Fréttablaðið - 25.02.2007, Blaðsíða 8

greinar@frettabladid.is
„Köld slóð er
afbragðs
sakamálasaga“
JVJ / topp5.is
20% afsláttur ef greitt er með korti frá Kaupþingi
Sýnd í Smárabíói og Regnboganum
Alla síðustu viku geisuðu miklar umræð-ur um klámkaupstefnu þar sem andúð
almennings á að Reykjavík yrði vettvang-
ur slíkra viðskipta kom berlega í ljós. Það
var siðferðilegur sigur að hætt skyldi við
hana. Fólk í ferðabransanum hefur gagn-
rýnt að fólk fái ekki að koma hingað í
skemmtiferð og sorinn í netheimum hefur
verið ótrúlegur. Það er eins og tilgangur-
inn sé gleymdur. Í fyrsta viðtalinu sem haft var við
skipuleggjendur kom berlega í ljós að hér átti að
taka klámmyndir og að um kaupstefnu væri að
ræða. Framleiðendur kláms ætluðu að kynna efni
sitt og gera samninga. Það mátti sjá á myndum á vef
þeirra hvað fram fór á síðustu kaupstefnu í Austur-
ríki. Klámefni á borðum og svo voru konur myndað-
ar kviknaktar liggjandi í snjónum í kynferðislegum
athöfnum. Tenglar á vefnum voru fullir af hörðu
klámi. Aðstandendur voru hins vegar fljótir að
hreinsa út þegar þeim bárust fregnir af viðbrögðum
á Íslandi. Ferðin varð að skemmtiferð. Og hver
skyldi hafa upplýst þá og gefið þeim netföng Stíga-
mótakvenna? Og af hverju völdu þeir
Ísland? Á vef þeirra kom fram hvernig
hægt væri að kaupa vændi í Reykjavík
(sem ætti að rannsaka) og þar var sagt að
næturlífið í Reykjavík væri einkar girni-
legt. Því miður er markaðssetning á
Reykjavík sem borg hinna villtu nótta og
lausgyrtu kvenna að skila sér með þessum
ógeðfellda hætti.
Það var stjórn Bændasamtakanna sem
hjó á hnútinn og eiga þau sem þar sitja
hrós skilið. Hóteleigendur völdu að fórna
minni hagsmunum fyrir meiri. Það er
Hótel Sögu í hag að fá ekki á sig stimpil sem klám-
hótel, það hefði getað orðið dýrt spaug. Hótel sem
sýna klám eru víða komin á bannlista. Klámvæðing
er hluti af kynbundnu ofbeldi, nátengd vændi og
mansali. Klám hlutgerir konur (og karla), viðheldur
staðalímyndum, það byggist á valdamisvægi þar
sem konur eru oftast í hlutverki þess sem er notað-
ur og hlýðir í undirgefni. Það er til sóma að hafa
sýnt klámframleiðendum að þeir séu óvelkomnir á
Íslandi. Þetta var skref en það þarf að stíga fleiri.
Höfundur er forstöðumaður Rannsóknastofu í
kvenna- og kynjafræðum.
Sigur samstöðunnar
Það er vinsælt að halda því fram í aðdraganda kosninga að þær
muni fyrst og síðast snúast um
eitthvert eitt mál, eitthvert eitt
atriði sem öllu skiptir. Auðvitað
hafa komið upp slík mál sem hafa
yfirgnæft öll önnur í kosningum,
en að öllu jöfnu er það svo að
kjósendur taka afstöðu til fjöl-
margra mikilvægra mála. Sjaldan
er kosið bara um eitthvert eitt mál.
Þess vegna eiga flokkar sem
stofnaðir eru um eitt baráttumál
frekar á brattann að sækja, það er
svo margt sem þarf að koma til
þannig að samfélagið okkar sé
lífvænlegt.
Í kosningunum í vor verður hart
tekist á, eins og vanalega. Sjálf-
stæðisflokkurinn hefur verið í
forystu í ríkisstjórn og hann hefur
því haft mótandi áhrif á þær
breytingar sem orðið hafa á
íslensku samfélagi undanfarin ár.
Það verður því kosið um þann
árangur sem ríkisstjórnin hefur
náð allt frá árinu 1995.
Samfélagið sem við búum í
hefur tekið stakkaskiptum
undanfarinn áratug. Skattar á
einstaklinga og fyrirtæki hafa
lækkað, ríkissjóður stendur sterkt
og allar erlendar samanburðar-
rannsóknir sýna að Ísland er í hópi
þeirra ríkja sem standa fremst á
þeim sviðum sem eftirsóknarverð
þykja. Atvinnulífið okkar hefur
aldrei blómstrað eins og um þessar
mundir. Við höfum komist frá
einhæfu hagkerfi þar sem
sjávarútvegurinn var í fyrirrúmi,
yfir í þjónustu- og tæknihagkerfi
sem byggir á frumkvæði, útrás,
menntun, vísindum og rannsókn-
um. Það eru ekki mörg ár síðan eini
raunhæfi möguleiki ungra
Íslendinga á því að fá að spreyta
sig á alþjóðamörkuðum var í
gegnum Sölumiðstöð hraðfrysti-
húsanna eða SÍF. Nú blasa
tækifærin við hvert sem litið er,
möguleikarnir eru nánast óenda-
legir. Það sem meira er, afrakstur-
inn vex með degi hverjum.
Kaupmáttur launa hefur aukist
jafnt og þétt allt frá 1995 og er nú
svo komið að vart verður fundinn í
sögu þjóðarinnar annar eins
framfaratími.
Þessi velmegun er ekki
velmegun fárra heldur hefur hún
þvert á móti dreifst til allrar
þjóðarinnar. Stefán Ólafsson og
Þorvaldur Gylfason hafa reynt að
rökstyðja þá niðurstöðu að hér á
Íslandi hafi orðið til eitt mesta
ójafnaðarland Evrópu. Nú er komið
í ljós að ekki stendur steinn yfir
steini í samanburðarfræðum
þeirra félaga og heldur dapurlegt
að fylgjast með þeim reyna að
krafsa sig út úr eigin reiknikúnst-
um. Hagstofa Íslands birti nýverið
niðurstöður úr samræmdri
lífskjararannsókn Evrópusam-
bandsins. Það er mjög áhugavert
að bera saman gífuryrði þeirra
Stefáns og Þorvalds við þær
niðurstöður sem fást í þessum
alþjóðlega samanburði. Af 31
Evrópuþjóð árið 2004 var ein þjóð
með lægra lágtekjuhlutfall en
Íslendingar, tvær með sama
hlutfall en 27 þjóðir voru með
hærra lágtekjuhlutfall. Þrjár
Evrópuþjóðir voru árið 2004 með
lægri Gini-stuðul en Íslendingar en
27 þjóðir með hærri stuðul.
Ginistuðullinn mælir eins og frægt
er tekjudreifingu og eftir því sem
hann er lægri því jafnari er
dreifingin. Þessar niðurstöður sýna
ekki að hér sé engin fátækt, þær
sýna ekki að allir hafi það gott hér
á Íslandi. En þær sýna það að við
erum á réttri leið og að fullyrðing-
ar um ameríkanseringu íslensks
samfélags eru fullkomlega úr
lausu lofti gripnar.
Tekjuskiptingin skiptir auðvitað
miklu máli, en ekki öllu. Það er ekki
síður mikilvægt að tryggja að það
séu tækifæri fyrir alla til að taka
þátt í samfélaginu og sem flestir
geti fundið kröftum sínum viðnám.
Lágir skattar og einstaklingsfrelsi
eru lykill að samfélagi sem býður
upp á fjölbreytt tækifæri. Fleira
kemur þó til. Fjárfestingar í
menntun eru grundvöllur nútíma-
hagkerfis og möguleikar þjóða til
að standast samkeppni í alþjóða-
væddum heimi eru háðir því
hversu vel tekst til að byggja upp
menntakerfin. Framlög til mennta-
mála hafa aukist jafnt og þétt og
Ísland er nú sú þjóð OECD sem ver
mestum hluta þjóðartekna sinna til
menntamála. Það kemur því ekki á
óvart að hjá engri annarri þjóð í
OECD starfa hlutfallslega jafn
margir við vísindarannsóknir eins
og hér á landi. Sennilega er þó besti
mælikvarðinn á því hversu
gríðarlega samfélagið okkar hefur
breyst fólgin í fjölgun háskóla-
nema. Árið 1995, þegar ríkisstjórn-
in tók við, stunduðu um 7.500
manns nám við háskólann. Rúmum
áratug síðar, það er árið 2006 voru
nemendur í háskólanámi á Íslandi
um 16.500 – fjöldi þeirri hafði
ríflega tvöfaldast. Við þessar tölur
bætast síðan þeir sem stunda nám
erlendis og eins þeir sem stunduðu
nám í sérskólum sem nú eru taldir
á háskólastigi. Ísland er því
vísinda- og tæknisamfélag í
fremstu röð og fullyrðingar
stjórnarandstöðunnar um annað
marklausar.
Í ljósi yfirlýsinga forystumanna
Kaffibandalagsins eru atkvæði
greidd þeirra flokkum atkvæði
greidd með vinstri stjórn, atkvæði
greidd Samfylkingunni eru til
dæmis vinstristjórnaratkvæði.
Kosningarnar í vor munu því
snúast um áframhaldandi forystu
Sjálfstæðisflokkins eða hvort hér
komist til valda vinstri stjórn af
gamla skólanum sem að öllum
líkindum mun að hluta til verða
skipuð sömu ráðherrum og voru í
vinstri stjórninni 1988 til 1991. Slík
ríkisstjórn væri tímaskekkja.
Vinstri stjórn á leiðinni?
Ú
rlausnir dómstóla geta oft verið tilefni lögfræðilegrar
rökræðu og svo ber við að þær leiða til fræðilegrar
gagnrýni. Hitt er mjög sjaldgæft að trúverðugleiki
dómstólanna eða traustið á réttlátri málsmeðferð sé
dregið í efa í opinberri umræðu.
Um skipan dómara eru stundum skiptar skoðanir. Á hinn bóginn
er afar sjaldgæft að þær valdi alvarlegum deilum í þjóðfélagsum-
ræðunni. Það hefur þó gerst í tengslum við skipun tveggja þeirra
níu dómara sem nú sitja í Hæstarétti. Afleiðingin af þeirri fyrri
varð sú að dómsmálaráðherra hefur síðan orðið að víkja sæti við
skipun dómara í réttinn.
Dómstólarnir hafa stjórnskipulega stöðu sem ein af þrem-
ur greinum ríkisvaldsins ásamt með löggjafarvaldinu og fram-
kvæmdavaldinu. Sérstaða dómara felst öðru fremur í sjálfstæði
þeirra. Þeir eru óháðir öðrum valdastofnunum. Á dómurum hvíl-
ir sú stjórnarskrárbundna skuldbinding að dæma aðeins eftir
lögum.
Geti menn með rökum sýnt fram á að dómsúrlausnir ráðist af
öðrum sjónarmiðum en fram koma í lögum og túlkun á þeim eftir
viðurkenndum fræðilegum aðferðum hefur stjórnarskrárvarinn
réttur almennings til réttlátrar málsmeðferðar brostið. Ásakanir
þar um eru því eðli máls samkvæmt mjög alvarlegar.
Ákærur réttvísinnar á hendur ábyrgðarmönnum fyrirtækisins
Baugs hafa verið uppspretta mikilla umræðna bæði lögfræðilegra
og pólitískra. Þær hafa orðið flóknari fyrir þá sök að deilur þáver-
andi forsætisráðherra við fyrirtækið í aðdraganda málaferlanna
hafa með réttu eða röngu orðið að einhvers konar baksviði þeirra.
Í tengslum við þessi málaferli hafa í vetur tvívegis komið fram
ásakanir um að dómstólar hafi við meðferð málsins brotið ákvæði
stjórnarskrárinnar og dæmt á öðrum forsendum en lögunum
einum. Eðlilegt er að gagnrýni af þessu tagi fái athygli enda verða
menn að vera fullvissir um að hún byggist ekki á rökum áður en
hún er að engu höfð.
Í fyrra skiptið var það þáverandi aðstoðaryfirlögregluþjónn
sem bar slíkar sakir á dómstólana. Þau ummæli urðu tilefni
umræðna á Alþingi. Í þeim lýsti dómsmálaráðherra mjög skýrt
og afdráttarlaust yfir fullu trausti á dómstólunum og ómerkti þar
með ummæli og röksemdir undirmanns síns. Þær hafa enda ekki
komið við sögu síðan.
Síðara tilvikið kom upp í liðinni viku þegar dómarar, verjendur
og fjölmiðlar fengu nafnlaust bréf með mjög grófum aðdróttunum
um stjórnarskrárbrot eins héraðsdómara og allra dómara Hæsta-
réttar nema þeirra tveggja sem mestar deilur stóðu um þegar þeir
voru skipaðir. Hinn ókunni höfundur gefur til kynna að hann hafi
innanbúðar þekkingu úr dómstólunum á málavöxtum. Það getur
hins vegar verið gert til að varpa grunsemdum á saklausa menn.
Settur ríkissaksóknari tók málið föstum tökum. Vegna sjálf-
stæðrar og óháðrar stöðu sinnar eru fáir betur til þess fallnir en
einmitt hann að kveða upp úr um gildi slíkrar ádeilu. Hann mat
gagnrýni bréfsins órökstudda og tilhæfulausa.
Settur ríkissaksóknari hefur því hrakið þessar ásakanir með
ekki minni þunga en dómsmálaráðherra gerði við þær fyrri. Trú-
verðugleiki dómstólanna hefur því sýnilega ekki beðið hnekki.
Gagnrýni hrakin