft mikið niðri fyrir og
vill ræða það sem er að gerast í
þjóðfélaginu.“ Lilja segir að þeim
hjá 118 sé einna eftirminnilegast
þegar mál Árna Johnsen kom upp
árið 2002, en þá voru símalínur
rauðglóandi og vildi landinn fara
yfir málið með þjónustufulltrúun-
um. Það sama gerðist aftur í þjón-
ustuverinu þegar Árni lét ummæl-
in um „tæknilegu mistökin“ falla í
nóvember á síðasta ári.
Smærri atriði verða líka tilefni
til athugasemda viðskiptavina og
er þar af ýmsu að taka. „Fólk er oft
að reyna að finna gömlu verslun-
ina sína eða fyrirtækið, sem hefur
þá breytt um nafn og þá hjálpast
allir að til að finna út úr því hvar
það er niðurkomið. Margir hringja
líka og eru að reyna að rata í þess-
um nýju hverfum sem eru að rísa
og þá er kannski einhver í salnum
sem á heima nálægt og getur leið-
beint. Stundum láta þeir sem
hringja ný götuheiti fara í taug-
arnar á sér og spyrja hvað hafi
eiginlega orðið um góð og gild
götuheiti eins og Öldugötu og
Bárugötu.“ Þegar kosningar nálg-
ast fer allt á flug og kjósendur
hringja inn í leit að kjörstöðum og
Lilja segir að þá fljóti oft athuga-
semdir með um einstaka fram-
bjóðendur.
Mál málanna um þessar mundir
eru útsölurnar en þjónustufulltrú-
ar 118 verða þó nokkuð varir við
að mörgum þyki þær byrja helst
til of snemma þetta árið. Þannig
hafi landinn varla rennt niður síð-
asta hangikjötsbitanum þegar
hann neyðist til að fara aftur í
verslanirnar að skila jólagjöfun-
um eða nota útsölurnar. „Við erum
svolítið eins og miðstöð, hingað
hringir fólk og tilkynnir okkur um
rafmagnsleysi og annað og ef það
er eitthvað í gangi þarna úti er
nokkuð víst að við vitum af því.
Sumir þurfa að fá meiri útrás en
aðrir en góða hliðin er að þeir sem
eru virkilega pirraðir hringja oft
daginn eftir og biðjast afsökunar
og þá er afsökunarbeiðninni að
sjálfsögðu komið til skila.“
Lítil þjóð með
stuttan þráð
SMS-skeyti frá pítsufyrirtæki á aðfangadag setur hátíðar-
haldið í uppnám. Línur 118 glóa því götuheiti nýju hverf-
anna eru fáránleg. Er þjóðarsálin óvenju pirruð og hvað
er það helst sem henni misbýður? Júlía Margrét Alexanders-
dóttir fékk lærða og leika til að varpa ljósi á hvað það virkilega er
sem reitir íslensku þjóðina til reiði.
Þjóðverjar pirraðari
en Íslendingar
118 með puttann á þjóðarpúlsinum
Ólíklegustu hlutir ollu reiði