Fréttablaðið - 16.02.2007, Blaðsíða 26

Loftslagsbreytingar af mannavöldum eru eitt af helstu viðfangsefnum mann-
kyns á þessari öld. Ný skýrsla Vísinda-
nefndar Sameinuðu þjóðanna um lofts-
lagsbreytingar tekur af tvímæli um að
hlýnun andrúmsloftsins sé af mannavöld-
um. Óheft losun gróðurhúsalofttegunda
getur valdið jarðarbúum þungum búsifj-
um á næstu áratugum verði ekkert að
gert. Skýrsla Nicholas Stern hagfræðings
bresku ríkisstjórnarinnar bendir á að
kostnaðurinn við minnkun í losun gróður-
húsalofttegunda nú sé margfalt minni en kostnaður
vegna afleiðinga loftslagsbreytinga í framtíðinni.
Ríkisstjórnin hefur nú samþykkt nýja loftslagsstefnu
á grunni stefnumörkunar frá 2002. Helsta nýmælið í
stefnunni er langtímamarkmið um að minnka nettó-
losun gróðurhúsalofttegunda um 50-75% fram til
2050. Þessu markmiði verður ekki náð nema með
markvissum aðgerðum, þar sem dregið verður úr
eldsneytisnotkun, stutt við loftslagsvæna tækni og
stuðlað að bindingu kolefnis úr andrúmslofti með
landgræðslu og skógrækt. Í stefnunni er að finna
ákvæði um ýmsar aðgerðir af þessum toga og bent á
að þær gagnast oft til að ná jafnframt fleiri markmið-
um.
Helsta rót loftslagsvandans er bruni jarðefnaelds-
neytis, sem eykur styrk koldíoxíðs í lofthjúpnum.
Besta lausnin við þessum vanda er að nýta endurnýj-
anlegar orkulindir í stað olíu og kola. Nýting vatns-
afls og jarðhita á Íslandi til innanlandsnota eða
útflutningsiðnaðar er jákvæð frá þeim sjónarhóli.
Útflutningur á íslenskri þekkingu á sviði jarðhita og
annarrar loftslagsvænnar tækni er svo vafalítið
veigamesta framlag Íslendinga í baráttunni gegn
loftslagsbreytingum.
Mikið hefur verið rætt um stóriðju í sambandi við
hina nýju loftslagsskýrslu og stefnu Íslands. Þar er
nauðsynlegt að halda ákveðnum staðreyndum til
haga. Losun gróðurhúsalofttegunda á hvert framleitt
tonn af áli er líklega minni á Íslandi en í nokkru öðru
landi, vegna þess að álverin nýta endur-
nýjanlega orku og búa við mjög strang-
ar kröfur um losun flúorkolefna, sem
eru skæðar gróðurhúsalofttegundir. Því
er ekki hægt að halda fram með rökum
að stóriðja á Íslandi sé slæm hvað varð-
ar gróðurhúsaáhrif á heimsvísu. Það er
almennt viðurkennt að svo sé ekki og
þess vegna hafa Íslendingar fengið sér-
stakar losunarheimildir fyrir stóriðju
hér á landi í Kýótó-bókuninni.
Þetta þýðir auðvitað ekki að stóriðjan sé
án áhrifa á umhverfi okkar og náttúru.
Iðjuver og tengdar virkjanir hafa ýmis
neikvæð áhrif á náttúruna og umhverfið. Við leysum
ekki loftslagsvanda heimsins með því einu að virkja
íslensk fallvötn og jarðhitasvæði. Þar eru einnig ein-
stakar perlur á heimsvísu, sem við verðum að vernda
enn frekar en nú er gert. Stofnun Vatnajökulsþjóð-
garðs sem ríkisstjórnin hefur samþykkt er þannig
stórt skref í íslenskri náttúruvernd. Sú skoðun að
stóriðja á Íslandi eigi ekki rétt á sér sérstaklega
vegna loftslagsbreytinga stenst hins vegar enga rök-
lega skoðun. Þvert á móti hafa ýmis samtök veitt full-
trúum Íslands viðurkenningu fyrir stöðu landsins í
loftslagsmálum, þar sem nýting endurnýjanlegra
orkulinda er talin okkur helst til tekna.
Ísland á að vera í fararbroddi ríkja heims í barátt-
unni gegn loftslagsbreytingum. Við eigum að vera
leiðandi í aukinni nýtingu jarðhita á heimsvísu, inn-
leiða loftslagsvænt eldsneyti og tækni eins hratt og
við getum og græða upp landið í sátt við sjónarmið
náttúruverndar. Hin nýja stefna í loftslagsmálum
getur orðið okkur gagnlegur leiðarvísir á þeirri veg-
ferð. Þar er markið sett hátt og bent á raunhæfar
leiðir í átt að því marki, sem hrinda þarf í fram-
kvæmd.
Höfundur er umhverfisráðherra.
Ný stefna setur markið hátt
Er ég tók við land-læknisembættinu
var mér fljótlega ljóst að
vissir sjúklingahópar
fengu alls ekki þá þjón-
ustu er þeim bar lögum
samkvæmt. Ég var skip-
aður landlæknir og bar
því ábyrgð á að þessum hópum
væri sinnt.
Nútímavæðing á meðferð ósak-
hæfra geðsjúkra fanga hófst.
Bréf lá á borði mínu frá for-
vera mínum að útvega þyrfti ósak-
hæfum geðsjúkum afbrotamönn-
um er vistaðir höfðu verið í
fangelsum á Íslandi, m.a. einn
sjúklingur í 10 ár, vistun á réttar-
geðsjúkrahúsi á Norðurlöndum.
Ég talaði við ráðherra, þingnefnd-
ir og geðlækna án árangurs. Geð-
deildir töldu sig ekki hafa lokaðar
deildir og að deildir væru ekki
hannaðar eða mannaðar fyrir slíka
sjúklinga. Þá hjálpuðu kollegar
mínir í Svíþjóð og Noregi. Þeir
tóku við þeim. Síðan varð Bogi
Melsted, íslenskur geðlæknir,
yfirlæknir á réttargeðsjúkrahúsi í
Västervik í Svíþjóð og tók við
mörgum geðsjúkum föngum og
kom þeim til allgóðrar heilsu.
Verst þótti mér er þeir höfðu
samband við mig eftir að sjúkling-
urinn hafði náð allgóðri heilsu og
spurðu hvort við gætum tekið við
þeim. Ég sagði sem satt var að
fangelsi biði þeirra, „jæja þá fá
þeir að vera hjá okkur áfram“ var
svarið.
Ég ræddi við ráðherra eftir
ráðherra um stofnun réttargeð-
sjúkrahúss á Íslandi og skrifaði
greinar í Læknablaðið og önnur
blöð um nauðsyn slíkra stofnana.
Þeir vísuðu stöðugt í neikvæða
umsögn sumra íslenskra geðlækna
en sinntu ekki áliti Sigmundar Sig-
fússonar, yfirlæknis geðdeildar
FSA, sem vistað hafði 3 fanga með
góðum árangri þó að deildin væri
ekki sérlega mönnuð fyrir slíka
sjúklinga. Þessi barátta tók 10 eða
12 ár.
Þá kom skilningsgóður heil-
brigðisráðherra Guðmundur
Bjarnason sem tók málið upp og
síðar Sighvatur Björgvinsson og
stofnuðu Sogn m.a. með góðri
aðstoð Boga Melsted.
Þeir fóru ekki eftir mótmæla-
bréfi geðlæknafélagsins! Nú hefur
Sogn starfað í nær 15 ár og veitt
um 22 slíkum sjúklingum með-
ferð. Um 15 eru útskrifaðir og eft-
irmeðferð gengur vel í höndum
Magnúsar Skúlasonar geðlæknis,
Sigmundar Sigfússonar geðlæknis
og fleiri. Starfsemi á Sogni hefur
fengið mjög góða umsögn erlendra
réttargeðlækna. Stofnun Sogns
leiddi til nútímavæðingar í með-
ferð á geðsjúkum afbrotamönnum
á Íslandi.
Allir hafa nú gleymt mótmæl-
um geðlæknafélagsins og vonandi
þeir sjálfir.
Annað mál á dagskrá var að stofna
vistheimili fyrir útigangsfólk er
gekk um götur Reykjavíkurborg-
ar og leitaði skjóls af Ingólfi Arn-
arsyni á Arnarhóli, þetta fólk hafði
að litlu að hverfa nema nokkrum
skjólhýsum hjá AA samtökunum.
Ég ræddi við Magnús Kjartans-
son heilbrigðismálaráðherra um
málið. Hann vildi sannarlega
aðstoða þetta fólk en ekkert fé var
handbært frá Alþingi þrátt fyrir
margar tilraunir hans og einnig
fundi mína með þingnefndum.
Enginn fékkst til að sinna þessu
fólki nema Hvítasunnusöfnuður-
inn. Lítill áhugi fékkst hjá geð-
deildum. Hlaðgerðarkot var loks-
ins stofnað enda ódýr kostur fyrir
ríkið því að allflestir vistmenn
greiddu 2/3 af vistunarkostnaði
með örorkustyrk eða frá sveitar-
félagi. Hlaðgerðarkot hefur verið
rekið vel í yfir 30 ár með litlum
áföllum. Vissulega var nokkur
áhætta tekin við stjórnun
slíkra vistheimila enda
fékkst enginn fagmaður
til starfsins. Þeir sem
helst voru fáanlegir til
forstöðu voru félagar í
trúfélögum og áttu oft
sögu um fyrri vímuefna-
neyslu en höfðu langa
afturbatasögu. Þeir voru
ekki faglærðir. Eitt sinn
varð misferlis vart og þá
var fenginn annar forstöðumaður.
Erfitt var að fá lækna og hjúkrun-
arfólk til starfa á þeirri stofnun,
en fyrir tilstilli Hauks Þórðarson-
ar heitins og Þengils Oddssonar
sinnti heilsugæslan í Reykjahlíð
Hlaðgerðarkoti með vitjunum
nokkrum sinnum í mánuði ásamt
bakvakt. Líklega sá heilbrigðis-
starfsfólk lítinn frama í starfi á
slíkum stöðum. En lögreglan sagði
að rónarnir væru horfnir af götum
Reykjavíkurborgar. Síðan var
reist meðferðardeild á Vífilsstöð-
um fyrir áfengissjúka, ennfremur
var hafin „teymisvinna“ í tengsl-
um við Landspítalann.
Síðan var hafin starfsemi í Krísu-
vík. Ég frétti af aðstandendum
fíkniefnaneytenda, er hófu við-
gerðir á Krísuvíkurskólanum
nálægt Hafnarfirði, en ungum
neytendum fjölgaði mjög á þess-
um árum.
Ég aðstoðaði þá eftir megni og
kom þangað í eftirlitsferðir m.a.
ásamt biskupi og fór ég jafnframt
á fund þingnefnda. Krísuvíkur-
samtökin voru stofnuð og starfa
enn. Læknar frá Hafnarfirði sinna
vitjunum. En eins og áður fékkst
ekkert fé til félags - sálargæslu,
hjúkrunar eða iðjuþjálfunar. Sjúk-
lingar geta komið og farið að vild.
Að áliti Landlæknis var þetta tæp-
lega viðunandi þjónusta en aðrir
kostir voru ekki til.
Samtökin SÁÁ voru stofnuð af
baráttumönnum en líkt og áður
mótmæltu geðlæknar. Mikil deila
reis. Þetta var í tíð Magnúsar
Magnússonar heilbrigðismála-
ráðherra. Ég sá þann kost að sjón
væri sögu ríkari og bauð Magnúsi
í morgunverð að Silungapolli en
þar hafði SÁÁ hafið starfsemi
undir stjórn Hilmars Helgasonar,
Björgólfs Guðmundssonar og
fleiri. Er við komum þar árla
morguns komum við inn í sal en
þar sátu 4-6 vistmenn í kringum
nokkur borð og ræddu vanda-
málin, áfengisvandann, fjöl-
skyldumál, atvinnumál og fjár-
mál undir stjórn áfengisráðgjafa.
SÁÁ beinir mjög vistfólki að
sækja AA fundi eftir meðferð
sem bætir stórlega árangurinn.
Að minnsta kosti náðu Svíar og
Norðmenn ekki nægilega góðum
árangri með SÁÁ meðferðinni
fyrr en þeir beindu sjúklingum á
AA eftirmeðferðina (samanber
álit landlækna Norðmanna og
Svía).
Á leiðinni í borgina sagði
Magnús við mig: „Hér er í gangi
virk meðferð með þátttöku sjúk-
linga sem er ólík þeirri meðferð
sem ég veit að fer fram á geðdeild-
um. Við samþykkjum ríkisstyrk til
SÁÁ.“ Þessi heimsókn held ég að
hafi haft meiri þýðingu en lang-
dregnir fundir í ráðuneyti.
SÁÁ er komið til að vera og
geðlæknar mótmæltu starfsem-
inni ekki lengur og bera betri hug
til áfengisráðgjafa en áður.
Síðari hluti greinarinnar verður
birtur innan skamms.
Höfundur er fyrrverandi land-
læknir.
Velferðarríkið sinnir illa
úthýstum sjúklingum
Því er ekki hægt að halda fram með rökum að
stóriðja á Íslandi sé slæm hvað varðar gróður-
húsaáhrif á heimsvísu. Það er almennt viður-
kennt að svo sé ekki.
Ég ræddi við ráðherra eftir
ráðherra um stofnun réttargeð-
sjúkrahúss á Íslandi og skrif-
aði greinar í Læknablaðið og
önnur blöð um nauðsyn slíkra
stofnana.
Safapressa
fyrir heilsuna og línurnar
Fæst með
berjapressu
Verð frá kr.: 23.500Aðrir söluaðilar: